δρακοπουλιάδα

Η Αμοργός και η Ανάφη, τα δύο αυτά νησιά είναι τα πιο «προκεχωρημένα ανατολικά φυλάκια» των Κυκλάδων. Με την Αμοργό πιο ανατολικά, μια στενή λωρίδα γης, με μήκος 32χλμ. και πλάτος 1 έως 3,5 χλμ. νοτιοανατολικά της Νάξου. (148 μίλια από τον Πειραιά). Και την Ανάφη νοτιότερη, ανατολικά της Θήρας (145 μίλια από τον Πειραιά).

Πρωτεύουσα της ορεινής Αμοργού είναι η ομώνυμη μεσόγεια πόλη ή Χώρα, στους πρόποδες βράχου πάνω στον οποίο ο Βενετός κυρίαρχος του νησιού Ιερεμίας Γκίζι έχρισε κάστρο. Τα Κατάπολα, κοντά στα ερείπια της αρχαίας Μινώας είναι το κεντρικό λιμάνι του νησιού, επίνειο της Χώρας, στη δυτική ακτή. Ενώ η Αιγιάλη, δεύτερο λιμάνι στη θέση της ομώνυμης αρχαίας πόλης,εξυπηρετεί τη συστάδα των βόρειων οικισμών. Στα νότια του νησιού, η Αρκεσίνη διατηρεί το αρχαίο όνομα της.

Πλήθος μικρών νησιών περιβάλλουν την Αμοργό, τα Αμοργιανά. ενώ στα νότια προβάλλει η νησίδα Αμοργοπούλα, η Ιππουρίς των αρχαίων.

Η Ανάφη, άνυδρη, άδεντρη και ορεινή, διαθέτει τον ομώνυμο οικισμό ή Χώρα σε ύψωμα στα νότια του νησιού που συνδέεται οδικά με το λιμάνι του Αγίου Νικολάου. Αυτός είναι και ο μοναδικός βατός δρόμος με τροχοφόρο στο νησί. Οι μετακινήσεις με τα πόδια, με βάρκα ή με καΐκι. Εξαρτημένα από την Ανάφη νησιά είναι το Αναφόπουλο, η Μακριά και τα Φτενά.

Η Αμοργός και η Ανάφη στο πέρασμα των αιώνων

Στο μακρύ ταξίδι της επιστροφής τους από την Κολχίδα, οι Αργοναύτες πέρασαν από την Κρήτη, όπου ο χάλκινος Τάλως τους πετροβολούσε ώσπου τον εξόντωσε η Μήδεια κι έπειτα ανοίχτηκαν στο Αιγαίο. Πρέπει να ήταν η πυκνή στάχτη από το ηφαίστειο της Σαντορίνης που κάλυψε τα πάντα με βαθύ σκοτάδι μέρα μεσημέρι. Ο θεός Απόλλωνας έκανε να φανεί φως ώστε να αντικρίσουν μπροστά τους στεριά. Ήταν ένα νησί. Από το άναμμα του φωτός το ονόμασαν «Ανάφη». Βγήκαν στην ακτή, θυσίασαν στο θεό και έχτισαν να ό προς τιμή του,.

Η Ανάφη και η Αμοργός ήταν μεγάλα ναυτιλιακά κέντρα στην Πρωτοκυκλαδική εποχή (3000π.Χ.-2000π.Χ.), με παράλιους οικισμούς, χωρίς οχυρώσεις, καθώς η ίδια η δύναμη τους απέτρεπε κάθε ξένη επιβολή. Στην μινωική εποχή η Ανάφη αποικίστηκε από Μινωίτες. που πήγαν στην γειτονική Θήρα με αρχηγό τον Μεβλίαρο. Γι΄αυτό για λίγο διάστημα η Ανάφη ονομαζόταν «Μεβλίαρος».

Γύρω στον 8ο αιώνα π.Χ. η Ανάφη αποικίστηκε από Δωριείς. Ερείπια του ναού του θεού Απόλλωνα επιβιώνουν σήμερα, πλάι το μοναστήρι της Παναγίας της Καλαμιώτισσας.

Η Ανάφη πέρασε διαδοχικά στους Φόσκολους, Γοζαδίνους, Κρίσπους και Πισάνους. Στα 1537, τα νησιά λεηλάτησε για λογαριασμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ο Αλγερινός πειρατής-ναύαρχος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα.

Και πριν και αργότερα, πολλοί κάτοικοι της Ανάφης μετοίκησαν στη Κρήτη για να γλυτώσουν από τους πειρατές. Πολλοί άλλοι, επί βασιλείας του Όθωνα, έφυγαν από το νησί και εγκαταστάθηκαν στους βορειοανατολικούς πρόποδες του βράχου της Ακρόπολης της Αθήνας, δημιουργώντας τη συνοικία «Αναφιώτικά».

Η Αμοργός άλλαξε πολλά ονόματα στο πέρασμα των χρόνων: Πατάγη, Παγκάλη, Ψυχία, Καρκησία και,τέλος, τον 5ο αιώνα π.Χ. Αμοργός. Η Αμοργός ήταν φημισμένη για τους αραχνοΰφαντους κόκκινους χιτώνες που κατασκευάζονταν εκεί. Είναι γενέτειρα του ποιητή Σιμωνίδη του Αμοργίνου που έζησε τον 7ο αιώνα π.Χ. Στα κλασικά χρόνια ήταν υποτελής των Αθηναίων, ενώ επί των Ρωμαίων ήταν τόπος εξορίας.

Τον 9ο αιώνα μΧ. καταστράφηκε το μοναστήρι της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας. Το ανακαίνισε το 1088 ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός. Κάθε χρόνο στις 21 Νοεμβρίου γιορτή των Εισοδίων της Παναγίας γίνεται πανηγύρι και προφέρουν ψάρια και κυρίως μπακαλιάρο τηγανητό.

Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Φράγκους το 1204, η Αμοργός πρώτα κατακτήθηκε από την βενετική οικογένεια των Γκουερίνι και που είχαν έδρα τους την Αστυπάλαια και έπειτα από τους Γκίζι.

Η Αμοργός ήταν το νησί, όπου με δαπάνες του μοναστηριού, ιδρύθηκε το 1829 το πρώτο γυμνάσιο της ελεύθερης Ελλάδας. Τα δύο νησιά περιήλθαν στο ελληνικό κράτος με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830, με το οποίο η Ελλάδα αναγνωριζόταν ως ανεξάρτητο κράτος με χερσαία σύνορα τη γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού και περιελάμβανε τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες.

Η Αστυπάλαια βρίσκεται στο πιο δυτικό σημείο των Δωδεκανήσων. προς την πλευρά των Κυκλάδων, στοιχεία των οποίων υπάρχουν έντονα στο νησί. Στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο νησιά την Μέσα (δυτική) και την Όξω (ανατολική), που ενώνονται με μια μικρή λωρίδα αμμουδιάς περίπου 100 μέτρων. Εξαρτημένα από αυτήν κατοικημένα νησάκια είναι ο Κουνούπος, η Οφιδούσα και η Σύρνα. Πρωτεύουσα του νησιού είναι η Χώρα ή Αστυπάλαια. Υπάρχουν ακόμα και τα χωριά Βαθύ, Λιβάδι και Μαλτεζάνα ή Ανάληψη.

Οι ντόπιοι προτιμούν να την ονομάζουν Αστροπαλιά. Στην αρχαιότητα λεγόταν και Ιχθυόεσσα, καθώς από τότε ήταν παράδεισος για τους ψαράδες που, ακόμα και σήμερα, δύσκολα θα απογοητευτούν, αν και τα ψάρια έχουν λιγοστέψει.

Η Αστυπάλαια ανήκε σε μια πολύ γνωστή οικογένεια. Ήταν κόρη του Αγήνορα και της Περιμήδης, αδελφή της Ευρώπης, την οποία απήγαγε ο Δίας, την έφερε στην Κρήτη και απέκτησε από αυτήν το Μίνωα. Ο βασιλιάς πατέρας τους έστειλε τους γιους του να φέρουν πίσω την κόρη του. Δεν την βρήκαν όμως και δεν έπεστρεψαν ποτέ στην πατρίδα τους. Ο δυστυχισμένος πατέρας έχασε και την άλλη του κόρη. Ο θεός Ποσειδώνας είδε την Αστυπάλαια την ερωτεύτηκε, την έκλεψε και την έφερε στο νησί που πήρε το όνομα της. Από τον έρωτα τους γεννήθηκαν δυο γιοι: ο Αγκαίος που ανδραγάθησε στην Αργοναυτική εκστρατεία και ο Ευρύπυλος, ο βασιλιάς της Κω.

Από τον 9ο π.Χ. άποικοι από τα Μέγαρα και το Άργος εγκαταστάθηκαν στο νησί. Στα 496π.Χ. το νησί εκπροσώπησε στους Ολυμπιακούς αγώνες ο πυγμάχος Κλεομήδης. Οι φονικές γροθιές του σκότωσαν τον αντίπαλο του και αυτό έγινε αίτια οι Ελλανοδίκες να μην τον ανακηρύξουν Ολυμπιονίκη. Γύρισε στην Αστυπάλαια με ταραγμένο μυαλό. Σε μια κρίση τρέλας γκρέμισε το σχολείο την ώρα που οι μαθητές έκαναν μάθημα. Σκοτώθηκαν 60 παιδιά. Ο Κλεομήδης εξαφανίστηκε. Το μαντείο των Δελφών τον ανακήρυξε «τελευταίο των ηρώων».

Στα χρόνια της ελληνιστικής περιόδου και της Ρωμαϊκής κατάκτησης η Αστυπάλαια ήταν περίφημο κέντρο εμπορίου ψαριών. Οι Ρωμαίοι εγκατέστησαν εκεί ναύσταθμο με κύριο καθήκον την καταπολέμηση των πειρατών.Οι νησιώτες συνέπραξαν πρόθυμα και εξασφάλισαν προνόμια.

Το 1207 κατακτήθηκαν από τη βενετική οικογένεια των Γκουερίνι. Το οικόσημο τους σώζεται στο κάστρο στη Χώρα. Την ξαναπήραν οι Παλαιολόγοι του Βυζαντίου το 1269 και την έχασαν ξανά το 1310.

Η Αστυπάλαια ήταν το τελευταίο των Δωδεκανήσων που έπεσε στα χέρια των Τούρκων: το 1537, 15 χρόνια μετά την άλωση της Ρόδου. Αρχηγός του στόλου, Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα δεν παρέλειψε να λεηλατήσει το νησί. Οι συχνές επιδρομές του. το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, είχαν γίνει μάστιγα για τους νησιώτες. Οι νησιώτες τραβήχτηκαν στο «Κάστρο του Αη-Γάννη», ένα φυσικό οχυρό. Απόρθητο κατά την παράδοση και με μυστική είσοδο και κρυφή έξοδο σε γειτονικό λόφο. Ακόμη σώζονται εκεί λείψανα σπιτιών και μια δεξαμενή νερού.

Η συγκατοίκηση με τους πειρατές όμως ήταν επικίνδυνη. Το νησί ερήμωσε για να ξανακατοικηθεί στα 1577, όταν τα πράγματα ηρέμησαν. Η μετέπειτα ιστορία της Αστυπάλαιας είναι κοινή με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα.

Ο ιουστινιάνειος ναός της του Θεού Σοφίας είναι το μεγαλύτερο και το πλέον πολυδάπανο κτίριο που χτίστηκε ποτέ στο Βυζάντιο. Είναι το θρυλικό μνημείο-σύμβολο για τον ορθόδοξο κόσμο. Η Αγία Σοφία είναι συνδυασμός τρίκλιτης βασιλικής με περίκεντρο οικοδόμημα. Τα πλάγια κλίτη εδώ έχουν αρκετά περιορισμένες διαστάσεις, είναι διώροφα και μαζί με το νάρθηκα δίνουν την εντύπωση περιδρόμου στοάς που περιβάλλει τον κεντρικό τρουλλαίο πυρήνα.

Ο πρώτος ναός της του Θεού Σοφίας είναι ήταν μια απλή Βασιλική και άρχισε να χτίζεται επί Μεγάλου Κωνσταντίνου ή επί του διαδόχου του και γιου του Κωνστάντιου Β’ και εγκαινιάστηκε το 360. Ο ναός αυτός κάηκε το 404. Αμέσως μετά χτίστηκε μια νέα Βασιλική που εγκαινιάστηκε το 415. Ο δεύτερος ναός καταστράφηκε από πυρκαγιά στη Στάση του Νίκα το 532.

Αμέσως μετά ο Ιουστινιανός αποφάσισε να χτίσει το μοναδικό αυτό αρχιτεκτόνημα, που υπήρξε σταθμός στη βυζαντινή ναοδομία. Ο ναός ολοκληρώθηκε μέσα σε πεντέμισι χρόνια και εγκαινιάστηκε την 27η Δεκεμβρίου 537. Αρχιτέκτονες, «μηχανοποιοί» ήταν ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο. Και οι δύο ασχολούνταν περισσότερο με την θεωρία της στατικής, της κίνησης και τα μαθηματικά. Δεν είχαν μεγάλη πρακτική πείρα για την οργάνωση ενός τόσο μεγάλου έργου. Έγιναν αρχιτέκτονες όταν κλήθηκαν να εκτελέσουν τα σχέδια και τη στατική μελέτη ενός σύνθετου οικοδομήματος, που ποτέ μέχρι τότε δεν είχε γίνει απόπειρα να εκτελεστεί σε τόσο μεγάλη κλίμακα. σύνθετος αρχιτεκτονικός συνδυασμός δεν είχε καμιά στενή συγγένεια με προηγούμενους. Συνίσταται από στοιχεία που χρησιμοποιούνταν μεμονωμένα αλλά ποτέ μέχρι τότε δεν είχε γίνει προσπάθεια τέτοιας μορφής, να συνδεθούν μεταξύ τους. Τούτο δε θα συμβεί και μετά. Πράγματι ποτέ η Αγία Σοφία δεν αποτέλεσε αντικείμενο πιστής μίμησης στο σύνολο της, παρά μόνο σε επιμέρους στοιχεία.

Στη σημερινή μορφή του ο ναός της του Θεού Σοφίας δεν ακριβώς το ίδιο κτίριο που εγκαινιάστηκε το 537. Ο αρχικός τρούλλος ήταν, που ήταν 6μ. χαμηλότερος κατέρρευσε το 558. Ανακατασκευάστηκε με ψηλότερες αναλογίες από τον Ισίδωρο τον Νεότερο και τελείωσε το 563. Τότε επήλθαν και αλλαγές στη βάση του και ξαναχτίστηκαν οι τοίχοι του φωταγωγού κάτω από τα πλευρικά τόξα, ενώ προστέθηκαν και οι πλάγιες αντηρίδες. Ο τρούλλος ξανάπεσε το 989 και επισκευάστηκε από τον Αρμένιο Trdat. Για τελευταία φορά κατέρρευσε το ανατολικό του τμήμα το 1346. Το σχέδιο όμως του Ισίδωρου του Νεότερου δεν αλλοιώθηκε ουσιαστικά . Οι Τούρκοι προσέθεσαν μετά την Άλωση στις τέσσερις γωνίες μιναρέδες.

Το σχέδιο της Αγίας Σοφίας

Η κάτοψη του ναού είναι σχεδόν τετράγωνη (71Χ77μ). Μέσα στο τετράγωνο αυτό υψώνονται τέσσερις μεγάλοι πεσσοί, που συνδέονται ανά δύο με τόξα. Αυτά στη βόρεια και νότια πλευρά είναι απλά τόξα και μεταξύ των πεσσών διαμορφώνονται κιονοστοιχίες σε δύο ορόφους από τέσσερις κίονες κάτω και έξι επάνω, οι οποίοι στηρίζουν μεγάλο τύμπανο διάτρητο από τοξωτά παράθυρα. Στην ανατολική και δυτική πλευρά τα τόξα που συνδέουν τους πεσσούς αποτελούν τα μέτωπα δύο μεγάλων κογχών που απολήγουν σε τεταρτοσφαίριο. Τα δύο αυτά τεταρτοσφαίρια διευρύνονται κάτω με δύο διώροφες ημικυκλικές κόγχες που στηρίζονται στους μεγάλους πεσσούς, και σε μικρότερους κοντά στο ανατολικό και δυτικό τοίχο αντιστοίχως. Μεταξύ των μικρότερων κογχών διαμορφώνεται ανατολικά η αψίδα του Ιερού Βήματος και δυτικά η κύρια είσοδος στο ναό. Τα τεταρτοσφαίρια μεταφέρουν ένα μέρος των ωθήσεων του τρούλλου στους δευτερεύοντες πεσσούς, που βρίσκονται κοντά στους εξωτερικούς τοίχους.

Ο πελώριος τρούλλος, διαμέτρου 32μ., εδράζεται επάνω στα τέσσερα τόξα που συνδέουν τους τέσσερις μεγάλους κεντρικούς πεσσούς. Μεταξύ των τόξων διαμορφώνονται τέσσερα σφαιρικά τρίγωνα ή «λοφία», που βοηθούν στη μετάβαση από το κεντρικό τετράγωνο, το οποίο ορίζουν οι πεσσοί, στην κυκλική βάση του τρούλλου. Ο τρούλλος δεν έχει κυλινδρικό τύμπανο, είναι απλώς ένα ημισφαίριο που πατά κατ΄ευθείαν επάνω στα τόξα. Στη βάση του τρούλλου μεταξύ των νευρώσεων ανοίγονται σαράντα τοξωτά παράθυρα, από όπου το διαχεόμενο φως δίνει την εντύπωση ότι ο τρούλλος αιωρείται.

Με την κάλυψη του κεντρικού τμήματος του ναού από το γιγαντιαίο τρούλλο και τα τεταρτοσφαίρια των κάτω από αυτόν ορόφων, που υποβαστάζονται με στηρίγματα απωθημένα προς τους εξωτερικούς τοίχους του ναού, επιτυγχάνεται ενότητα χώρου και ήρεμη ανάταση με τις επάλληλες καμπύλες επιφάνειες των οροφών. Η ενότητα αυτή επεκτείνεται και στα πλάγια κλίτη με τη ρυθμική αλληλουχία των τοξωτών ανοιγμάτων που γεφυρώνουν τα μεταξύ των ογκωδών πεσσών διαστήματα και επιτρέπουν την ήρεμη κίνηση του βλέμματος προς όλα τα σημεία του τεράστιου οικοδομήματος. Οι χώροι συγχέονται, το πραγματικό τους μέγεθος και ο όγκος της κατασκευής των στηριγμάτων κρύβεται κάτω από πολύχρωμη ορθομαρμάρωση και το παιχνίδισμα του φωτός που ξεχύνεται άπλετο σε κάθε σημείο του ναού από το πλήθος των παραθύρων και έτσι ο όγκος των στηριγμάτων εξαϋλώνεται.

Στη δυτική πλευρά του ναού υπήρχε αίθριο με τρεις στοές που στηρίζονταν σε πεσσούς, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονταν ανά δύο κίονες. Στο αίθριο υπήρχε η κρήνη όπου ήταν χαραγμένη η επιγραφή:«ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ».

Στη ΝΔ γωνία του ναού υπήρχε το οκταγωνικό εσωτερικά βαπτιστήριο, ενώ στη ΒΑ υπήρχε το κυκλικό σκευοφυλάκιο.

Εντοίχια Ψηφιδωτά στην Αγία Σοφία

Τον 6ο αιώνα οι χριστιανικοί ναοί είχαν ανεικονικό διάκοσμο. Τον τρούλλο της Αγίας Σοφίας κοσμούσε μόνο ένας μεγάλος σταυρός και τον υπόλοιπο χώρο κάλυπταν φυτικά και γεωμετρικά θέματα, από τα οποία σήμερα σώζονται ελάχιστα.

Το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας κοσμήθηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων με λαμπρά ψηφιδωτά. Δύο περίπου δεκαετίες μετά τη λήξη της εικονομαχίας το τεταρτοσφαίριο της αψίδας διακοσμήθηκε με μνημειακή παράσταση της Παναγίας ένθρονης, βρεφοκρατούσας. Στο εσωράχιο του τόξου του βήματος απεικονίστηκα οι Αρχάγγελοι. Σήμερα σώζεται μόνο ο Γαβριήλ και ίχνη της μορφής του Μιχαήλ. Η παράσταση της Αψίδας συνδέεται με μια ομιλία του Φωτίου που εκφωνήθηκε στις 29 Μαρτίου 867, οπότε χρονολογείται γύρω στα 867.

Την περίπου εποχή, πιθανότατα μετά στο σεισμό του 869, αντοκαταστάθηκε ο σταυρός της τρούλλου με τη μορφή του Χριστού Παντοκράτορα. Αυτή η εικόνα δε σώζεται σήμερα. Από επίγραμμα «αψίδι χειρών ως θρόνω των σων κάθη» πιθανολογείται ότι ο Χριστός απεικονιζόταν ολόσωμος καθισμένος πάνω σε ουράνιο τόξο. Το ψηφιδωτό αυτό θα επισκευάστηκε τουλάχιστον δύο φορές αφού ο τρούλλος, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, κατέρρευσε εν μέρει το 989 και το 1346.

Την παράσταση του Παντοκράτορα περιέβαλλαν τέσσερα εξαπτέρυγα στα σφαιρικά τρίγωνα από τα οποία σήμερα διατηρούνται τα δύο των ανατολικών λοφίων. Τα δύο τεράστια τύμπανα του ναού, προς Βορρά και Νότο τα οποία διατρυπώνται από δύο σειρές παραθύρων και φέρουν στο κάτω τμήμα μια ζώνη από τυφλές κόγχες, διακοσμήθηκαν με ολόσωμες μορφές.

Πάνω από την είσοδο του νοτιοδυτικού διαμερίσματος εικονίζεται η Παναγία ένθρονη βρεφοκρατούσα ανάμεσα στους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο και Ιουστινιανό που της προσφέρουν ο πρώτος την Κωνσταντινούπολη και ο δεύτερος την Αγία Σοφία.

Το εικονογραφικό πρόγραμμα της Αγίας Σοφίας που εκπροσωπεί ένα από τα πρώτα μεταεικονομαχικά προγράμματα – προσαρμοσμένο ωστόσο σε ένα παλαιοχριστιανικό ναό – περιελάμβανε τον Παντοκράτορα στον τρούλλο, την Παναγία στην αψίδα, μορφές αγγέλων, προφητών, ιεραρχών και αποστόλων στο ναό καθώς και ελάχιστες ευαγγελικές σκηνές.

Η διακόσμηση του ναού έγινε τον 9ο και 10ο αιώνα. Μέχρι τον 14ο αιώνα ο ναός εξακολουθούσε να διακοσμείται με ψηφιδωτά. Πρόκειται για επισκευές ή για μεμονωμένους αναθηματικούς πίνακες των αυτοκρατόρων.

Η Κάλυμνος είναι το τέταρτο σε έκταση νησί των Δωδεκανήσων με ορεινό έδαφος. Βρίσκεται ανάμεσα στην Λέρο και τη Κω, βορειοδυτικά της Ρόδου, σε απόσταση 183 μιλίων από τον Πειραιά. Περιβάλλεται από πλήθος μικρών νησιών. Πρωτεύουσα του νησιού είναι η Πόθια ή Ποθαία ή Κάλυμνος, λιμάνι στον μυχό ενός κόλπου στα νοτιοανατολικά του νησιού. Υπάρχουν ακόμη τα χωριά Χώρα, Βαθύ, Εμπορειός, Μασούρι, Μυρτιές και Πάνορμος.

Το μεγάλο βυζαντινό κάστρο, με εννιά ολόλευκα εκκλησάκι και ερείπια σπιτιών προβάλλει επιβλητικό πάνω από την παλιά πρωτεύουσα, Χώρα. Η περιοχή είναι γεμάτη κάστρα. Το Καστέλι κοντά στο Μασούρι και το ερειπωμένο βυζαντινό στην Τέλενδο «συνδέονται» καθώς ο θρύλος μιλά για το «βασιλόπουλο» του Καστελιού και την αγαπημένη του στο κάστρο της Τελένδου.

Άλλος θρύλος αναφέρεται στο μοναστήρι-κάστρο της κυρά-Ψηλής που χτίστηκε πάνω από το Καλύμνιο Ρούσο. Τον είχαν πάρει οι Τούρκοι με το παιδομάζωμα, είχε γίνει γενίτσαρος και μετά πασάς με το όνομα Γκιουλ Αχμέτ, πέρασε από το νησί, θυμηθηκε τη γενιά του, αναγνώρισε τον πατέρα του και έφτιαξε το μοναστήρι. Υπάρχουν ακόμα και το τιτανικό Καστρί των νεολιθικών χρόνων στον Εμπορειό και το κάστρο της Παναγίας Χρυσοχεριάς που χτίστηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες.

Στην «ευθύνη» της Καλύμνου ανήκουν και οι βραχονησίδες Ίμια, όπου συνέβη το θερμό επεισόδιο τον Ιανουάριο του 1996.

Ευρήματα Νεολιθικά και της Νεοανακτορικής περιόδου (μετά το 1700π.Χ.) μαρτυρούν της απώτερους χρόνους κατοίκησης του νησιού. Η ιστορική διαδρομή των νησιωτών είναι όμοια με εκείνη των υπολοίπων Δωδεκανησίων.

Η ιδιαιτερότητα των Καλυμνίων είναι η ζύμωση τους με τους βυθούς των θαλασσών Σκληροτράχηλοι και τολμηροί σφουγγαράδες, δημιούργησαν έπος, από όταν η σπογγαλιεία αποτελούσε το πιο επικίνδυνο επάγγελμα που θαλασσινός θα μπορούσε να ακολουθήσει. Αν επιβίωνε στους βυθούς δύσκολα ξέφευγε από τη «νόσο των δυτών».

Τα σφουγγάρια είναι ζώα της θάλασσας από τα πιο ατελή. Ανήκουν στο γένος των κοιλεντερωτών και περιλαμβάνουν πάρα πολλά είδη απλωμένα στις θερμές και εύκρατες θάλασσες κυρίως της Μεσογείου. Περισσότερο μοιάζουν με φυτά, έχουν ακανόνιστο σώμα, συνήθως κυπελλοειδές ή σχεδόν σφαιρικό μαλακό και γεμάτο πόρους. Ο σκελετός τους αποτελείται από ελαστικές ίνες. Το χρώμα τους είναι καφέ πάνω και σταχτοκίτρινο κάτω, Πιο διαδεδομένα είναι τα φαρμακευτικά σφουγγάρια και η τσιμούχα. Η Μεσόγειος (Αιγαίο, Αδριατική), η Ερυθρά θάλασσα και η Φλόριντα των Ηνωμένων Πολιτειών είναι οι τόποι όπου οι σφουγγαράδες τα βρίσκουν.

Παλαιότερα η αναχώρηση των σφουγγαράδων αποτελούσε το γεγονός της χρονιάς για την Κάλυμνο. Γινόταν τέλη Απριλίου με αρχές Μαΐου, αφού προηγουμένως όλο το νησί συμμετείχε στη [γιορτή της αγάπης» με κοινό τραπέζι, γλέντι και χορό. Η γιορτή επιβιώνει τη Πόθια, ως αναβίωση της παράδοσης μεταφερόμενη στην κεντρική πλατεία το Πάσχα και συμπληρωμένη με αναπαράσταση της δουλειάς των σφουγγαράδων με το σκάφανδρο και την καύση βεγγαλικών.

Για την αλίευση των σφουγγαριών οι σφουγγαράδες πρέπει να φτάσουν ως το βυθό της θάλασσας σε βάθος 91 μέτρα και μισό (πενήντα οργιές). Σήμερα, η αλίευση γίνεται με σύγχρονο εξοπλισμό. Στην Κάλυμνο λειτουργεί η μοναδική κρατική σχολή δυτών.

Παλιά, η δουλειά ήταν πολύ σκληρή και αρκετά επικίνδυνη και γινόταν με σκάφανδρο, μια αδιάβροχη και αεροστεγής στολή που κάλυπτε ολόκληρο το σώμα ως το λαιμό και άφηνε γυμνές μόνο τις παλάμες των χεριών. Πάνω από τη στολή ο δύτης φορούσε παπούτσια από μολύβι, με μολυβένιες πλάκες για να μπορεί εύκολα να βυθιστεί. Στο άνοιγμα του λαιμού, βιδωνόταν βαρύ μεταλλικό κράνος με γυάλινα φινιστρίνια, που επέτρεπαν στο δύτη να βλέπει. Στο πίσω μέρος του μεταλλικού κράνους προσαρμοζόταν σωλήνας, του οποίου το άλλο άκρο βρισκόταν σε αντλία πάνω στο σφουγγαράδικο.

Πριν βγουν στο εμπόριο τα σφουγγάρια υφίστανται ειδική επεξεργασία για να απαλλαγούν από το γλοιώδες υγρό που κουβαλούν. Στην Κάλυμνο λειτουργούν ειδικά εργαστήρια.

Η Κως βρίσκεται στα βορειοδυτικά της Ρόδου ανάμεσα στην Κάλυμνο και τη Νίσυρο, πλάι στις ακτές της Μικράς Ασίας, στο στόμιο του κόλπου της Αττάλειας, 220 μίλια από τον Πειραιά. Είναι το δεύτερο σε μέγεθος νησί των Δωδεκανήσων, πεδινό και εύφορο. Οι αλυκές του συγκαταλέγονται στις καλύτερες της Μεσογείου.

Πρωτεύουσα και λιμάνι είναι η πόλη της Κω, χτισμένη κατά μήκος του μυχού ενός κόλπου, στα βορειανατολικά του νησιού, στη θέση της αρχαίας πόλης που δημιουργήθηκε το 366π.Χ. Καταστράφηκε από σεισμό στα 142μ.Χ. αλλά και στα 469 και 554μ.Χ. Ο σεισμός του 1933 έδωσε την ευκαιρία στους Ιταλούς να χτίσουν μια καινούργια πόλη με σύγχρονο οδικό ιστό και ταυτόχρονα αποκάλυψε την αρχαία κάτω από τα ερείπια των σπιτιών που τότε κατέρρευσαν.

Η ιστορική διαδρομή των κατοίκων της Κω, από την εποχή του Λίθου ως τη λήξη του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν κοινή με των άλλων νησιών του συμπλέγματος. Η μοναδικότητα της εμφανίστηκε τον 4ο και 3ο π.Χ. αιώνα όταν έφτασε στην πιο μεγάλη της ακμή.

Η φήμη του Ασκληπιού και η διδασκαλία του Ιπποκράτη μετέτρεψαν την γύρω περιοχή σε αστικό κέντρο. Στα ιερά του θεού Ασκληπιού προσέρχονταν καθημερινά ασθενείς για να τους «θεραπεύσει ο θεός». Από τα 300 που γνωρίζουμε να υπήρχαν, αρχαιότερο ήταν της Τρίκκης (Τρίκαλα Θεσσαλίας) και σπουδαιότερο της Επιδαύρου. Στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. άρχισε να αποκτά φήμη και το Ασκληπιείο της Κω, που τότε δημιουργήθηκε. Διέθετε θειούχες ιαματικές πηγές και γρήγορα ξεπέρασε όλα τα άλλα σε σπουδαιότητα, καθώς οι εκεί θεραπευμένοι αποτελούσαν την ακαταμάχητη ζωντανή διαφήμιση.

Το διηύθυνε ένας μεγάλος ιερέας σε συνεργασία με έναν πυροφόρο (βοηθό). Ακόμη, υπήρχαν πολλοί ιερομνήμονες (νοσοκόμοι), νωεκόροι και ιερείς. Οι προσευχόμενοι, πρώτα λούζονταν, μετά προσέφεραν τα αφιερώματα τους κι έπειτα θεραπεύονταν από ιερέα, είτε πρακτικά είτε με υποβολή.

Εκείνο τον καιρό συνέπεσε να ιδρυθεί στον ίδιο χώρο και ιατρική σχολή που είχε την τύχη να φιλοξενεί διδάσκαλο τον Ιπποκράτη.

Ο μεγάλος Κώος επιστήμονας και φιλόσοφος γεννήθηκε το 460π.Χ. και είναι αυτός που θεμελίωσε την ιατρική επιστήμη. Μελέτησε τον ανθρώπινο οργανισμό και τις ιδιότητες, τις αρρώστιες και τις θεραπευτικές αγωγές. Προσήγαγε τις ειδικότητες παθολογία, διαγνωστική, χειρουργική, γυναικολογία και μαιευτική.

Παρόλο που δίδασκε μέσα σε χώρο ιερού, απάλλαξε την ιατρική από τον εμπειρικό και τον ιερατικό της χαρακτήρα. Με το όνομα του σώζονται 72 συγγράμματα στην ιωνική διάλεκτο.

Ο συνδυασμός Ασκληπιείου-Ιπποκράτη έκανε εκατοντάδες χιλιάδες προσκυνητές από όλη την Ελλάδα και τη Μικρά Ασία να προσέρχονται στην περιοχή με αποτέλεσμα να ξεφυτρώνουν πανδοχεία, μαγαζιά και όλα εκείνα τα επαγγέλματα που συντηρούνταν από τους ταξιδιώτες. Ο πληθυσμός συνεχώς αυξανόταν. Το νησί έφθασε κάποια στιγμή να αριθμεί 160.000 κατοίκους.

Στα 366π.Χ., οι γύρω από το λιμάνι οικισμοί ενώθηκαν και δημιούργησαν την πόλη της Κω, ενώ, στα νότια του νησιού, η εκεί Αστυπάλαια (σημερινά Παλάτια) έχασε τα πρωτεία.

Με το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου η Κως εντάχθηκε πρώτα στο κράτος του Αντίγονου. Με τη συνθήκη του 311π.Χ. ο Αντίγονος την παραχώρησε στον Πτολεμαίο. Στο διάστημα αυτό η ιατρική σχολή συνέχισε να λειτουργεί με δασκάλους κάποιους άξιους μαθητές του Ιπποκράτη και άλλους σπουδαίου γιατρούς στη συνέχεια. Η φήμη του Ασκληπιείου μεγάλωνε. Μαζί και η έκταση του. Είχε διαμορφωθεί σε τρία επίπεδα, με το μεσαίο να φιλοξενεί τον αρχαιότερο απλό ναό του Ασκληπιού και τον βωμό. Στο κάτω επίπεδο, όπου βρίσκονταν το θεραπευτήριο και οι πηγές, είχαν εγερθεί προπύλαια, κόγχες που φιλοξενούσαν αγάλματα, κτίσματα και στοές. Στο πάνω επίπεδο κτίστηκε επιβλητικός ναός του Ασκληπιού. Ογδόντα σκαλοπάτια οδηγούν από το κάτω επίπεδο στο επάνω.

Την εποχή των Πτολεμαίων, το νησί αναδείχθηκε σε θέρετρο της αριστοκρατίας. Άλλωστε, δύο μόλις χρόνια μετά την απόκτηση του, ο Πτολεμαίος Α’ είδε να γεννιέται εκεί ο γιος του, μετέπειτα Πτολεμαίος Β’ ο Φιλάδελφος.

Στα 190π.Χ. η Κως πέρασε στη ρωμαϊκή επικράτεια, αγαπημένο νησί των αυτοκρατόρων. Ανάμεσα τους ο Κλαύδιος την επισκεπτόταν στα χρόνια 41 με 51 μ.Χ., οπότε τον δηλητηρίασε η δεύτερη γυναίκα του Αγριππίνα, ώστε να περάσει ο θρόνος στο γιο της Νέρωνα.

Όπως και τα άλλα Δωδεκάνησα, με τον χωρισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η Κως πέρασε στη δικαιοδοσία του μετέπειτα Βυζαντινού κράτους. Στα 431 έγινε έδρα επισκόπου.

Ακολούθησε την κοινή μοίρα των Δωδεκανήσων και το 1315, έξι χρόνια μετά τη Ρόδο έγινε τμήμα του ιπποτικού κράτους των Ιωαννιτών. Η σπουδαιότητα που απέκτησε το νησί την εποχή των ιπποτών αντικατοπτρίζεται στα σπουδαίο οχυρωματικά έργα του κάστρου και του τείχους στο λιμάνι, καθώς και του κάστρου στην Αντιμάχεια.

Οι Οθωμανοί προσπάθησαν να κυριεύσουν την Κω στα 1452, μια χρονιά πριν πέσει η Κωνσταντινούπολη και στα 1477. Αποκρούστηκαν και τις δύο φορές. Την πήραν μόνο όταν οι Ιωαννίτες παρέδωσαν τη Ρόδο. Την κράτησαν ως το 1912 όποτε τα Δωδεκάνησα καταλήφθηκαν από τους Ιταλούς. Το 1948 η Κως ενσωματώθηκε στην Ελλάδα.

Η Κως γέννησε τη Νίσυρο

Το αίμα του Ουρανού, όταν τον ακρωτηρίασε ο Κρόνος, έπεσε στη Γη και τη γονιμοποίησε. Έτσι γεννήθηκαν οι Γίγαντες, όντα τεράστια και ρωμαλέα, που θέλησαν κάποια στιγμή να διεκδικήσουν την εξουσία του Σύμπαντος από τους θεούς του Ολύμπου. Ξεκίνησε πόλεμος φοβερός, η Γιγαντομαχία. Γράφει ο Απολλόδωρος: «Τον Γίγαντα Πολυβώτη τον κυνήγησε ο Θεός Ποσειδώνας μέσα στο Αιγαίο, τον πρόφτασε στα νοτιοανατολικά, έκοψε με την τρίαινα ένα κομμάτι από την Κω και με αυτό πλάκωσε τον Γίγαντα. Έτσι σχηματίστηκε η Νίσυρος και από κάτω της είναι θαμμένος ο Πολυβώτης». Οι καπνοί που βγαίνουν από τον κρατήρα του ηφαιστείου είναι η ανάσα του του.

Σχεδόν κυκλικό νησί, ανάμεσα στην Τήλο και τη Κω, σε απόσταση 202 μιλίων από τον Πειραιά. η Νίσυρος είναι στην πραγματικότητα η πάνω από τη θάλασσα κορυφή του ηφαιστείου που ακόμα αχνίζει. Ο κρατήρας του έχει διάμετρο 4χλμ. και είναι προσιτός στον επισκέπτη. Κατά τη μετάβαση εκεί η μυρωδιά από το θειάφι γίνεται όλο και πιο έντονη. Λιμάνι και πρωτεύουσα το νησιού είναι το Μανδράκι, με τη θερμή ιαματική αλιπηγή.

Πάνω από το Μανδράκι στέκονται η ακρόπολη με τα καλοδιατηρημένα τείχη και τα ερείπια του κάστρου των Ιωαννιτών Ιπποτών (1315). Κοντά τους Παναγία Σπηλιανή (1600) με πλούισα βιβλιοθήκη. Ο ορεινός οικισμός Εμπορειός βρίσκεται στο δρόμο προς το ηφαίστειο, ενώ τα Νικιά ακόμη ψηλότερα.

Δυο μίλια βορειοδυτικά από τη Νίσυρο υπάρχει το νησί Γυαλί, όπου σήμερα συνεχίζεται η εξόρυξη ελαφρόπετρας. Στην αρχαιότητα εκεί έβγαζαν οψιανό για να τον χρησιμοποιήσουν για λεπίδες. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν αποθέματα. Η ιστορία του νησιού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη Ρόδο.