Η Άμφισσα ή τα Σάλωνα (1200π.Χ.-…)

Η Άμφισσα βρίσκεται στο βόρειο άκρο του Ελαιώνα της Άμφισσας, δηλαδή του αρχαίου Κρισαίου Πεδίου, στους πρόποδες του όρους Έλατος της Γκιώνας, ενώ ανατολικά της βρίσκεται ο Παρνασσός. Η Άμφισσα είναι τοποθετημένη νότια της Λαμίας, βορειοδυτικά της Λιβαδειάς και των Δελφών, βορειοανατολικά της Ναυπάκτου και ανατολικά του Λιδωρικίου. Το επίνειό της είναι η Ιτέα.

Παλιότερα, οι κάτοικοι της ασχολούνταν με επαγγέλματα όπως η βυρσοδεψεία, η κωδωνοποιΐα και η σχοινοποιΐα, για τα οποία η Άμφισσα ήταν γνωστή, ενώ σήμερα υπάρχουν ελάχιστοι που ασχολούνται με αυτά. Το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της ασχολείται με την καλλιέργεια της ελιάς, αφού υπάρχει στην περιοχή τεράστια συνεχόμενη έκταση με ελιές, η οποία ονομάζεται «Ελαιώνας της Άμφισσας», όπου παράγονται οι «ελιές Αμφίσσης», και η οποία προστατεύεται ως μέρος του Δελφικού Τοπίου.

Το όνομα της Άμφισσας

Οφείλει το όνομά της, κατά μια τουλάχιστον εκδοχή, στην Άμφισσα, που σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν κόρη του Μάκαρος, γιου του Αιόλου, και ερωμένη του θεού Απόλλωνα και, κατά μια άλλη, όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης, στο ρήμα αμφιέννυμι, που σημαίνει περιβάλλω επειδή η πόλη περιβάλλεται από βουνά: «Άμφισσα ονομάσθη διά το όρεσιν περιέχεσθαι». Κατά τον 13ο αιώνα η πόλη γίνεται γνωστή με την ονομασία Σάλωνα ή Σάλονα, για την οποία υπάρχουν επίσης δύο εκδοχές: είτε πρόκειται για παραφθορά της λέξης Σαλονίκη (Θεσσαλονίκη) και δόθηκε στην Άμφισσα από τον Φράγκο βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο Μομφερρατικό, ο οποίος την κατέλαβε, είτε προέρχεται από τη λέξη σάλος που σημαίνει τράνταγμα, εξαιτίας των πολλών σεισμών που συνέβαιναν στην περιοχή. Η πρώτη εκδοχή είναι ευρύτερα αποδεκτή, ενώ να σημειώσουμε ότι η πόλη ξαναπήρε το όνομα Άμφισσα μόλις το 1833.

Η Άμφισσα στην αρχαιότητα

Η ιστορία της Αμφισσας ξεκινάει από την αρχαιότητα, αφού κατοικούνταν από τους πανάρχαιους χρόνους όπως μαρτυρούν τα «Κυκλώπεια Τείχη» της Ακρόπολής της, αλλά και η αναφορά του Παυσανία σε δύο αξιομνημόνευτους τάφους που υπήρχαν στην πόλη, της Αμφισσας και του Ανδραίμονος που ήταν γιος του βασιλέα των Αιτωλών και ήρωα του Τρωικού Πολέμου, Θόαντος. Η Άμφισσα αποτελούσε μεγάλη πόλη-κράτος και πρωτεύουσα των Εσπερίων ή Οζολών Λοκρών. Ο Ηρόδοτος την αναφέρει ως «ύπερθεν του Κρισαίου πεδίου», ενώ σύμφωνα με τον Παυσανία είχε πληθυσμό 70.000 κατοίκους το 180 π.Χ.

Το 338 π.Χ. η Αμφισσα καταστράφηκε από τον Φίλιππο Β’ Μακεδονίας, ο οποίος έχοντας κληθεί από τους Αμφικτύονες κατά τον Γ’ Ιερό Πόλεμο την κατέσκαψε εκ θεμελίων και γκρέμισε την ακρόπολή της, ως τιμωρία επειδή οι Αμφισσαίοι είχαν καλλιεργήσει κτήματα του Κρισαίου Πεδίου που ανήκαν στο Αμφικτυονικό Συνέδριο.

Κατά τον 3ο αιώνα π.Χ. η Άμφισσα γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή της, κόβοντας δικά της νομίσματα, ενώ διέθετε Βουλή και Εκκλησία του Δήμου. Το 27 π.Χ. ο Οκταβιανός Αύγουστος, σε ανάμνηση της νίκης του στο Άκτιο, ίδρυσε τη Νικόπολη, αλλά πολλοί Αιτωλοί δεν υπάκουσαν στη διαταγή του να εποικίσουν τη νέα πόλη και προτίμησαν να μετοικήσουν στην Άμφισσα, όπως τους υπαγόρευαν αρχαιότατοι συγγενικοί δεσμοί. Τότε, η Άμφισσα απέκτησε πολύ μεγάλο πληθυσμό και έγινε μία από τις πλέον ακμάζουσες πόλεις της Ελλάδας των αυτοκρατορικών ρωμαϊκών χρόνων, ακμή που κράτησε για τουλάχιστον δύο αιώνες.

Στη Βυζαντινή περίοδο οι πληροφορίες για την Άμφισσα προέρχονται κυρίως από το «Χρονικό του Γαλαξιδίου». Η Άμφισσα δέχθηκε επίθεση από τις ορδές των Βούλγαρων του Σαμουήλ, στα τέλη του 10ου αιώνα, οι οποίοι την κατέλαβαν και σκότωσαν πολλούς από τους κατοίκους της μετά την ήττα τους στο Γαλαξίδι.

Η Άμφισσα στο Μεσαίωνα

Στις αρχές του 13ου αιώνα ξεκινά η περίοδος της Λατινοκρατίας στην Ελλάδα και η πόλη κυριεύθηκε από τον Βασιλιά της Θεσσαλονίκης, Βονιφάτιο Μομφερρατικό. Οι Φράγκοι μετονόμασαν την Άμφισσα σε La Sole και στα ελληνικά Σάλωνα, ιδρύοντας την Κομητεία των Σαλώνων. Η Αυθεντία των Σαλώνων τέθηκε αρχικά υπό την επικυριαρχία του Πριγκηπάτου της Αχαΐας και από το 1278 εμφανίζεται ως υποτελής στο Δουκάτο των Αθηνών.

Το 1311, η Αυθεντία των Σαλώνων καταλήφθηκε από τους Καταλανούς, περνώντας το 1318 στα χέρια της οικογένειας Φαδρίκ, οπότε και προήχθη σε Κομητεία. Μέχρι το 1410, οπότε και περιήλθε οριστικά στους Οθωμανούς Τούρκους, άλλαξε πολλούς κατακτητές. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, θα γίνουν διάφορες εξεγέρσεις στην περιοχή της Παρνασσίδας, με κυριότερη αυτή του 1687, όταν ο Επίσκοπος Σαλώνων Φιλόθεος και ο αρματολός Κούρμας θα ελευθερώσουν την περιοχή από τους Τούρκους, μέχρι το 1698 και την Συνθήκη του Κάρλοβιτς.

Το Κάστρο της Άμφισσας

Το «Κάστρο των Σαλώνων» ονομάστηκε «Κάστρο της Ωριάς» την περίοδο που η Άμφισσα βρισκόταν υπό καταλανική διοίκηση, όταν κυβερνούσε την πόλη για λογαριασμό της χήρας του τελευταίου Καταλανού κόμη, Ελένης Κατακουζηνής, ένας Φράγκος ιερέας, με την ονομασία Στράτος, τυραννικός και φιλοχρήματος. To 1394 άρπαξε την όμορφη ανιψιά του Επισκόπου Σεραφείμ, Αρετή και τη φυλάκισε στο κάστρο. Ο Σεραφείμ τότε κάλεσε τους Τούρκους να έρθουν σε βοήθεια. Όταν πληροφορήθηκε ο παπά-Στράτος ότι οι Τούρκοι έρχονται με πρόσκληση του επισκόπου, σκότωσε την Αρετή πετώντας την από το κάστρο. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, όταν οι Τούρκοι πήραν το κάστρο, τον 15ο αιώνα, η βασιλοπούλα Μαρία Φαντρίκ αυτοκτόνησε πέφτοντας από τα βράχια του κάστρου για να γλιτώσει. Έτσι δημιουργήθηκε ο θρύλος του «Κάστρου της Ωριάς». Δεν είναι ξεκάθαρο τελικά αν η «Ωριά» ήταν η ανιψιά του δεσπότη Αρετή ή η βασιλοπούλα Μαρία.

Η πρώτη ελεύθερη πόλη της Ρούμελης

Ανήμερα το Πάσχα, στις 10 Απριλίου 1821, το Κάστρο των Σαλώνων αλώθηκε από τους Έλληνες και έγινε το πρώτο κάστρο το οποίο επανήλθε σε ελληνικά χέρια, εξοντώνοντας τους 600 έγκλειστους Τούρκους και παίρνοντας ταυτόχρονα τα όπλα τους. Το 1825 οι Τούρκοι ανακατέλαβαν ξανά τα Σάλωνα, για μερικούς μήνες. Τη δεύτερη φορά, κράτησαν την πόλη μέχρι το 1829, οπότε την παρέδωσαν στον Δημήτριο Υψηλάντη. Μετά την απελευθέρωση, τα Σάλωνα έγιναν η πρωτεύουσα της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας με την ίδρυση του Αρείου Πάγου των Σαλώνων, όπου ψηφίστηκε το Σύνταγμα της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, η πόλη ξαναπήρε επίσημα το αρχαίο όνομα Άμφισσα, το 1833.

Η Άμφισσα στην Κατοχή

Στα χρόνια της Κατοχής από τους Ιταλούς και Γερμανούς κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πόλη και η γύρω περιοχή δοκιμάστηκε άσχημα και υπήρξαν καταστροφές (κάψιμο χωριών, εκτελέσεις) σε γειτονικά χωριά (Αγία Ευθυμία, Βουνιχώρα, Σεγδίτσα κ.λπ.). Από την άλλη, στα γύρω βουνά έδρασε οργανωμένο αντάρτικο, το οποίο είχε και νικηφόρες μάχες εναντίον των κατακτητών. Η πόλη, επίσης, δοκιμάστηκε και στον εμφύλιο πόλεμο με πολλές απώλειες για τους κατοίκους της.

Με πληροφορίες από: http://www.odigostoupoliti.eu/amfissa-h-filoxeni-protevousa-tis-fokidas/

Με πληροφορίες από: http://www.mixanitouxronou.gr/ti-schesi-echi-to-kastro-tis-amfissas-me-tin-saloniki-ta-salona-ine-to-proto-elliniko-kastro-pou-eleftherothike-apo-tous-tourkous-to-pascha-tou-1821/