Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος

Την 1η Ιανουαρίου 1822 ύστερα από πολλές και διεξοδικές ομιλίες η δωδεκαμελής περιτροπή, στην οποία είχε αναθέσει η Συνέλευση τον «διοργανισμόν της Εθνικής Βουλής», υπέβαλε το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος».

Την επιτροπή αυτή αποτελούσαν τρεις αντιπρόσωποι-«παραστάται» από κάθε περιοχή: Θεόδωρος Νέγρης, Γεώργιος Αινιάν και Δρόσος Μανσόλας της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, Ιωάννης Ορλάνδος, Πέτρος Σκυλίτσης Ομηρίδης και Αναγνώστης Μοναρχίδης των νησιών, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Ιωάννης Κωλέττης και Φώτιος Καραπάνου της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, Παλαιών Πατρών Γερμανός, Πανούτσος Νοταράς και Αθανάσιος Κανακάρης της Πελοποννήσου.

Από τα παραπάνω δώδεκα μέλη στην πραγματικότητα μόνο δύο είχαν τις απαραίτητες για την σύνταξη του Πολιτεύματος, ο Μαυροκορδάτος και ο Νέγρης, που είχαν αναρτήσει νωρίτερα τους Οργανισμούς της Δυτικής και Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, παρά το γεγονός ότι και άλλοι λόγιοι συμμετείχαν στη επιτροπή.

Ο Βικέντιος Γκαλλίνα, θερμός Φιλέλληνας, είχε φέρει μαζί του, όταν κατέβηκε στην Ελλάδα, τα κείμενα των πιο σύγχρονων συνταγμάτων της Ευρώπης και οπλισμένος με πολιτειακές γνώσεις εργάσθηκε στην επεξεργασία του κειμένου. Η συμβολή του νεαρού ακόμη Αναστάσιου Πολυζωίδη, που είχε ακολουθήσει τον Μαυροκορδάτο ως μέλος του επιτελείου του, υπήρξε σημαντική.

Στο «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος» προτάσσεται σύντομη, λακωνική διακήρυξη στην οποία τονίζεται η καθολική απόφαση του έθνους για «πολιτικήν ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν».

Το κείμενο του Πολιτεύματος αποκαλύπτει έντονη επίδραση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης. Πιστεύεται ότι το Πολίτευμα ακολουθεί τα γαλλικά συντάγματα του 1793 και 1795, όπως επίσης και το αμερικανικό της 17ης Σεπτεμβρίου 1787. Δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του: η αντιαπολιταρχική διάθεση από το ένα μέρος και η θέσπιση πολυαρχικής εξουσίας από το άλλο. Ο αντιαπολυταρχισμός του πολιτεύματος αυτού φαίνεται και από τη διακήρυξη της Συνέλευσης της 15ης Ιανουαρίου, στην οποία έντονα προβάλλεται ως σκοπός της Επανάστασης όχι μόνο η εθνική αποκατάσταση αλλά και η εξασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η αντιαπολυταρχική υφή του Πολιτεύματος αποτελούσε, άλλωστε, και αίτημα μιας εποχής με φιλελεύθερα πολιτικά ρεύματα, αλλά και ήταν αποτέλεσμα των ειδικών συνθηκών κάτω από τις οποίες είχε ζήσει ο ελληνικός λαός στους μακρούς αιώνες της δουλείας. Από το άλλο μέρος η πολυαρχική εξουσία έδινε λύση στο πρόβλημα της ηγεσίας του Αγώνα. Η ανάθεση της ηγεσίας αυτής, ειδικά την περίοδο, σε ένα μόνο πρόσωπο θα προκαλούσε την αντίδραση μεγάλου μέρους των προκρίτων, αλλά και άλλων παραγόντων, αφού μάλιστα προσωπικότητα γενικής αποδοχής δεν υπήρχε.

Το Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος περιλαμβάνει 110 άρθρα, που κατανέμονται σε πέντε ενότητες και σε ένα Παράρτημα που χαρακτηρίζεται στην επικεφαλίδα του «Προσωρινόν». Ο χαρακτηρισμός «Προσωρινόν» συνδέεται με το γεγονός ότι η Επανάσταση βρισκόταν στην αρχή της και ότι ελεύθερο ελληνικό κράτος δεν είχε αναγνωρισθεί, κυρίως όμως πρέπει να αποδοθεί η πρόθεση των συντακτών του και της Συνέλευσης γενικότερα να αποφύγουν την αντίδραση της Ιεράς Συμμαχίας και των απολυταρχικών κύκλων της Ευρώπης.

Στην πρώτη ενότητα του Πολιτεύματος ορίζεται ότι η «επικρατούσα θρησκεία» είναι η «της Ανατολικής Ορθοδόξου του Χριστού Εκκλησίας», ενώ η κάθε άλλη θρησκεία είναι ανεκτή, και στη συνέχεια γίνεται λόγος «περί των δικαιωμάτων των κατοίκων της Επικρατείας της Ελλάδος». Από τα σχετικά άρθρα αξιοσημείωτο είναι το έκτο, κατά το οποίο «όλοι οι Έλληνες εις όλα τα αξιώματα και τας τιμάς έχουσι το αυτό δικαίωμα, δοτήρ δε τούτων μόνη η αξιότης εκάστου». Με αυτό το άρθρο η ηγετική τάξη των προκρίτων με τα προνόμια που είχε αποκτήσει στο πέρασμα των αιώνων κλονιζόταν -θεωρητικά τουλάχιστον- αφού δινόταν η ευκαιρία στους αγωνιζόμενους για την ελευθερία Έλληνες σε όποια τάξη και αν ανήκαν, να ανέβουν σε αξιώματα που διαφορετικά θα ήταν απρόσιτα γι’ αυτούς.

Τα άρθρα 9-24 «Περί σχηματισμού της Διοικήσεως» αναφέρονται στον τρόπο οργάνωσης της Πολιτείας. Η «Διοίκησις» αποτελείται από δύο σώματα, το Βουλευτικό και το Εκτελεστικό. Με το άρθρο αυτό ιδρύεται αντιπροσωπευτικό σύστημα, που συνίσταται σε Βουλή σε πολυπρόσωπη ανώτατη αρχή της Εκτελεστικής εξουσίας, η οποία μετέχει στο νομοθετικό έργο με δικαίωμα αρνησικυρίας, αλλά χωρίς το δικαίωμα να διαλύει τη Βουλή. Ο τρόπος εκλογής των αντιπροσώπων θα καθορίζονταν με νόμο, οπωσδήποτε όμως θα έπρεπε να είναι Έλληνες, ηλικίας τουλάχιστον 30 ετών και να εκπροσωπούν τις ελεύθερες περιοχές της Ελλάδας.

Το Εκτελεστικό συγκροτείται από πέντε μέλη, εκλεγμένα από τη Συνέλευση. Εκτός από τον αρχιγραμματέα της Επικρατείας που θα ήταν συγχρόνως και υπουργός των Εξωτερικών, οι άλλοι υπουργοί ήταν των Εσωτερικών, της Οικονομίας, του Δικαίου, των Πολεμικών, των Ναυτικών, της Θρησκείας, της Αστυνομίας.

Βέβαιη για την ευμενή απήχηση που θα είχε το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος», η ελληνική κυβέρνηση έστειλε το κείμενο, όχι μόνο στους Προξένους των ξένων δυνάμεων που βρίσκονταν στις ελληνικές περιοχές, αλλά και στους φιλελληνικούς κύκλους της Ευρώπης. Το γεγονός της πολιτειακής συγκρότησης του αγωνιζόμενου Ελληνισμού έλαβε ευρύτατη δημοσιότητα και προκάλεσε ενθουσιασμό, σε όσους πίστευαν στον αγώνα της Ανεξαρτησίας. Η στάση των συντηρητικών κύκλων υπήρξε αντίθετη. Στο φιλελευθερισμό του Πολιτεύματος έβλεπαν συνέχεια και προεκτάσεις του καρμποναρισμού και των «ανατρεπτικών» κινήσεων ευρωπαϊκών λαών.

Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών

Please follow and like us: