Κρίση των Χμερ

Ο Τζαγιαβαρμάν Ζ’ απεβίωσε περίπου το 1215. Η ακριβής ημερομηνία του θανάτου του δεν είναι γνωστή. Αυτό το γεγονός ανέκοψε την ανοδική πορεία και οδήγησε σε κρίση την αυτοκρατορία των Χμερ. Η αυτοκρατορία, που πλέον είχε επεκταθεί ως τα σύνορα του βασιλείου Παγκάν στη Μιανμάρ, σε τμήματα του Λάος, της Ταϊλάνδης, της Καμπότζης, σε κάποιες περιοχές του Βιετνάμ και στο μεγαλύτερο τμήμα της μαλαισιανής χερσονήσου, φαινόταν έτοιμη να εκπληρώσει το όνειρο για την αιωνιότητα των τσακραβαρτίν, των ημίθεων βασιλέων της, όπως ο Ιντραβαρμάν Β’ και ο Τζαγιαβαρμάν Ζ, υπό την ηγεσία των οποίων ένα αιώνα περίπου συνέχιζε να ακμάζει.

Κρίση των Χμερ
Βούδας σε εκδοχή οδοιπόρου

Από τις κινεζικές πηγές πληροφορούμαστε το μύθο της ακμάζουσας πρωτεύουσας, πλούσιας σε επιβλητικά μνημεία, στο κέντρο μιας περιοχής που είχε χαρακτηριστεί «πλούσια και ευγενής» από τους εμπόρους που την επισκέπτονταν από τα πέρατα του κόσμου. Ωστόσο, την κρίση, που αυτή τη φορά ήταν οριστική, προανήγγειλε ένα ζοφερό και σκοτεινό επεισόδιο περίπου στα τέλη του 13ου αιώνα.

Εκείνη την περίοδο ξέσπασε στην Άνγκορ μια εικονοκλαστική μανία: όλα τα αγάλματα θρησκευτικού χαρακτήρα βεβηλώθηκαν, περιλαμβανομένου και του τεράστιου Βούδα στο κεντρικό ιερό Μπαγιόν. Από τα 45.000 αγάλματα που κοσμούσαν τα τείχη του Πρέα Καν, του Τα Προμ, και του Μπαντεάι Κντέι δεν σώθηκε κανένα. Χιλιάδες αγάλματα κομματιάστηκαν και τα απομεινάρια τους θάφτηκαν σε μεγάλο βάθος. Εν τω μεταξύ, οι ναοί Μπαγιόν και Άνγκορ Βατ υιοθέτησαν το ινδουιστικό δόγμα και ακολούθησαν και άλλοι μικρότεροι ναοί.

Τα αίτια αυτής της της καταστροφής και της μερικής μετατροπής των εικόνων και των αρχιτεκτονικών οικοδομημάτων σε ινδουιστικά μνημεία παραμένουν άγνωστα, όπως και οι συνέπειες που είχαν όλα αυτά στον πληθυσμό. Σε κάθε περίπτωση, αυτό ήταν το τέλος του βουδισμού Μαχαγιάνα.

Επί Ιντραβαρμάν Γ’ (1295-1307) επιβλήθηκε ο βουδισμός Θεραβάντα (βουδισμός «των γηραιότερων», που αποσκοπούσε στην επαναφορά του αυστηρού δόγματος των προγόνων), τον οποίο είχαν ήδη διαδώσει στη νοτιοανατολική Ασία ιεραπόστολοι από τη Σρι Λάνκα. Αυτή η ειρηνική επιβολή ήταν προάγγελος της επίθεσης από τους ισχυρούς γείτονες, ξεκινώντας από τους Τάι, που το 1350 (έτος ιδρύσεως της καινούργιας αυτοκρατορίας Αγιουτάγια) αποτέλεσαν τη μεγαλύτερη απειλή για τους Χμερ, ως την πολιορκία της Άνγκορ Τομ το 1431, γεγονός που πυροδότησε τη διασπορά του πληθυσμού της Άνγκορ σε ασφαλέστερα εδάφη. Δεν είναι γνωστό μετά βεβαιότητας ποιοι βασιλείς ανέλαβαν στη συνέχεια την εξουσία, καθώς οι πηγές παρέχουν ελάχιστες πληροφορίες.

Πιθανότατα η κρίση που σημειώθηκε στην αυτοκρατορία να είχε πολλά αίτια: σαφώς έπαιξε ρόλο η πίεση που ασκήθηκε από τους Τάι, που πλέον είχαν άμεση επαφή με τους ηγεμόνες των Χμερ, έπειτα από αιώνες προσέγγισης των παραδοσιακών κινεζικών κέντρων, της κεντρικής Ταϊλάνδης και μετά της Ανατολής. Ωστόσο, η κρίση χειροτέρεψε από εσωτερικά προβλήματα που είχαν χαρακτήρα δυναστικό, δημογραφικό και οικονομικό.

Η εγκατάλειψη της Άνγκορ από τους κατοίκους απέβη μοιραία για τα αρδευτικά έργα, που ήταν θεμέλιος λίθος της βιωσιμότητας των αστικών κέντρων. Επιπλέον η αγανάκτηση των κατοίκων για τη δεσποτική άσκηση της εξουσίας, που είχε ξεκινήσει επί Τζαγιαβαρμάν Ζ’, καθώς και το μέγεθος των δαπανών, αυξήθηκε και έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας, που αδυνατούσε πλέον να ελέγξει τους υποταγμένους πληθυσμούς.

Στην κορύφωση της κρίσης μπορεί επίσης να συνέβαλαν η συρρίκνωση των δασικών εκτάσεων, καθώς και η εξάντληση των λατομείων πέτρας από τα οποία η Άνγκορ εξασφάλιζε πρώτες ύλες για τις κατασκευές αλλά και για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών.

Τον 15ο αιώνα η Άνγκορ, που είχε πια ερημώσει και θεωρούνταν ανασφαλής, έχασε το προνόμιο να φιλοξενεί την πρωτεύουσα, με εξαίρεση κάποια μικρά χρονικά διαστήματα. Τα αρχαία αστικά κέντρα μετατράπηκαν σε αδιαφιλονίκητο βασίλειο πιθήκων, νυχτερίδων και ερπετών, ενώ τα εκπληκτικά αρχιτεκτονικά μνημεία σταδιακά πολιορκήθηκαν από την πυκνή δασώδη βλάστηση, μέχρι που θάφτηκαν κάτω από αυτή, αποτελώντας μια ανάμνηση.

Με πληροφορίες από: nationalgeographic