Η αρχιτεκτονική των Χμερ, ίσως λόγω της μεγάλης ποικιλομορφίας της – κατασκευές ιερού χαρακτήρα, όπως ναοί και μοναστήρια, ιδιωτικά κτίρια, όπως μαυσωλεία και ανάκτορα, στα οποία περιλαμβάνονται και τ α δημόσια έργα όπως τα υδραγωγεία -, διατήρησε κάποια στοιχεία αναλλοίωτα στο πέρασμα του χρόνου. Το χαρακτηριστικότερο όλων είναι η μνημειακότητα, που δημιουργεί αρκετά ερωτήματα, δεδομένων των περιορισμένων πηγών και των περιορισμένων μέσων που είχαν στη διάθεση τους οι κατασκευαστές, οι οποίοι φαίνεται ότι έκαναν χρήση της ανθρώπινης δύναμης, κυρίως εκείνης των σκλάβων.
Επίσης, αξιοπερίεργο είναι ότι χρησιμοποιούσαν μικρό αριθμό υλών: από τον 6ο αιώνα χρησιμοποιούσαν τούβλα τα οποία συνάρμοζαν με μείγμα φυτικών ινών. Με αυτό το υλικό, εύθραυστο και σκληρό ταυτόχρονα, έφτιαξαν αριστουργήματα, όπως οι ναοί Ρόλουος, Μπακόνγκ, Λολέι, Πρέα Κο, Μπακσέι Τσαμκρόνγκ και μέρος του ανατολικού Μέμπον στο Πρέα Ρουπ.
Αρχικά ο ψαμμίτης χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή θυρών και παραθύρων, λαξεύτηκε αριστοτεχνικά από τους χειροτέχνες Χμερ και τελικά προέκυψαν καλλιτεχνικά αριστουργήματα. Στη συνέχεια άρχισε να χρησιμοποιείται συστηματικά. Επιπλέον, οι διαφορετικής ποιότητας ψαμμίτες καθιστούν μοναδικά τα μνημεία των Χμερ, όπως η Άνγκορ, χάρη στην ποικιλία χρωματισμών, που ξεκινούν από το κόκκινο και το γκρι και φτάνουν ως το πράσινο.
Τον 13ο αιώνα το κύριο υλικό οικοδόμησης των κτιρίων ήταν ο λατερίτης, ίσως εξαιτίας της έλλειψης ψαμμίτη. Ο λατερίτης είναι πορώδες πέτρωμα, μαλακό, που σκληραίνει όταν εκτίθεται στον ήλιο. Αξιοποιήθηκε επίσης σε δρόμους και γέφυρες. Δυστυχώς, έχει χαθεί κάθε ίχνος στόκου, κεραμικών και πλακιδίων – με ή χωρίς υαλοπίνακες – και μεταλλικά ενθέματα που μάλλον εξυπηρετούσαν διακοσμητικούς σκοπούς. Τέλος, οι στέγες σχεδόν σίγουρα καλυμμένες με κεραμίδια που είχαν ψηθεί σε κλιβάνους, όπως μαρτυρούν τα ξύλινα πλαίσια υποστήριξης σε κάποια μνημεία και τα πήλινα θραύσματα που έχουν βρεθεί.
Το δεύτερο σημαντικό γνώρισμα της αρχιτεκτονικής των Χμερ είναι ο συμβολισμός, εμφανέστατος στους απειρομεγέθεις ναούς που αντλούν έμπνευση από το όρος Μερού, τοποθεσία όπου ο κόσμος των θεών και εκείνος των ανθρώπων συγκλίνουν. Δεν είναι τυχαίο ότι ο τετράγωνος πύργος-ιερό (πρασάτ), που υψώνεται σαν βαθμιδωτή πυραμίδα, ήταν η αρχαιότερη και διαχρονικότερη αρχιτεκτονική λύση των Χμερ.
Πρώτα απομονωμένοι και μετά ομαδοποιημένοι σε μια βάση τριών ή πέντε, οι πύργοι τοποθετούνταν σκηνογραφικά: οι τέσσερις κοιτούσαν στα σημεία του ορίζοντα και ο πέμπτος βρισκόταν στο κέντρο. Όλοι συνδέονταν με κολόνες. Κάθε στοιχείο των οικοδομημάτων μπορεί να είχε μυθολογική σημασία και τίποτα δεν αφηνόταν στην τύχη ή στην επιλογή του αρχιτέκτονα. Οι μύθοι για την απαρχή του κόσμου που έφτασαν από την μακρινή Ινδία υπαγόρευαν τους κανόνες δόμησης: ο ναός υψωνόταν, όπου ήταν δυνατόν, πλησίον μιας δεξαμενής που συμβόλιζε τον αρχέγονο ωκεανό, τα νερά του οποίου έκρυβαν τη ζωή. Πρόκειται για έναν από τους κυριότερους ινδικούς μύθους, σύμφωνα με τον οποίο η ζωή θα είχε εκδηλώσει την πολυμορφία της μέσω ενός θεϊκού εγχειρήματος (την αναταραχή του ωκεανού) που αφομοιώθηκε από τον πολιτισμό των Χμερ, ο οποίος είχε ξεκάθαρους δεσμούς με το υγρό στοιχείο.
Με οριζόντια ανάγνωση, ο ναός αφηγείται την άνοδο, από τα κατώτερα επίπεδα της ύπαρξης στα πιο εξελιγμένα της φώτισης ή στην αναγνώριση της δύναμης των θεοτήτων να καθορίζουν την ζωή, οι οποίες αναπαρίστανται με συμβολικό τρόπο. Ταυτόχρονα, υπάρχει και μια αγιογραφική και μυθολογική ανάγνωση: οι κύκνοι και οι γκαρούντα που εμφανίζονται στη βάση των κατασκευών δηλώνουν ότι τα οχήματα είναι των θεών.
Στο εσωτερικό τα αγάλματα των ντεβαράτζα με τη μορφή του Σίβα, του Βισνού ή Μποντισάτβα, αλλά και οι θεότητες και οι ημίθεοι μαρτυρούν τη μετατροπή του ναού από ανθρώπινη κατασκευή σε θεϊκή κατοικία. Το γλυπτό είναι ένα έργο βαθιά με θρησκειολογική σημασία που παίρνει ζωή μέσα από μια τελετή που καλείται «άνοιγμα των ματιών». Το κύριο άγαλμα μετατρέπεται σε ένα σώμα όπου κατοικεί το πνεύμα του αποθανόντα μονάρχη και τοποθετείται εκεί όπου βρίσκονται και οι στάχτες του.
Άνγκορ Βατ
Τέλος, η οριζόντια ανάγνωση του ναού αντιπροσωπεύει την αέναη διαστολή και συστολή του σύμπαντος, καθώς και το ρυθμό της φύσης και της ανθρώπινης ύπαρξης που εμποτίζονται με αναρίθμητες αρχές και μεταβάσεις. Οι πύλες, οι οποίες τοποθετούνται σε ειδικά κιόσκια εκτός των κατασκευών και είναι στραμμένες στα σημεία του ορίζοντα, υμνούν την κυριαρχία της θεϊκής δύναμης (και της βασιλικής) στο σύμπαν, ενώ οι γέφυρες με κάγκελα σε σχήμα φιδιού, που συνδέουν τον άνθρωπο με τον ναό, είναι αλληγορία του ουράνιου τόξου, το οποίο ενώνει τη γη με τον ουρανό, ενώ η παρουσία των νάγκα συμβολίζει το υγρό στοιχείο.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic
