Φαινόμενο αξιοσημείωτο και σημαντικό για τις συνέπειες του για τη διαμόρφωση του νέου πολιτισμικού ύφους είναι ο βαθμιαίος εξελληνισμός των Βενετών της Κρήτης. Το λατινικό στοιχείο δεν μπόρεσε να αποφύγει τον εξελληνισμό του.
Στους πρώτους αιώνες της κατοχής οι διαφορές ήταν αγεφύρωτες και ο καθολικισμός είχε καθορίσει τις διαχωριστικές γραμμές των δύο λαών. Όποιος προχωρούσε στην ορθοδοξία θα έχανε τα φέουδα και τα προνόμια. Τα πράγματα μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου και στις αρχές του 16ου αιώνα υπάρχει έκδηλη πια η υπεροχή του ελληνικού στοιχείου. Η ελληνική γλώσσα έχει επιβληθεί, τα ελληνικά έθιμα δίνουν το χρώμα τς ζωής και η ακέφαλη κρητική ορθοδοξία έχει περιορίσει τον καθολικισμό σε μια μικρή και ασήμαντη μειονότητα. Οι γάμοι Βενετών και Ελληνίδων πληθύνονται και πολλοί Βενετοί ασπάζονται την ορθοδοξία. Στα τέλη του 16ου αιώνα ο εξελληνισμός έχει προχωρήσει τόσο που ο Βενετός Προβλεπτής Ιάκωβος Foscarini διαπιστώνει πως οι Βενετοί της Κρήτης δεν κατανοούν πλέον την ιταλική γλώσσα.
Ακόμη και όσοι παρέμειναν καθολικοί αισθάνονται περισσότερο Έλληνες παρά Βενετοί. Έγραφαν και μιλούσαν την ελληνική γλώσσα και θαύμαζαν το ένδοξο πνευματικό παρελθόν των Ελλήνων, που το θεωρούσαν και δικό τους πνευματικό παρελθόν. Είναι πολύ χαρακτηριστική η περίπτωση του Ρεθύμνιου ποιητή Δανιήλ Φουρλάνου και του Θωμά Τριβιζάνου ή των Κορνάρων. Διακρίνονται όλοι τους για την «ελληνοκεντρική κρητολατρεία» τους.
Αισθάνονται βαθιά δεμένοι με τη γη που τους γέννησε και τους συνδέει κρητική συνείδηση. Ένας νέος συγκρητισμός δημιουργείται και σε αυτόν θα στηριχθεί η πνευματική και καλλιτεχνική αναγέννηση της βενετοκρατούμενης Κρήτης. Θα μπορούσε να λεχθεί για την Κρήτη της εποχής αυτό που είχε πει ο Οράτιος για την Ελλάδα: «Η ηττημένη Κρήτη υπέταξε τον δυνάστη της!».
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών
