Άνεμοι

Οι Άνεμοι ήταν μορφές της Μυθολογίας, νοητές είτε ως επώνυμες προσωπικότητες είτε ως ανώνυμες φυσικές οντότητες είτε ως αλληγορίες βασικών στοιχείων ενός μετεωρολογικού συστήματος που αποτελεί βάση της εικόνας του κόσμου. Η κατοικία των ανέμων εντοπίζεται στη πλωτή νήσο, Αιολία, ή στον Καύκασο, ή στη Θράκη, όπου και τα Ριπαία όρη, των οποίων το όνομα συνθέθηκε με τις «ριπές», τα φυσήματα των ανέμων.

Άνεμοι
Το Ωρολόγιο του Ανδρόνικου του Κυρρήστου

Οι περισσότεροι μύθοι ασχολούνται με τους τέσσερις βασικούς ανέμους, οι οποίοι συμβολίζουν και τα σημεία του ορίζοντα, ο Βορέας, ο Νότος, ο Εύρος και ο Ζέφυρος. Αναφέρονται ακόμα ως γιοι του Βορέα, οι Βορεάδες, Ζήτης και Κάλαϊς, καθώς και οι Άρπυιες, Αελλώ, Κελαινώ και Ωκυπέτη.

Ο Όμηρος αποδίδει στους ανέμους ζωόμορφα γνωρίσματα, διηγούμενος ότι μεταμορφώνονται σε άλογα, που ζευγαρώνουν με φοράδες. Θηριόμορφα γνωρίσματα αποδίδονται σε Ανέμους και σε παραστάσεις αρχαϊκής τέχνης, όπως είναι γνωστό από τον Παυσανία, κατά τον οποίο στην λάρνακα του Κύψελου ο Βορέας απεικονίζεται με ουρές φιδιών στη θέση των ποδιών.

Στην Οδύσσεια οι άνεμοι είναι νοητοί και ως απρόσωπες οντότητες, των οποίων η φύλαξη έχει ανατεθεί στον «ταμία των ανέμων» τον Αίολο. Εξάλλου το γνωστό από τις περιπέτειες του Οδυσσέα επεισόδιο με το κλείσιμο των ανέμων σε ασκούς ερμηνεύεται ως μυθολογική καταγραφή της μαγικής πρακτικής των «καταδέσμων», που αποσκοπεί στο να παρεμποδίσει τους ανέμους από ενδεχόμενη βλαπτική για τους ανθρώπους επίδραση.

Ανάλογη είναι και η αντίληψη των ανέμων και στον Ησίοδο, ο οποίος όμως παραλείπει τον Εύρο και θεωρεί τους άλλους τρεις παιδιά του Αστραίου και της Ηώς, προφανώς επειδή οι άνεμοι αρχίζουν να πνέουν με την αυγή. Ο Ησίοδος αποδίδει σε αυτήν την τριάδα των προσωποποιημένων ανέμων αγαθοποιές ιδιότητες για τους ανθρώπους και την ξεχωρίζει από τις ανώνυμες φυσικές οντότητες που φέρνουν καταστροφές και που μυθολογούνται από αυτόν ως παιδιά του Τυφώνα.

Επειδή πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες εξαρτώνται από τη βοήθεια των ανέμων, όπως και οι άλλοι θεοί, οι άνεμοι δέχονται συχνά προσφορές και θυσίες. Στην Ιλιάδα ο Αχιλλέας τους υπόσχεται πλούσιες θυσίες, για να διώξουν τα σύννεφα και να δημιουργήσουν τις κατάλληλες καιρικές συνθήκες ώστε να μπορέσει να ανάψει η πυρά, όπου θα καιγόταν το σώμα του νεκρού Πάτροκλου. Η λατρεία των ανέμων πήρε μεγαλύτερη σημασία στην Αθήνα και τους Δελφούς ιδίως κατά την περίοδο των Περσικών πολέμων, οπότε οι Άνεμοι θεωρήθηκαν Ελλάδι σύμμαχοι.

Οι άνεμοι διαδραμάτιζαν σπουδαίο πρόσωπο και στις εσχατολογικές αντιλήψεις των Ελλήνων και των Ρωμαίων. Σχετικά πιστευόταν ότι οι ψυχές των νεκρών μεταβάλλονταν σε πνοές ανέμων ή μεταφέρονταν με τους ανέμους. Γι΄ αυτό στην αγγειογραφία των κλασικών χρόνων οι παραστάσεις των ανέμων συγχέονται με τις απεικονίσεις των φτερωτών Ερωτών ή των ειδώλων των ψυχών, που ήταν νοητές ως μικρές φτερωτές υπάρξεις. Η αττική τέχνη συγκρότησε και την αρχαϊκή τερατόμορφη σύλληψη των ανέμων, και έτσι απεικόνισε τον Βορέα αγριωπό και αναμμαλιασμένο και με δύο πρόσωπα.

Ο εσχατολογικός συμβολισμός των Ανέμων απαντά και στη ρωμαϊκή μυθολογία και τέχνη. Έτσι σε πολλές σαρκοφάγους της ρωμαϊκής εποχής απεικονίζονται προσωπεία των Ανέμων με κερατοειδείς αποφύσεις στην κορυφή του κεφαλιού, επειδή πιστευόταν ότι οι Άνεμοι βοηθούσαν τις ψυχές των νεκρών να κρατηθούν και να ανέβουν στον ουρανό. Στις γνωστές σαρκοφάγους του Φαέθοντα, του Προμηθέα και της Ματέι ντε Σίλβα οι παραστάσεις των Ανέμων εντάσσονται σε ένα θεογονικό σύστημα με αλληγορικό περιεχόμενο.

Σημαντική θέση στην ελληνορωμαϊκή ανεμογραφία κατέχει το λεγόμενο Ωρολόγιον του Κυρρήστου, γνωστό ως «Αέρηδες», που βρίσκεται στην Πλάκα της Αθήνας στον χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς. Πρόκειται για ένα οκτάγωνο μαρμάρινο υδραυλικό ρολόι, είδος κλεψύδρας, που έχτισε ο αστρονόμος Ανδρόνικος ο Κυρρήστης (1ος π.Χ. αιώνας), που είχε πυραμιδοειδή στέγη με χάλκινο Τρίτωνα ως ανεμοδείκτη.

Στο επάνω μέρος του οικοδομήματος υπάρχει ζωφόρος με ανάγλυφες παραστάσεις των τεσσάρων βασικών και των ισάριθμων ενδιάμεσων ανέμων. Οι άνεμοι απεικονίζονται ως φτερωτές μορφές, που κρατούν σύμβολα σχετικά με τις ιδιότητες που τους αποδίδονται. Η λειτουργία του οικοδομήματος σχετικά με την εικονογράφησή του το καθιστούν θαυμαστή σύνοψη των μετεωρολογικών, υδρολογικών και οικονομικών αντιλήψεων των αρχαίων Ελλήνων.

Εκτός από τους Έλληνες και τους Ρωμαίους οι Άνεμοι είχαν μυθοποιηθεί και από άλλους λαούς. Οι Ασσυροβαβυλώνιοι τους θεωρούσαν υπερφυσικές οντότητες στη διάθεση του Ενλίλ, που αντιστοιχεί στον ελληνικό Αίολο. Στα ύστερα φοινικικά θεογονικά συστήματα αποδίδεται σημαντικός ρόλος στον μεγάλο Άνεμο. Στην Άπω Ανατολή οι Άνεμοι θεωρούνται ως εξαρτώμενοι από τη θέληση του θεού Φενγκ Πο της κινεζικής μυθολογίας ή των θεϊκών ζευγών Σίνα Τσου Χίκο-Σίνα Το Μπι και Τατσού-τα-Χίκο-Ταστούτα Χίμε του ιαπωνικού πάνθεου.

Οι Ιροκόοι και οι Ουρόνοι της βόρειας Αμερικής λάτρευαν τον μεγάλο Άνεμο στη μορφή του μυθικού γίγαντα Γκο-οχ, ενώ οι Αζτέκοι του Μεξικού ταύτιζαν τον Άνεμο με τον φτερωτό δράκοντα Κετζαλκοάτλ, στον οποίο απέδιδαν την δημιουργία του κόσμου και του πολιτισμού.

Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους