Τα Ψαρά είναι ένα βραχώδες νησί. Ο μοναδικός οικισμός τους είναι χτισμένος αμφιθεατρικά στο μυχό του ορμίσκου του νησιού. Στην άκρη αυτής της μικρής χερσονήσου ένας ισχυρός φάρος φωτίζει το πέρασμα μεταξύ Χίου και Ψαρών. Φημισμένο είναι το μοναστήρι της Παναγίας, χτισμένο ψηλά στον Προφήτη Ηλία. Εκεί σώζονται παλαιά και πολύτιμα ιερατικά βιβλία, τυπωμένα στη Μόσχα και τη Βενετία. Τα άλλα νησιά του συμπλέγματος είναι τα Αντίψαρα, με μικρό οικισμό χωρίς μόνιμους κατοίκους, το Κάτω Νησί, το Δασκαλειό, το Αϊ Νικολάκι.
Οι αρχαίοι ονόμαζαν το νησί Ψύρα ή Ψυρίη. Ως τον 16ο αιώνα ήταν σχεδόν ακατοίκητο. Από τον 17ο αιώνα, άρχισαν να το αποικίζουν πρόσφυγες από τη Θεσσαλία και την Εύβοια. Μη έχοντας με τι άλλο να ασχοληθούν, οι κάτοικοι επιδόθηκαν στη ναυτιλία και γρήγορα διέπρεψαν ως ναυτικοί, με ισχυρό εμπορικό στόλο.
Οι Τούρκοι είχαν ανοιχτούς λογαριασμούς με τους Ψαριανούς. Στα ορλωφικά, το 1770, οι ατρόμητοι νησιώτες είχαν μεγαλουργήσει ως καταδρομείς. και από τις 10 Απριλίου του 1821, ανήμερα του Πάσχα, είχαν υψώσει την επαναστατική σημαία και είχαν ενώσει τον στόλο τους με αυτούς της Ύδρας και των Σπετσών, κυριαρχώντας στις θάλασσες. Και έπειτα με κορυφαίο τον Κωνσταντίνο Κανάρη, οι Ψαριανοί είχαν αποκτήσει μεγάλη φήμη ως μπουρλοτιέρηδες.
Στα 1824, το νησί αριθμούσε 30.000 κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν πρόσφυγες από άλλα μέρη. Ξαφνικά στις 20 Ιουνίου του 1824, μπροστά στο απομονωμένο νησί φάνηκαν 180 τουρκικά πολεμικά σκάφη. Στη στεριά βγήκαν 28.000 πάνοπλοι Τούρκοι που άρχιζαν να σφάζουν όποιον έβρισκαν μπροστά τους.
Οι Ψαριανοί αντιστάθηκαν γενναία αλλά οι τούρκοι είχαν την υπεροπλία. Στη ρημαγμένη γη κείτονταν 27.000 νεκροί. Μόλις 3.000 κατάφεραν να μπουν σε 16 πλοία και 7 πυρπολικά και να σωθούν. Έπιασαν λιμάνι στην Ερέτρια της Εύβοιας, όπου ίδρυσαν τα Νέα Ψαρά. Το νησί τους απελευθερώθηκε το 1912. Συγκλονισμένος από τη σφαγή των αμάχων ο Διονύσιος Σολωμός συνέθεσε το επίγραμμα: «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη / περπατώντας η Δόξα μονάχη μελετά τα λαμπρά παλικάρια / και στην κόμη στεφάνι φορεί γινομένο από λίγα χορτάρια / που ‘χαν μείνει στην έρημη γη».
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τον σύνδεσμο: Τα Ψαρά