Οι Άγιοι Σαράντα (αλβ.Saranda) είναι πόλη και ομώνυμος δήμος του νομού Αυλώνα στη νότια Αλβανία. Βρίσκεται σε έναν ανοικτό κόλπο του Ιονίου Πελάγους στην κεντρική Μεσόγειο, περίπου 14 χλμ. ανατολικά του βόρειου άκρου της Κέρκυρας. Η πόλη των Αγίων Σαράντα έχει πληθυσμό περίπου 41.173 (εκτίμηση 2013). Σε κοντινή απόσταση βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης του Βουθρωτού, Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Οι Άγιοι Σαράντα θεωρούνται ένα από τα δύο κέντρα της ελληνικής κοινότητας στην Αλβανία.
Το όνομα των Αγίων Σαράντα
Το σημερινό όνομα των Αγίων Σαράντα προέρχεται από το όνομα του Βυζαντινού μοναστηριού των Αγίων Σαράντα προς τιμή των Σαράντα Μαρτύρων της Σεβάστειας. Τα ερείπια του μοναστηριού σώζονται στον λόφο πάνω από την πόλη. Ο κεντρικός ναός, πρωτοβυζαντινής εποχής, έχει δύο σειρές κολόνες στο εσωτερικό του και αψίδες σε όλο το μήκος των πλευρών του. Στον περίβολο του ναού λέγεται ότι υπήρχαν 40 εκκλησίες, μία για κάθε μάρτυρα της Σεβαστείας. Ο κεντρικός ναός περιγράφεται από τους ιστορικούς ως πρωτοβυζαντινής τεχνοτροπίας με δύο σειρές κολόνες στο εσωτερικό και αψίδες σε κάθε πλευρά. Υπό την Τουρκική κυριαρχία το όνομα έγινε Αγιά Σαράντι και στη συνέχεια «Σαραντόζ». Λόγω της Βενετικής επιρροής στην περιοχή, συχνά εμφανιζόταν σε Δυτικούς χάρτες με το Ιταλικό όνομα Σάντι Κουαράντα (Santi Quaranta). Η χρήση αυτή συνεχίστηκε ακόμη και μετά την ίδρυση του Πριγκιπάτου της Αλβανίας, λόγω της πρώτης Ιταλικής κατοχής της περιοχής (1917-1920). Κατά τη δεύτερη κατοχή, στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Μπενίτο Μουσολίνι άλλαξε το όνομα σε Porto Edda, προς τιμή της μεγαλύτερης κόρης του. Μετά την αποκατάσταση της Αλβανικής ανεξαρτησίας η πόλη απέκτησε το όνομα Σαράντα (Saranda).
Η Ιστορία των Αγίων Σαράντα
Η πόλη είναι χτισμένη πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης του Ογχησμού, που κατοικείτο από το ηπειρωτικό φύλο των Χαόνων, της βορειοδυτικής αρχαιοελληνικής ομάδας, και άκμασε ως το επίνειο της πρωτεύουσάς τους Φοινίκης αλλά και στους Ρωμαϊκούς χρόνους, καθώς ήταν εμπορικός σταθμός για το εμπόριο μεταξύ Ηπείρου και Ιταλίας.
Η πόλη δέχθηκε επιδρομή των Οστρογότθων το 551 μ.Χ., ενώ την ίδια εποχή έγινε επίσης στόχων πειρατικών επιδρομών Γοτθικών πλοίων. Σε μεσαιωνικό χρονικό του 1191 ο οικισμός φαίνεται ότι είχε εγκαταλειφθεί, ενώ η παλιά μεσαιωνική ονομασία του δεν μνημονευόταν πλέον. Από τότε το τοπωνύμιο προήλθε από το όνομα της γειτονικής Ορθόδοξης βασιλικής εκκλησίας των Αγίων Σαράντα, που χτίστηκε τον 6ο αιώνα, 1χλμ. νοτιοανατολικά του κέντρου της σημερινής πόλης.
Το 1878 ξέσπασε ελληνική εξέγερση και οι επαναστάτες ανέλαβαν τον έλεγχο των Αγίων Σαράντα και του Δέλβινου, αλλά κατεστάλη από τα Οθωμανικά στρατεύματα, που έκαψαν 20 χωριά στην περιοχή.
Οι Άγιοι Σαράντα τον 20ό αιώνα
Η περιοχή συμπεριελήφθη στο νεοϊδρυθέν Αλβανικό κράτος, σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (1913). Καταλήφθηκε δύο φορές από την Ελλάδα, το 1913 και από το 1914 ως το 1916, τη δεύτερη φορά από Έλληνες αντάρτες από την Αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου. Το 1914 ξεκίνησαν στους Αγίους Σαράντα διαπραγματεύσεις μεταξύ εκπροσώπων της προσωρινής κυβέρνησης της Βορείου Ηπείρου και εκείνης της Αλβανίας, που συνεχίστηκαν στη γειτονική Κέρκυρα και τερματίστηκαν με την αναγνώριση την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου μέσα στο νεοϊδρυθέν Αλβανικό κράτος.
Καταλήφθηκε στη συνέχεια από την Ιταλία μεταξύ 1916 και 1920, ως τμήμα του Ιταλικού Προτεκτοράτου της νότιας Αλβανίας. Οι Άγιοι Σαράντα καταλήφθηκαν από τις Ιταλικές δυνάμεις το 1939 και ήταν στρατηγικό λιμάνι κατά την Ιταλική εισβολή στην Ελλάδα.
Κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο που ακολούθησε, η πόλη περιήλθε στον έλεγχο των προελαυνουσών Ελληνικών δυνάμεων στις 6 Δεκεμβρίου του 1940. Η κατάληψη αυτού του στρατηγικού λιμανιού επιτάχυνε περισσότερο την Ελληνική διείσδυση προς βορράν. Μετά τη Γερμανική εισβολή στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, η πόλη επέστρεψε στον έλεγχο των Ιταλών. Στις 9 Οκτωβρίου 1944 η πόλη καταλήφθηκε από ομάδα Βρετανών καταδρομέων υπό τον Ταξίαρχο Τομ Τσόρτσιλ και ντόπιων παρτιζάνων του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) υπό τον Ισλάμ Ραντοβίτσκα. Η εμπλοκή των Βρετανικών στρατευμάτων θεωρήθηκε προβληματική από το ΕΑΜ, που θεωρούσε ότι οι Βρετανοί θα χρησιμοποιούσαν την πόλη ως βάση τους και θα εγκαθιστούσαν στην περιοχή τους συμμάχους τους από την Ελλάδα, καθώς Βρετανικά έγγραφα δείχνουν ότι δυνάμεις του ΕΔΕΣ συμμετείχαν επίσης στην επιχείρηση. Πάντως τα Βρετανικά στρατεύματα αποχώρησαν γρήγορα από την περιοχή, αφήνοντάς τη στις Αλβανικές κομμουνιστικές δυνάμεις.
Σήμερα εξακολουθεί να υπάρχει Ελληνική κοινότητα στην πόλη, αν και μικρότερη. Βέβαια, συνεχίζουν να λειτουργούν τα Ελληνικά σχολεία, καθώς επίσης και οι εκκλησίες.
Η οικονομία των Αγίων Σαράντα
Χάρη στην πρόσβασή τους στις ακτές και στο Μεσογειακό κλίμα τους, οι Άγιοι Σαράντα έχουν γίνει σημαντικός τουριστικός προορισμός μετά την πτώση του κομμουνισμού στην Αλβανία, αν και οι επισκέπτες είναι σχεδόν αποκλειστικά Αλβανοί και Έλληνες. Οι Άγιοι Σαράντα, καθώς και το υπόλοιπο της Αλβανικής Ριβιέρας, σύμφωνα με το Guardian, προόρισται να γίνει το νέο «ανεξερεύνητο στολίδι» της υπερπλήρους Μεσογείου. Έτσι ο τουρισμός είναι η κύρια οικονομική δραστηριότητα, ενώ μεταξύ των άλλων είναι η υπηρεσίες, η αλιεία και οι κατασκευές. Το ποσοστό ανεργίας, σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού του 2008, ήταν 8,32%. Θεωρείται ότι η οικογενειακή και εποχιακή εργασία στον τουρισμό κατά τη θερινή περίοδο συμβάλλει στο μετριασμό του πραγματικού ποσοστού ανεργίας. Πρόσφατα η πόλη έχει βιώσει μια έντονη ανεξέλεγκτη κατασκευαστική δραστηριότητα, που μπορεί να υπονομεύσει τις μελλοντικές τουριστικές προοπτικές της. Από το 2012 το Λιμάνι των Αγίων Σαράντα είναι υπό επέκταση για τον ελλιμενισμό κρουαζιερόπλοιων. Το 2014 οι Άγιοι Σαράντα φιλοξένησαν το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Dea.