Επίδοξοι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν ο Περδίκκας, ο Κρατερός, ο Ευμένης, ο Αντίπατρος, ο Αντίγονος, ο Πτολεμαίος, ο Σέλευκος, ο Λυσίμαχος, ο Κάσσανδρος και ο Δημήτριος.
Περδίκκας και Κρατερός
Δύο από τους γνωτσότερους διαδόχοου του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν ο Περδίκκας και ο Κρατερός. Χάθηκαν πολύ νωρίς από την πολιτική σκηνή. Ο Περδίκκας δολοφονήθηκε από τους αξιωματικούς του μετά τη αποτυχάι της εκστρατείας στην Αίγυπτο (καλοκαίρι του 321π.Χ.) και ο Κρατερός σκοτώθηκε λίγο πριν τη μάχη κατά του Ευμένη (Μάιος 321π.Χ.) Ο Περδίκκας διακρινόταν για την φιλοδοξία του, όχι όμως για τις ηγετικές του ικανότητες. Η μεγαλύτερη του αδυναμία ήταν ότι ποτέ δεν κατόρθωσε να προσελκύσει τη συμπάθεια των στρατιωτών του ή την εμπιστοσύνη των άλλων στρατηγών.
Ο Κρατερός ήταν εξαίρετος στρατιωτικός ηγέτης. Μετά τον θάνατο του Παρμενίωνα (330π.Χ.) κατέλαβε χάρη στη γενναιότητά του και στη σύνεσή του, την πρώτη θέση μεταξύ των στραΜηγών του μεγάλου Αλεξάνδρου. Παρά την αφοσίωση που είχ στον Μέγα Αλέξανδρο δεν δίστασε να αντιταχθεί στην πολιτική της φυλετικής ανάμιξης και στην απαίτηση της προσκύνησης του βασιλιά. Στον μακεδονικό στρατό ήταν ο πιο αγαπητός από τους διαδόχους.
Ευμένης
Ο Ευμένης ήταν ο μόνος από τους διαδόχους που δεν είχε μακεδονική καταγωγή. Πατρίδα του ήταν η Καρδία στην Θράκη. Προερχόταν από επιφανή οικογένεια και ο πατέρας του ήταν φίλος του Φιλίππου. Στην μακεδονική αυλή εισήλθε ύστερα από υπόδειξη του Φίλιππου, ο οποίος και τον διόρισε γραμματέα του. Από τον Αλέξανδρο διορίστηκε αρχιγραμματέας.
Μετά τον θανατο του βασιλιά ο Ευμένης θα μπορούσε ή να αποφύγει κάθε πολιτική και στρατιωτική δραστηριότητα ή να προσφέρει τις υπηρεσίες του σε έναν από τους ισχυρούς Μακεδόνες. Αλλά αφ’ ενός ήταν πολύ δραστήριος, αφ’ ετέρου δεν πολύ περήφανος για να εκτελεί εντολές. Να ιδρύσει δικό του κράτος, όπως επεδίωκαν οι άλλοι διάδοχοι, δεν μπορούσε, γιατί είχε να αντιμετωπίσει τον φθόνο των άλλων και την προκατάληψη του μακεδονικού στρατού, λόγω της καταγωγής του. Γι’ αυτό τάχθηκε με το μέρος της βασιλικής οικογένειας και έγινε ένας από τους κύριους υποστηρικτές της ενότητας του κράτους.
Αντίπατρος
Ο Αντίπατρος δεν είχε πρωτότυπες πολιτικές ιδέες. Σαν στρατηγός του ευρωπαϊκού τμήματος που ήταν ακολούθησε την πολιτική του Φιλίππου στην κυρίως Ελλάδα, εφαρμόζοντας μάλιστα δραστικότερα μέτρα και από εκείνα ακόμα που απαιτούσαν οι περιστάσεις. Ως στρατηγός ήταν κατώτερος από τον Παρμενίωνα, όμως συνέβαλε και αυτός στην κατάκτηση της Ασίας, αφού πέτυχε να αποτρέψει εξέγερση των Ελλήνων της κυρίως Ελλάδας, που ασφαλώς θα είχε αρνητικές συνέπειες για την έκβαση του πολέμου στην Ασία. Διακρινόταν για τη λιτότητα, την μόρφωση και την μετριοπάθεια του.
Αντίγονος
Ο Αντίγονος είναι εκείνος που συγκεντρώνει το περισσότερ ενδιαφέρον ανάμεσα στους διαδόχους. Μετά τον θάνατο του Περδίκκα και του Αντίπατρου (319π.Χ.). Είναι η δεσπόζουσα μορφή, όχι μόνο γιατί διέθετε την μεγαλύτερη δύναμη, αλλά και γιατί με κάθε πρωτοβουλία του έδινε στους άλλους ώθηση για δράση. Βασικές ιδέες της πολιτικής του ήταν η ίδρυση ενιαίου κράτους με βασιλιά τον ίδιο από τη μια και η αξιοποίηση των δυνάμεων που διέθετε ακόμη η ελληνική πόλη από την άλλη.
Συνδυάζοντας εξαιρετικές στρατηγικές ικανότητες με οργανωτικά και διοικητικά προσόντα ήταν ασφαλώς ο καταλληλότερος από όλους τους άλλους για να αναλάβει τη διοίκηση του κράτους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Και είναι πολύ πιθανόν ότι θα επικρατούσε αν δεν έχανε εξαιτίας της προχωρημένης ηλικίας του μέρος της ενεργητικότητάς του και κυρίως αν δεν έκανε το λάθος να υποτιμά τις δυνάμεις των αντιπάλων του. Η οικογενειακή ζωή του Αντιγόνου -σε αντίθεση προς τους περισσότερους άλλους Διαδόχους- ήταν υποδειγματική. Έτρεφε ιδαίτερα αγάπη προς τον γιο του Δημήτριο, Στην ιστορία έμεινε με το παρεπώνυμο Κύκλωψ ή Μονόφθαλμος επειδή, για άγνωστο λόγο, είχε χάσει το ένα του μάτι.
Πτολεμαίος
Σημαντικότερος αντίπαλος του Αντιγόνου ήταν ο Πτολεμαίος, ο οποίος από νωρίς είχε εγκαταλείψει την ιδέα της ενότητας του κράτους και στράφηκε στην οργάνωση της Αιγύπτου, αφού παραμέρισε τον Κλεομένη που είχε διορίσει ο Αλέξανδρος ως σατράπη. Η υποστήριξη του ελληνικού στοιχείου από τον Πτολεμαίο στην Αίγυπτο αποτελεί πραγματιστική πολιτική. Δεν είχε άλλη δυνατότητα για να καταστήσει την Αίγυπτο ισχυρό κράτος.
Μεγαύτερη σημασία έχει η πολιτιστική δράση του Πτολεμαίου. Είναι ο πρώτος από τους ελληνιστικούς μονάρχες που κόσμησε την πρωτεύουσά του με πνευματικό κέντρο. Πρόκειται για το περίφημο «Μουσείον» της Αλεξάνδρειας. Η ιδέα,βέβαια, προέρχεται από τον Δημήτριο τον Φαληρέα και έχει ως πρότυπο του τη φιλοσοφική σχολή του Περιπάτου στην Αθήνα. Χάρη στο ενδιαφέρον όμως που έδειξε και τα μέσα που διέθετε ο Πτολεμαίος το Μουσείο της Αλεξάνδρειας έγινε σύντομα το σπουδαιότερο επιστημονικό κέντρο της εποχής.
Στην ιστορία έμεινε ο Πτολεμαίος με τον χαρακτηρισμό «Σωτήρ». Η έννοια βασίζεται στην μοναρχική «ιδεολογία» που αναπτύχθηκε στον 4ο π.Χ. αιώνα έχει δηλαδή προέλευση ελληνική και όχι αιγυπτιακή. Φυσικά πρόκειται για υπερβολή. Μετριοπάθεια όμως, ρεαλισμό και διορατικότητα έδειξε ο Πτολεμαίος, όσο κανείς από τους άλλους Διαδόχους.
Σέλευκος
Συνομίληκος του Πτολεμαίου ήταν ο Σέλευκος. Για τις στρατιωτικές του επιτυχίες τού δόθηκε ο χαρακτηρισμός «Νικάτωρ». Ως πολιτικός δεν είχε τη διορατικότητα του Πτολεμαίου ή το κύρος του Αντιγόνου, αλλά είχε την ικανότητα να συγκεντρώνει τη συμπάθεια των υπηκόων και να χάρη σε αυτή κυρίως κατόρθωσε να δημιουργήσει το μεγαλύτερο σε έκταση και πληθυσμό κράτος της εποχής του. Στην πολιτική του προς τις ελληνικές πόλεις ακολούθησε την πολιτική του Αντιγόνου, δηλαδή υποστήριξε την αυτονομία τους. Ακόμη γνωρίζοντας τη σημασία που είχαν για την εδραίωση της κυριαρχίας του καθώς και για την πολιτιστική ανάπτυξη του κράτους του ίδρυσε ο ίδιος αρκετές νέες πόλεις. Από αυτές η πρωτεύουσα του η Αντιόχεια, που έχτισε μετά την νίκη του στην Ιψό, αναπτύχθηκε αργότερα σε μια από τις μεγαλύτερες πόλεις του αρχαίου κόσμου.
Λυσίμαχος
Για τον Λυσίμαχο οι μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων είναι λίγες και κατά κανόνα αρνητικές. Ο Λυσίμαχος ήταν αναγκασμένος να διεξάγει διαρκείς αγώνες κατά των βορείων γειτόνων του και να αντιμετωπίσει πλήθος εσωτερικών προβλημάτων στην περιοχή ευθύνης του, τη Θράκη και τη Μικρά Ασία. Μετά την ήττα και τον θάνατό του στη μάχη του Κουροπεδίου (281π.Χ.) το κράτος του κατέρρευσε. Έμειναν όμως τα έργα του στη Σμύρνη και την Έφεσο, χάρη στα οποία οι δύο πόλεις γνώρισαν την ελληνιστική εποχή μεγάλη ακμή.
Ο Κάσσανδρος
Ο Κάσσανδρος, γιος του Αντίπατρου, δεν ήταν ασφαλώς μόνο ο άτεγκτος μονάρχης, όπως τον παρουσιάζουν πολλοί ερευνητές. Σκληρότητα έδειξαν και άλλοι διάδοχοι, που στις ορισμένες περιπτώσεις ήταν για πολιτικούς λόγους αναπόφευκτη. Η σκληρότητα όμως του Κάσσανδρου τονίζεται ιδαίτερα γιατί θύματά της ήταν μέλης της βασιλικής οικογένειας του Μεγάλου Αλέξανδρου. Στον Κάσσανδρο η παρουσία της βασιλικής οικογένειας ήταν ανεπιθύμητη, γιατί κλόνιζε την ηγεμονία του στην Μακεδονία, στο θρόνο της οποίας δεν είχε κανένα νόμιμο δικαίωμα. Την αντιπάθεια του με τον Αλέξανδρο ενίσχυσε και η αντίδραση του Κάσσανδρου στην προσκύνηση του βασιλιά.
Ο Κάσσανδρος ήταν αποφασιστικός και δραστήριος, διέθετε στρατηγικές και διοικητικές ικανότητες και προπαντός πολιτικό ρεαλισμό. Ακόμη είχε πνευματικά ενδιαφέροντα. Γνώριζε πολύ καλά τα ομηρικά ποιήματα. Στο ενεργητικό του ανήκει η ανοικοδόμηση των Θηβών κυρίως όμως η ίδρυση της Θεσσαλονίκης, στην οποία έδωσε το όνομα της συζύγου του, κόρης του Φιλίππου Β’.
Δημήτριος
Ο Δημήτριος, γιος του Αντιγόνου, αποτελεί τον αντιπροσωπευτικότερο τύπο της εποχής του: σε καιρό πολέμου ήταν δραστήριος όσο κανείς άλλος, ενώ σε καιρό ειρήνης τον απασχολούσαν κυρίως οι γυναίκες και το κρασί. Οι οργανωτικές του ικανότητες είναι αναμφισβήτητες. Συχνά όμως έδειχνε απερσικεψία και έθετε τον εαυτό του σε κίνδυνο χωρίς σοβαρό λόγο. Στους ηττημένους φερόταν με επιείκεια, συγχρόνως όμως έχανε τη συμπάθεια των φίλων του λόγω της σκαιότητας της συμπεριφοράς του. Σταθερή ήταν μόνο η αγάπη που έτρεφε προς τον πατέρα του.
Η νίκη του κατά του Πτολεμαίου στη Σαλαμίνα της Κύπρου αποτελεί ένα από τα λαμπρότερα κατορθώματα της ελληνικής πολεμικής ιστορίας. Αντίθετα η απερισκεψία του να καταδιώξει περισσότερο από όσο έπρεπε το ιππικό του Σέλευκου τον κάνει ως ένα μεγάλο μέρος υπεύθυνο για την ήττα στην Ιψό. Όσο κανείς άλλος από τους στρατηγούς της εποχής χρησιμοποίησε τεχνικά μέσα για πολεμικούς σκοπούς, του έλειπε όμως η ικανότητα να ψυχολογεί του αντιπάλους του και υποτιμούσε, όπως και ο πατέρας του, την δύναμή τους. Το μεγαλύτερο μειονέκτημά του ήταν ότι δεν ήξερε να διοικεί, γι’ αυτό κατέρρευσε το κράτος του και ο ίδιος είχε το άδοξο τέλος ενός τυχοδιώκτη (283π.Χ.).
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους