Σε έναν κόσμο όπου οι θεοί είναι παρόντες σε κάθε στιγμή, η γνώση της θεογονίας δεν είναι απλώς χρήσιμη, αλλά και απαραίτητη. Προς αυτήν την κατεύθυνση στράφηκε το ενδιαφέρον του ανθρώπου σε θέματα που αφορούν κυρίως στο πρακτικό μέρος της φιλοσοφίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παραμελήθηκε το θεωρητικό. Κύριος εκπρόσωπος αυτής της τάσης είναι ο Ησίοδος.
Καταγόμενος από την αιολική Κύμη γεννήθηκε στην Άσκρη της Βοιωτίας. Κατά τον Ηρόδοτο, ο Ησίοδος και ο Όμηρος έζησαν 400 χρόνια πριν από αυτόν. Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες ο Ησίοδος ήταν μεταγενέστερος του Ομήρου. Δια βίου ο Ησίοδος βρίσκεται σε έριδα με τον αδελφό του Πέρση, ο οποίος αφού σπατάλησε το μερίδιο της περιουσίας τους, ήθελε και το μερίδιο του Ησίοδου. Το τέλος του ποιητή υπήρξε οικτρό, αφού δολοφονήθηκε στην Οινόη της Λοκρίδας και θάφτηκε κοντά στο ιερό του Νεμείου Διός.
Στο έργο του «Θεογονία», αποτελούμενο από 1022 στίχους, περιγράφει την γέννηση του κόσμου, ως και την ιστορία των ελληνικών θεών. Συνήργησε έτσι ο Ησίοδος στην συντήρηση της έννοιας περί της κοινής καταγωγής των Ελλήνων.
Σχετικά με τα όντα διδάσκεται από τον Ησίοδο ότι γεννήθηκαν τα πάντα από το αρχικό Χάος. Πρώτα φανερώθηκε η Γη και ο Τάρταρος, έπειτα με τη δύναμη του Έρωτα γεννήθηκαν όλες οι δυνάμεις, όπως ο Ήλιος, η Σελήνη, η Νυξ, η Θάλασσα, αλλά και η εξυπνάδα, η τάξη και η ειρήνη.
Ο Ησίοδος παρουσίασε την εξέλιξη του κόσμου εκ της χαώδους καταστάσεως και αταξίας προς το δίκαιο και την τάξη. Πρέπει να τονισθεί η προσωπικότητα των Μουσών που περιβάλλουν τον κατισχύσαντα των Τιτάνων Δία, οι οποίες αντιπροσωπεύουν ό,τι πιο ειρηνικό και αρμόζον, για έργα που έπονται μεγάλων αναταράξεων, όπως ήταν η Τιτανομαχία. Έχει λοιπόν μαζί του ο Ζευς την Θαλλώ (άνθηση), την Αυξώ (αύξηση), την Καρπώ (καρποφορία), την Ευνομία (νομιμότητα), την Δίκη (δικαιοσύνη) και την Ειρήνη (ησυχία). Ο Ησίοδος προσπαθεί να ερμηνεύσει τον κόσμο με μυθικές εικόνες. Δεν είναι τυχαίος ο αριθμός των Μουσών, έξι (6).
Με το έργο του «Έργα και Ημέραι» ο Ησίοδος διδάσκει τη θέση του ανθρώπου εντός του κόσμου συνισταμένη στην κατανομή των εργασιών (Έργα) και εντός της διαδοχής του χρόνου (Ημέραι). Πρόκειται για ένα έργο που είχε μεγάλη απήχηση στην αρχαιότητα. Θεωρείται πως επέδρασε στη σκέψη και στο νομοθετικό έργο του Σόλωνα.
Με το έργο αυτό ο Ησίοδος ήρθε αρωγός στη φιλοσοφική διανόηση, διδάσκοντας τόσο τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο, όσο και τα απαραίτητα έργα, τα οποία «οφείλει» να φέρει εις πέρας κατά τη διάρκεια του έτους. Καλείται δηλαδή ο άνθρωπος, αν θέλει να ζήσει καλύτερα, να εκτελέσει συγκεκριμένες πράξεις και σε αντίστοιχες εποχές. Κρίνεται αναγκαία από τον Ησίοδο αυτή η προτροπή, επειδή ο κόσμος έχει περιπέσει σε ένδεια, αφού τόσο η Αιδώς όσο και η Νέμεσις έχουν εγκαταλείψει τον κόσμο.
Στηριζόμενος στην ύπαρξη της τάξεως, ο Ησίοδος παρέχει χρήσιμες οδηγίες στον αδελφό του τον Πέρση, οι οποίες έλκουν την καταγωγή τους από αστρονομικές παρατηρήσεις. Γράφει ο Ησίοδος: «Αφού ο Σείριος μεσουρανεί και ο Αρκτούρος επιτέλλει στις αρχές Σεπτεμβρίου, τότε μπορείς να τρυγήσεις τα σταφύλια. Θα τα αφήσεις δέκα μέρες και ισάριθμες νύχτες, ύστερα θα τα βάλεις πέντε μέρες στη σκιά και την έκτη, αφού τα πατήσεις, θα βάλεις το γλεύκος (μούστος) στα πιθάρια». Στην προκειμένη περίπτωση έχει σημασία η διαπίστωση της κανονικότητας της επιτολής των Υάδων.
Αλλά και για τη ναυσιπλοΐα παρέχει ο Ησίοδος συμβουλές, στηριζόμενος σε αστρονομικές παρατηρήσεις. Έχει γράψει και ένα έργο σχετικό με τον τίτλο «Αστρονομία», από το οποίο σώζονται μόνο οκτώ αποσπάσματα. Στο έργο αυτό περιελάμβανε και την δικαιολόγηση της ονομασίας διαφόρων αστερισμών. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς ανατρέχουν στο έργο αυτό του Ησίοδου.
Στα έργα του συγκαταλέγεται και η «Ασπίς», που έχει 480 στίχους, η οποία είναι ενδιαφέρουσα από πλευράς αστρονομικών γνώσεων, δεν θεωρείται όμως γνήσιο. Τέλος ο Ησίοδος έχει γράψει το έργο «Ηοίαι», όπου παρατίθεται ένας κατάλογος γυναικών οι οποίες με την σύμπραξη των θεών γέννησαν ήρωες.
Ο Ησίοδος ασχολείται με τη συγκρότηση σώματος γνώσεων που θα συντρέχουν τον άνθρωπο στα ειρηνικά του έργα. Κατόπιν αυτών δεν είναι παράδοξο το γεγονός ότι στον αγώνα μεταξύ Ομήρου και Ησιόδου επιβραβεύτηκε ο δεύτερος, έστω και αν τελικά αποδείχθηκε λίγο κατώτερος του Ομήρου, αφού ο ποιητής των «Έργων» και των «Ημερών» έχει ως αντικείμενο των διαλογισμών του ανθρώπινα έργα που αφορούν την ειρηνική ζωή, η οποία πολλές φορές είναι ζητούμενο αγαθό.
