Η Τροία ή Ίλιον είναι η πόλη θέατρο του Τρωικού πολέμου. Η απαρχή της ιστορίας των Τρώων εμπλέκεται με μύθους και θρύλους. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, οι Τρώες ήταν αρχαίοι πολίτες της πόλεως της Τροίας στην περιοχή της Τρωάδος, στη χώρα της Φρυγίας, στη γη της Μικράς Ασίας.
Η Τροία ήταν γνωστή για τα πλούτη της, που κέρδιζε από το λιμενικό εμπόριο με ανατολή και δύση, τα ωραία ρούχα, την παραγωγή σιδήρου, και τα τεράστια αμυντικά της τείχη. Η βασιλική οικογένεια της Τροίας ανάγεται στην Ηλέκτρα και το Δία, τους γονείς του Δαρδάνου. Η Ηλέκτρα ανέθρεψε τον Δάρδανο στο παλάτι της στη νήσο Σαμοθράκη. Ο βασιλεύς Τρως ονόμασε το λαό Τρώες και τη χώρα Τρωάδα, από το όνομά του. Ο Ίλος ίδρυσε την πόλη του Ιλίου, δίνοντάς της το όνομά του. Ο Ζεύς έδωσε στον Ίλο το Παλλάδιον.
Ένας από τους δέκα πρώτους κρίκους στην αλυσίδα των περιστατικών που αποτέλεσαν το προοίμιο του Τρωικού πολέμου υπήρξε ο Προμηθέας, ο μεγάλος ευεργέτης της ανθρωπότητας, που χάρισε στους ανθρώπους την φωτιά. Ο Δίας, όμως, για να τον τιμωρήσει τον έδεσε στον Καύκασο, όπου ένας αετός του έτρωγε κάθε μέρα το συκώτι το οποίο ξαναδημιουργείτο τη νύχτα.
Ο Ηρακλής απελευθέρωσε τον Προμηθέα. Κάποιοι υποσηρίζουν ότι τον ελευθέρωσε ο Δίας όταν ο Προμηθέας αποφάσισε να του αποκαλύψει ένα μυστικό, το οποίο έλεγε ότι ο γιος της Θέτιδας θα ξεπερνούσε τον πατέρα του. Ο Δίας που είχε ερωτευτεί την θαλασσινή νύμφη Θέτιδα δεν αναγνώρισε τον γιο της και την πάντρεψε με τον θνητό Πηλέα. Ο γιος τους Αχιλλέας έγινε ο σπουδαιότερος από τους Έλληνες ήρωες στην Τροία.
Στον γάμους της Θέτιδας με τον Πηλέα ήταν καλεσμένοι όλοι οι θεοί εκτός από την Έριδα, η οποία για να τους εκδικηθεί έριξε ανάμεσα στους προσκεκλημένους ένα μήλο, γράφοντας πάνω του «Στην ωραιότερη». Το μήλο διεκδίκησαν η Ήρα, η Αφροδίτη και η Αθηνά. Ο Δίας διστάζοντας να αποφασίσει έστειλε τις θεές στον βοσκό Πάρι, στο όρος Ίδη, έξω από την Τροία.
Ο Πάρις ήταν γιος του Πρίαμου, βασιλιά της Τροίας, αλλά όταν η γυναίκα του Εκάβη ήταν έγκυος σε αυτόν, ονειρεύτηκε ότι γέννησε έναν δαυλό, όπου τυλίγοντα ερπετά. Όταν γεννήθηκε ο Πάρις, ο Πρίαμος τον έδωσε σε έναν υπηρέτη με την διαταγή να πάει στο όρος Ίδη και να το σκοτώσει. Ο υπηρέτης, ωστόσο, αντί να το σκοτώσει το παράτησε απλά στο βουνό για να πεθάνει. Βοσκοί όμως τον βρήκαν και τον ανάθρεψαν για να γίνει και αυτός και βοσκός.
Σε αυτόν λοιπόν ο Ερμής έδωσε το μήλο της Έριδος για να αποφασίσει εκείνος ποια από τις τρεις θεές ήταν η ωραιότερη. Φυσικά όχι με το αζημείωτο: η Ήρα του έταξε πλούτο και εξουσία, η Αθηνά γενναιότητα και σοφία, και η Αφροδίτη τον έρωτα της ωραιότερης γυναίκας του κόσμου. Ο Πάρις διάλεξε την Αφροδίτη εξασφαλίζοντας έτσι την οργή των άλλων δύο.
Λίγο μετά ο Πάρις επέστρεψε τυχαία στην Τροία, όπου η ικανότητα του στα αθλήματα και η εξαιρετικά ωραία του εμφάνιση προκάλεσαν το ενδαφέρον των γονιών του που σύντομα ανακάλυψαν την ταυτότητα του και τον δέχτηκαν γοητευμένοι.
Ο Πάρις σε ένα ταξίδι του στον ελλαδκό χώρο έφτασε στην Σπάρτη, όπου βασιλιάς ήταν ο Μενέλαος και γυναίκα του η Ωραία Ελένη, που στάθηκε το δώρο της Αφροδίτης στον Πάρι. Όταν ο Πάρις έκλεψε την Ελένη, ο Μενέλαος μάζεψε όλους τους βασιλείς της Ελλάδας για να τον βοηθήσουν να πραγματοποιήσει εκστρατεία στην Τροία, ώστε να πάρει πίσω τη γυναίκα του.
Αρχηγός των ελληνικών δυνάμεων ήταν ο Αγαμέμνωνας, βασιλιάς των Μυκηνών, γιος του Ατρέα και μεγαλύτερος αδελφός του Μενελάου. Όλοι συγκεντρώθηκαν στην Αυλίδα. Κάποιοι ήρωες έφτασαν στην Αυλίδα πιο πρόθυμοι από κάποιους άλλους. Ο Οδυσσέας, βασιλιάς της Ιθάκης, ήξερε, σαν προφητεία, ότι αν πήγαινε στην Τροία, δεν θα επέστρεφε για είκοσι χρόνια, και έτσι προσποιήθηκε ότι ήταν τρελός, ζεύοντας δυο άλογα και οργώνοντας με αυτά την παραλία. Ο κήρυκας όμως Παλαμίδης, που ήρθε για να τον καλέσει, έβαλε τον μικρό Τηλέμαχο μπροστά το αλέτρι και έτσι ανάγκασε τον Οδυσσέα να χαληναγωγήσει τα άλογα και να ακολουθήσει την εκστρατεία.
Οι γονείς του Αχιλλέα, δίσταζαν να αφήσουν τον γιο τους να ακολουθήσει την εκστρατεία γι’ αυτό τον έστειλαν στην Σκύρο, όπου μεταμφιεσμένος σε κορίτσι συναναστρεφόταν τις κόρες του βασιλιά Λυκομήδη. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του εκεί παντρεύτηκε μία από τις κόρες του βασιλιά, την Δηιδάμεια, και απέκτησε ένα γιο, τον Νεοπτόλεμο.Ο Οδυσσέας όμως με τέχνασμα τον ανακάλυψε και τον ανάγκασε να ακολουθήσει την εκστρατεία.
Οι Έλληνες ήταν μεν πρόθυμοι, οι άνεμοι δε ασθενείς. Ο μάντης Κάλχας αποκάλυψε ότι η θεά Άρτεμις απαιτούσε την θυσία της Ιφιγένειας για να γίνουν ευνοϊκοί οι άνεμοι. Ο Αγαμέμνωνας αναγκάστηκε να συμβιβαστεί. Η θεά Άρτεμις την τελευταία στιγμή έβαλε στη θέση της ένα ελάφι και την Ιφιγένεια την τοποθέτησε ιέρεια στον ναό της στην Ταυρίδα. Οι άνεμοι έγιναν ευνοϊκοί και η εκστρατεία ξεκίνησε.
Η Τροία έπεσε
Οι Δαναοί, όπως τους αποκαλεί ο Όμηρος, δέκα χρόνια πολιορκούσαν την Τροία και δεν μπορούσαν να την κατακτήσουν. Τον δέκατο χρόνο ο Αχιλλέας σκοτώθηκε στην μάχη. Οι Έλληνες χάνοντας τον καλύτερο πολεμιστή τους κατέφυγαν στο δόλο για να κατακτήσουν την Τροία. Ο Δούρειος Ίππος αποδίδεται ως ιδέα ως Οδυσσέα, αλλά υπεύθυνος για την κατασκευή του ήταν ο Επειός. Όταν κατασκευάστηκε οι πιο τολμηροί Έλληνες μπήκαν τσο εσωτερικό του, μεταξύ αυτών ο Οδυσσέας κα ο γιος του Αχιλλέα ο Νεοπτόλεμος. Η υπόλοιπη ναυτική δύναμη έκαψε τους καταυλισμούς και έφυγε με τα πλοία. Έφτασαν όμως μόνο μέχρι την Τέενδο, όπου άραξαν τα πλοία.
Οι Τρώες πιστεύοντας ότι οι Έλληνες έφυγαν για τα σπίτια τους ξεχύθηκαν στην πεδιάδα. Βρήκαν κάποιον Έλληνα που είχε ξεμείνει, τον Σίνωνα, που τους είπε ότι οι συμπατριώτες του ήθελαν να το θυσιάσουν για να εξασφαλίσουν ευνοϊκό άνεμο, όμως κατάφερε να τους ξεφύγει. Ακόμη τους είπε ότι η θεά Αθηνά εναντιώθηκε στους Έλληνες και εκείνοι για την εξευμενίσουν κατασκεύασαν τον Ίππο και μάλιστα πολύ μεγάλο για να μην καταφέρουν οι Τρώες να τον μεταφέρουν μέσα στην πόλη τους. Αν ο Ίππος έμπαινε στην Τροία, η πόλη θα γινόταν απόρθητη, αν έμενε έξω από τα τείχη οι Έλληνες θα επέστρεφαν και θα ισοπέδωναν την πόλη.
Η κόρη του Πρίαμου, Κασσάνδρα, προειδοποίησε τους Τρώες πως ο Ίππος θα έφερνε την καταστροφή στην Τροία, καθώς και ο ιερέας του Ποσειδώνα, Λαοκόων, δήλωσε ότι φοβόταν τους Έλληνες ακόμα κι αν φέρνουν δώρα («Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντες»). Οι Τρώες όμως αποφάσισαν να σύρουν τον Ίππο μέσα στα τείχη της Τροίας, γκρεμίζοντας τα οχυρωματικά τους έργα για να τα καταφέρουν.
Όταν νύχτωσε ο Σίνων έκανε σήμα στο στόλο στην Τένεδο, που επέστρεφε ήσυχα στο παλιό του αγκυροβόλιο. Ο Σίνων επίσης απελευθέρωσε τους ήρωες από τον Ίππο και έτσι το σκηνικό για την άλωση της Τροίας είχε στηθεί. Οι Τρώες ξύπνησαν μέσα στην νύχτα και βρήκαν την πόλη τους να φλέγεται. Από τους λίγους που κατάφεραν να ξεφύγουν ήταν ο Αινείας με τον πατέρα του Αγχίση και τον γιο του Ασκάνιο. Η γυναίκα του χάθηκε μέσα στην λεηλασία της πόλης.
Οι Έλληνες γύρισαν στις πατρίδες τους αφού αντιμετώπισαν πολλές περιπέτειες όπως ο Οδυσσέας ή ήρθαν αντιμέτωποι με τον θάνατο στην πόλη τους όπως ο Αγαμέμνωνας, αφού με την επιστροφή του τον σκότωσε η γυναίκα του Κλυταιμνήστρα με τον εραστή της Αίγισθο, τους οποίους σκότωσε ο γιος του Αγαμέμνωνα και της Κλυταιμνήστρας Ορέστης. Ο τελευταίος, μετά από αυτόν τον φόνο, βασανιζόταν από τις Ερινύες έως ότου ο Άρειος Πάγος της Αθήνας τον αθώωσε.
Όλα αυτά τα γεγονότα, πραγματικά και μυθικά αποτελούν λογοτεχνικά τον τρωικό κύκλο και έδωσαν έμπνευση σε πολλούς λογοτέχνες να παράξουν έπη, Ιλιάδα, Οδύσσεια, Αινειάδα, ή θεατρικά έργα, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Ιφιγένεια εν Ταύροις, Ελένη, Τρωάδες, Ανδομάχη, Ορέστεια (τριλογία) κ.α.