Ποια σημασία και ποια αποτελέσματα είχαν για την ιστορία του κόσμου, όσα έπραξε ο Αλέξανδρος μέσα σε δώδεκα χρόνια και οκτώ μήνες, ή μάλλον μέσα στα δέκα χρόνια της μεγάλης του εκστρατείας στην Ασία; Ποιο το οικοδόμημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου;
Από μια άποψη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η πιο εντυπωσιακή αποτυχία στην ιστορία, γιατί η βασική αδυναμία της μεγαλειώδους οικοδομής, που έχτισε, ήταν ότι η διάρκεια της εξαρτήθηκε απόλυτα από έναν μοναδικό άνθρωπο, σύμφωνα με τον ερευνητή M. L. W Laistner. Θα μπορούσαμε να αντιπαρατηρήσουμε ότι, πεθαίνοντας ξαφνικά στην ηλικία των 33 ετών, ήταν φυσικό να μην προλάβει ο Αλέξανδρος να σκεφτεί πως θα επιζούσε χωρίς αυτόν, η μεγαλειώδης οικοδομή που έχτισε. Αλλά η αντιπαρατήρηση αυτή δεν είναι αρκετή. Όποιος χτίζει ένα οικοδόμημα πρέπει, από την πρώτη στιγμή, από τη στιγμή που θέτει τα θεμέλια, να λύσει το πρόβλημα της αντοχής του στο χρόνο.
Αλλά είναι τάχα τόσο βέβαιο ότι δεν το είχε λύσει; Ήρθαν μετά τον Αλέξανδρο και άλλοι οικοδόμοι αυτοκρατοριών, που κατέλαβαν μεγαλύτερη έκταση πάνω στη γη. Η διάρκεια αυτών των παγκόσμιων «αυτοκρατοριών» δεν εξαρτήθηκε ποτέ μόνο από τα θεμέλια που έθεσε ο ιδρυτής τους και από το σύστημα που ο ίδιος επινόησε.
Την ηγεμονία της Ρώμης κανένας Ρωμαίος δεν την ίδρυσε και δεν την οργάνωσε μόνος του. Την ίδρυσαν και την οργάνωσαν αμέτρητοι άνδρες πολλών γενεών. Ο Αλέξανδρος «άδραξε μονομιάς τα απαραίτητα εκείνα στοιχεία, που συνιστούν τη διοίκηση μιας αυτοκρατορίας, στοιχεία που η ρωμαϊκή πολιτεία δεν μπόρεσε να αντιληφθεί παρά έπειτα από αιματοχυσίες γενεών», σύμφωνα με τον L. G. L. Hammond. ΄Ομως, αν και η παρατήρηση είναι σωστή το παγκόσμιο κράτος του Αλέξανδρου, που θεμελιώθηκε σε καλές αρχές, δεν κρατήθηκε μετά τον θάνατό του, ενώ η Ρώμη, που έφτασε, ύστερα από πολλές εμπειρίες, στη σύλληψη των αρχών αυτών, διατήρησε για αιώνες το «παγκόσμιο» κράτος της. Μήπως το λάθος του Αλέξανδρου ήταν ότι το δικό του «παγκόσμιο» κράτος δεν είχε άλλο κέντρο εκτός από τον ίδιο τον εαυτό του;
Δεν είχε, πραγματικά, άλλο κέντρο. Αλλά αυτό δεν ήταν λάθος του. Το κέντρο» έπρεπε να προϋπάρχει. Η Πέλλα όμως δεν ήταν Ρώμη. Έπρεπε να προϋπάρχει ως κέντρο μια πραγματική πόλη. Η Αθήνα θα μπορούσε ίσως να είχε γίνει κέντρο του κόσμου. Αλλά αρνήθηκε να κάνει στον Αλέξανδρο και το παραμικρό νεύμα ότι θα δεχόταν να εκπληρώσει τη μεγάλη αυτή αποστολή. Δεν είναι εξάλλου καθόλου βέβαιο ότι θα μπορούσε ο Αλέξανδρος, αν φυσικά το είχε και αυτός σκεφθεί και θελήσει, να πείσει τους Μακεδόνες του να δεχθούν την Αθήνα, την «πόλη», το «πολίτευμά» της, τους «πολίτες» της πάνω από τα κεφάλια τους. Και μόνο έτσι -όπως έγινε η Ρώμη- θα μπορούσε η Αθήνα να γίνει «κέντρο» του κόσμου.
Είναι όμως πραγματικό γεγονός ή μήπως απλή οφθαλμαπάτη ότι το «παγκόσμιο» δημιούργημα του Αλέξανδρου δεν διατηρήθηκε μετά τον θάνατό του; Είναι μάλλον οφθαλμαπάτη. Στη θέση του «παγκόσμιου» κράτους του Αλέξανδρου, που ουσιαστικά δεν διαλύθηκε, αλλά διαιρέθηκε, μπήκαν μεγάλα βασίλεια που παγιώθηκαν από τους Διαδόχους και Επιγόνους του, όπως περίπου, τηρουμένων των αναλογιών, μπήκαν στη θέση του ενιαίου «κράτους» του Καρόλου του Μεγάλου οι εθνικοί εκείνοι σχηματισμοί, που τους πήραν στα χέρια τους με τη συνθήκη του Verdun, το 843μ.Χ. οι τρεις εγγονοί του και αποκρυσταλλώθηκε έτσι, παρά τη διαίρεση που σημειώθηκε, η ιστορική έννοια της Ευρώπης.
Το «παγκόσμιο» κράτος του Αλέξανδρου, που, ως εξωτερικό οικοδόμημα, διαιρέθηκε μετά τον θάνατό του, ήταν μόνο η ιστορική προϋπόθεση για το μέγιστο των έργων του, που έγκειται αλλού. Μεγάλα κράτη, παγκόσμιες αυτοκρατορίες ίδρυσαν και άλλοι. Τεράστιο κράτος ήταν και αυτό που είχε ιδρύσει ο Κύρος ο Μέγας πριν τον Αλέξανδρο. Ευρύτατη έκταση είχε και το κράτος που είχε ιδρύσει στην Ινδία, λίγο καιρό μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, ο Τσαντραγκούπτα ή Σανδράκοτος, όπως είναι γνωστός στην αρχαιοελληνική γραμματεία, που είχε αντικρίσει και ίσως εμπνευστεί από τον Αλέξανδρο. Τέλος, στην Κίνα εκατό χρόνια μετά τον Αλέξανδρο ένας νεαρός βασιλιάςο Τσένγκ έδωσε οριστικό τέλος στην διαίρεση της Κίνας σε κράτη. Ένωσε την εξωτική εκείνη «οικουμένη» κάτω από το σκήπτρο του, και πήρε τον τίτλο «Σι Χουάνγκ-Τι» που σημαίνει πρώτος αυτοκράτορας.
Κανένα έργο στην ιστορία δεν φέρει περισσότερο από το έργο του Αλέξανδρου την σφραγίδα της προσωπικής ιδιοφυίας. Μόνο εδώ έγινε αισθητή η πρωτοβουλία της μεγάλης ατομικής προσωπικότητας, αυτή που έδωσε στον κόσμο ένα νέο πρόσωπο. Ο Αλέξανδρος σήκωσε μόνος του, ωσάν τον Άτλαντα τον κόσμο πάνω στους ώμους του. Εγκαινίασε μια νέα εποχή. Τίποτα δεν μπορούσε να είναι ξανά όπως πριν. Εμπόριο και συναλλαγές διεθνοποιήθηκαν και η Οικουμένη δέθηκε μέσα σε ένα δίχτυ νέων δρόμων και πόλεων, καθώς και κοινών συμφερόντων.
Διεύρυνε σε μεγάλο βαθμό τα όρια της γνώσης και της ανθρώπινης προσπάθειας και έδωσε στην ελληνική επιστήμη και τον ελληνικό πολιτισμό μια τέτοια έκταση και τέτοιες ευκαιρίες που δεν είχαν ποτές ως τότε. Ο τοπικισμός αντικαταστάθηκε από την ιδέα της οικουμένης, το κοινό κτήμα των πολιτισμένων ανθρώπων. Ο ελληνικός πολιτισμός περιορισμένος ως τότε κατ’ ουσίαν σε Έλληνες εξαπλώθηκε στον κόσμο, και για τη χρήση των κατοίκων τους αναπτύχθηκε, στη θέση των πολλών διαλέκτων της Ελλάδας, η μορφή της ελληνικής γλώσσας, η γνωστή ως Κοινή. Η Ελλάς που δίδαξε τη Ρώμη, ήταν ο ελληνιστικός κόσμος, έργο του Αλέξανδρου.
Στον Αλέξανδρο οφείλεται ότι ο ελληνικός πολιτισμός εισέδυσε στη δυτική Ασία. Και αν ακόμη πολλά έκαναν όσοι τον διαδέχτηκαν, αυτός άνοιξε τον δρόμο, που δίχως αυτόν, δεν θα πήρχε. Έτσι όταν, τέλος, ο Χριστιανισμός έδειξε την οδό προς την πενυματική εκείνη ενότητα, που οι άνθρωποι ποθούσαν, το μέσο, που χρειαζόταν γαι να διαδοθεί η νέα θρησκεία ήταν εέτοιμο, ήταν ο «κοινός» ελληνικός πολιτισμός της «Οικουμένης».
Κανένα από όσους διέσχισαν μεγάλες περιοχές της γης με βήματα κατακτητή δεν άφησε ίχνη πιο «οικουμενικά» από τα ίχνη που άφησε ο Αλέξανδρος ακόμη και πέρα από τους δρόμους, ακόμη και πέρα από τα βήματά του. Κανένας άλλος δεν γονιμοποίσησε τη φαντασία τόσο πολλών λαών και φυλών, καθώς και τόσο πολλών αιώνων. Ο θρύλος έκανε τον Αλέξανδρο να μπει, με τις πιο παράδοξες μεταμορφώσεις, στην παράδοση όχ μόνο των Ευρωπαίων, που τον μεταμόρφωσαν και ιππότη του Μεσαίωνα, αλλά και των Περσών, των Αιγυπτίων, των Ινδών, των Ιουδαίων και των Μωαμεθανών. Ξένα έθνη, μεγάλες φυλές, με βαθιά σοφία και παράδοση, οικειοποιήθηκαν τον Αλέξανδρο ως μυθικό ήρωα, ως θεό ή πρόδρομο του Μεσσία, ακόμη και ως άγιο του Χριστιανισμού.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους