Τα πρακτικά της Συνόδου Φερράρας-Φλωρεντίας με την υπογραφή του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου και 32 ορθόδοξων μητροπολιτών, ηγουμένων και οφφικιαλίων της ανατολικής Εκκλησίας, αποτέλεσαν την τυπική αναγνώριση της θρησκευτικής ένωσης και το βασικότερο αποδεικτικό έρεισμα για τη μελλοντική προπαγάνδα των καθολικών στην Ανατολή. Ο Μωάμεθ Β΄ στην προσπάθειά του να αποκόψει τις γέφυρες των υπηκόων του Ελλήνων, αμέσως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, με την καθολική Δύση ανέδειξε στον πατριαρχικό θρόνο τον αρχηγό των ανθενωτικών Γεννάδιο Σχολάριο. Έτσι και το θρησκευτικό συναίσθημα του ορθόδοξου πληθυσμού ικανοποιήθηκε και η τουρκική πολιτική δικαιώθηκε στα μάτια των ραγιάδων.
Καρδινάλιος της Καθολικής Εκκλησίας και Λατίνος πατριάρχης της Κωνσταντινουπόλεως
Η νέα τάξη που επέβαλλαν οι Οθωμανοί στη χερσόνησο του Αίμου από το 1453 και έπειτα δεν ευνοούσε την ανάπτυξη σχέσεων ή επαφών ανάμεσα στις δύο παλαιές Εκκλησίες. Εξάλλου η ένωση των Εκκλησιών που είχε αποφασισθεί στην Φλωρεντία ακυρώθηκε επίσημα το 1484 κατά τη σύνοδο που συνεκάλεσε ο πατριάρχης Συμεών στο ναό της Παμμακαρίστου για να καθορισθεί η διαδικασία σύμφωνα με την οποία θα γίνονταν και πάλι δεκτοί στους κόλπους της Ορθοδοξίας όσοι προσχωρήσει στον Καθολικισμό.
Έτσι η παπική Εκκλησία έστρεψε αναγκαστικά τη δραστηριότητά της έξω από τις τουρκοκρατούμενες περιοχές και ειδικότερα στις λατινοκρατούμενες ελληνορθόδοξες περιοχές. Η πολιτική του Βατικανού στις χώρες αυτές θα μπορούσε να διακριθεί ως εξής: α) Στην επιβολή των αποφάσεων της Συνόδου της Φλωρεντίας, χάρη στην έντονη προπαγάνδα δραστήριων μοναχών διαφόρων εκκλησιαστικών ταγμάτων (δομηνικανών, φραγκισκανών και άλλων), καθώς η αποδοχή του φλωρεντινού όρου από τους ορθόδοξους κατοίκους δημιουργούσε μαχητικούς κάποτε πυρήνες ενωτικών. β) στην εναρμόνιση των συμφερόντων της Αγίας Έδρας με τις ευρύτερες πολιτικές προοπτικές του Φράγκου κατακτητή.
Το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα στο οποίο συνδυάζονται και τα δύο σημεία της παπικής πολιτικής στη φραγκοκρατούμενη Ανατολή κατά το β΄ μισό του 15ου αιώνα είναι η Κρήτη. Η αποτυχία των δύο συνωμοτικών κινήσεων κατά των Βενετών στις οποίες πήραν μέρος ορθόδοξοι ιερείς και μοναχοί, υποχρέωσε την Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου να πάρει αυστηρά μέτρα σε βάρος ορθοδόξων και να ενισχύσει με κάθε τρόπο τους Έλληνες φιλενωτικούς του νησιού.
Αντίθετα, ευνοούνταν ηθικά και υποστηρίζονταν υλικά από τις βενετικές αρχές οι δώδεκα λατινόφρωνες ιερείς της κρητικής πρωτεύουσας, του Χάνδακα. Ωστόσο ο ορθόδοξος λαός και ο κλήρος της Κρήτης θα απομονώσουν τους δώδεκα. Τότε η βενετική Γερουσία θα συνεργασθεί με τη Ρώμη για να εξασφαλίσει τα υλικά μέσα στους ενωτικούς κληρικούς της Κρήτης.
Στη συνεργασία αυτή πρωτεύονταν ρόλο διαδραμάτισε ο πρώην Ελληνορθόδοξος μητροπολίτης Νικαίας Βησσαρίων, καρδινάλιος της Καθολικής Εκκλησίας από το 1439 και τιτουλάριος Λατίνος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως από το 1463. Χάρη στον Βησσαρίωνα ο πάπας Πίος Β΄ τον Σεπτέμβριο του 1462 εξέδωσε βούλλα με την οποία παραχωρούνταν σε ένδεκα ιερείς και έναν διάκονο, όλους ενωτικούς της Κρήτης, 300 δουκάτα από τα 800-1000 δουκάτα που απέφεραν τα χωριά-φέουδα του λατινικού πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης στη μεγαλόνησο. Έτσι καθιερώθηκε το «κληροδότημα Βησσαρίωνος», που θα διατηρηθεί ως το 1669, περνώντας κάτω από διάφορες φάσεις ανάλογα με τα πρόσωπα που χρηματοδοτούνταν και τη γενικότερη πολιτική της Βενετίας.
Είναι σαφές ότι ο Βησσαρίων υποστήριξε οικονομικά μία μικρή ομάδα ενωτικών κληρικών της Κρήτης, γιατί πίστευε ότι η ένωση των Εκκλησιών αποτελούσε βασική προϋπόθεση γι την απελευθέρωση της Ελλάδας. Και η Βνετία, από τη δική της σκοπιά, για να γλιτώσει από τις επαναστατικές κινήσεις των ορθόδοξων κληρικών εναντίον της, περιέβαλλε με εμπιστοσύνη τους ελάχιστους ενωτικούς και τους ενίσχυσε πιστεύοντας ότι θα πετύχει τη θρησκευτική ομοιογένεια των υπηκόων της. Τα αποτελέσματα όμως στάθηκαν αρνητικά. Οι Κρητικοί αντέδρασαν και προς την καθλική Εκκλησία, που εμφανίζεται με το προπαγανδιστικό προσωπείο του «κληροδοτήματος Βησσαρίωνος», και προς τις βενετικές αρχές που αδίστακτα επέβαλλαν εξορίες, πρόστιμα, φυλακίσεις.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους