Παλαμήδης

Ο Παλαμήδης ήταν ήρωας του Τρωικού πολέμου και εφευρέτης, γιος του Ναυπλίου και της Κλυμένης κόρης του Κατρέα, αδελφός του Οίακα. Υπαινιγμό για τη λατρεία του βρίσκουμε στον Ξενοφώντα. Γνωστό είναι το τοπωνύμιο Παλαμήδειον στη Μκρά Ασία και το Παλαμήδι στο Ναύπλιο. Ο Παλαμήδης δεν μνημονεύεται στους καταλόγους των μνηστήρων της Ελένης, είναι όμως από τη μητέρα του συγγενείς του οίκου των Ατρειδών και από την άποψη αυτή ήταν υποχρεωμένος να τους παρασταθεί μετά την αρπαγή της γυναίκας του Μενέλαου.

Πραγματικά, ο Παλαμήδης συμμετέχει στα πρώτα οικογενειακά συμβούλια, όπως και στην πρώτη πρεσβεία που επισκέπτεται την Τροία, για να ζητήσει πίσω την Ελένη και τους θησαυρούς. Μετά την αποτυχία της πρεσβείας ο Παλαμήδης συνεργάζεται και στην προσπάθεια να συγκεντρωθούν οι Αχαιοί και να εκστρατεύσουν. Ο Παλαμήδης ξεσκεπάζει τον δόλο του Οδυσσέα, που προσποιείται τον τρελό, για να αποφύγει τη στράτευση, ο ίδιος ταξιδεύει και με το Νέστορα στη Φθία, να προσκαλέσει τον Αχιλλέα, και αυτός, σύμφωνα με την πρώιμη ομηρική παραλλαγή, πρόθυμα δέχεται να τους ακολουθήσει. Τέλος, ο Παλαμήδης συμμετέχει στην αποστολή που επισκέπτεται την Κύπρο, για να στρατολογήσει τον βασιλιά της Κινύρα.

Σημαντικό ρόλο παίζει ο Παλαμήδης και στην Αυλίδα, όταν ο θυμός της Άρτεμης οδήγησε στην θυσία της Ιφιγένειας. Νεότερες πηγές μαρτυρούν πως ο Παλαμήδης έφθασε κάποια στιγμή να αντικαταστήσει τον Αγαμέμνονα στη αρχιστρατηγία. Οι Αχαιοί τον προτίμησαν για τη σοφία και το κύρος του – σίγουρα όχι για τη στρατιωτική του ισχύ, μια και δεν είχε μαζί του παρά μόνο τον αδελφό του ή στην καλύτερη περίπτωση 12 μόνο πλοία.

Μπροστά στα τείχη της Τροίας ο ρόλος του Παλαμήδη είναι διπλός: από τη μία μετέχει ενεργά στις πολεμικές επιχειρήσεις, από την άλλη χρησιμοποιεί τις πνευματικές του ικανότητες για να διευκολύνει και να προστέψει το αχαϊκό στράτευμα. Η πολεμική του δράση χαρακτηρίζεται από τη στενή συνεργασία με τον Αχιλλέα στην πολιορκία και την εκπόρθηση των συμμαχικών πόλεων της Τροίας.

Μεγαλύτερη σημασία έχει η άλλη δράση του όπου ξεχωρίζουν τρία θέματα: 1) ο Παλαμήδης επινοεί και διδάσκει στους Αχαιούς τα ζάρια και τους πεσσούς, για να περνούν την ώρα τους, και μάλιστα με πολεμικά παιχνίδια αντί να μένουν αργοί και να δυσανασχετούν, 2) η τροφοδοσία ενός τόσο μεγάλου στρατεύματος είναι τόσο σοβαρό ζήτημα. Ο Αγαμέμνων είχε αναθέσει στον Οδυσσέα να προσπορίσει τρόφιμα από τη Θράκη, αλλά η αποστολή δεν είχε επιτυχία. Τότε ο Παλαμήδης φρόντισε να έρθουν στην Τροία, οι Οινότροπες, κόρες του Άνιου βασιλιά της Δήλου, που είχαν το χάρισμα να αναπαράγουν απεριόριστες ποσότητες κρασί (η Οινώ), καρπούς (η Σπερμώ) και λάδι (η Ελαΐς), γ) όταν κάποτε οι λύκοι της Ίδας άρχισαν να κατεβαίνουν από το βουνό και να επιτίθενται στα κοπάδια και σταυποζύγια των Αχαιών, ο Οδυσσέας πρότεινε να στείλουν αμέσως τοξότες να πολεμήσουν. Τον σταμάτησε ο Παλαμήδης λέγοντας ότι η η συμπεριφορά των λύκων προεξαγγέλει λοιμική αρρώστια και ότι για να την αποφύγουν πρέπει να απευθύνουν ευχές στον Απόλλωνα και συγχρόνως οι ίδιοι να τρέφονται υγιεινά και να γυμνάζονται.

Η φήμη του Παλαμήδη ως μεγάλου σοφού επιβεβαιώθηκε, όταν η αρρώστια έπεσε πραγματικά σε ολόκληρη την περιοχή και στις πόλεις του Ελλησπόντου, αλλά δεν άγγιξε το αχαϊκό στρατόπεδο. Οι επιτυχίες του Παλαμήδη προκάλεσαν τον φθόνο του Οδυσσέα, που αποφάσισε να τον βγάλει από τη μέση. Στην απλούστερη και αρχαιότερη παραλλαγή ο Οδυσσέας με τον Διομήδη τον παραφύλαξαν την ώρα που ψάρευε και τον έπνιξαν.

Πολύ πιο γνωστή είναι η σχετικά νεότερη παραλλαγή, όπου ο ήρωας γίνεται θύμα δικαστικής πλάνης. Πάλι ο Οδυσσέας συλλαμβάνει έναν δούλο που έφερνε χρήματα για τον Σαρπηδόνα, τον πείθει να γράψει με φρυγικά γράμματα ένα σημείωμα πως τάχα τα χρήματα αυτά τα στέλνει ο Πρίαμος στον Παλαμήδη, για να προδώσει, όπως συμφώνησαν, τους Αχαιούς, ύστερα τον σκοτώνει, αφήνει πάνω του το γράμμα για να το βρουν, και δωροδοκεί έναν από τους δούλους του Παλαμήδη να κρύψει το χρυσάφι στη σκηνή του αφέντη του.

Έτσι με τόσο στοιχεία εναντίον του ο Παλαμήδης δικάζεται και καταδικάζεται σε θάνατο. Οι Αχαιοί τον σκοτώνουν με λιθοβολισμό. Αυτή η σκευωρία, η δίκη και η καταδίκη ενός αθώου, που είχε τόσο ευεργετήσει τους Αχαιούς, τροφοδότησαν πλήθος δραματικά, ρητορικά κ.α. έργα με αποτέλεσμα ο σχετικός μύθος να παρουσιάζει πολλές παραλλαγές, αλλά και να συμβολίζει τον θρίαμβο της πονηριάς και τον κατατρεγμό των δικαίων.

Η θανάτωση του Παλαμήδη δεν έμεινε χωρίς εκδίκηση. Ο αδελφός του Παλαμήδη, Οίακας, έγραψε μήνυμα σε καραβοσανίδες, που έριξε στη θάλασσα. Έτσι ο πατέρας τους πληροφορήθηκε για την αδικία που έγινε στον γιο του και οργάνωσε την εκδίκησή του, παρακινώντας τις γυναίκες των Αχαιών σε μοιχεία και κατά την επιστροφή τους τσακίζοντας τα καράβια τους στους βράχους του Καφηρέα με παραπλανητικά φώτα.

Ο αρχαίος κόσμος θεωρούσε τον Παλαμήδη μεγάλο σοφό και εφευρέτη. Εκτός από τα ζάρια και το παιχνίδι των πεσσών οι πηγές μαρτυρούν ότι επινόησε τα γράμματα, τους αριθμούς τα μέτρα και τα σταθμά, το νόμισμα, τα στοιχεία της αστρονομίας, τη διαίρεση του χρόνου, την τάξη των γευμάτων, τη μίξη του κρασιού, τη στρατιωτική και κοινωνική οργάνωση, τους γραπούς νόμους κ.α.

Αυτές οι επιδόσεις του πρέπει να συσχετιστούν με το όνομά του, όπου συνδυάζεται η λέξη παλάμη με το θέμα μηδ- που συνδέεται με την εξυπνάδα. Έξυπνος και επιτήδειος ο Παλαμήδης, φαίνεται μοιραίο, στο πλαίσιο του τρωικού μύθου, να συναγωνιστεί και να συγκρουστεί με τον Οδυσσέα, όπως και συμβαίνει. Αν όμως θυμηθούμε ότι ο Οδυσσέας, ως θαλασσινός πάνω απ΄ όλα ήρωας, φαίνεται πως σχετικά αργά συνδέθηκε με την τρωική εκστρατεία, τότε στη μυθική αντιπαράθεση των δύο ηρώων αναγνωρίζουμε τη βαθμιαία διείσδυση του Οδυσσέα σε ένα κύκλο διηγήσεων, από όπου έπρεπε να παραγκωνίσει τον παλαιότερο ομόλογο του πνευματικό ήρωα, τον Παλαμήδη.

Χειροπιαστή απόδειξη αυτής της εξέλιξςη αποτελούν τα ομηρικά έπη, όπου πουθενά δεν μνημονεύονται όχι μόνο η δράση, αλλά ούτε καν το όνομα του Παλαμήδη. Ο Οδυσσέας έχει επικρατήσει να θριαμβεύει με τη βοήθεια του Ομήρου, αλλά ακριβώς το πλούσιο μεθομηρικό υλικό και η υστεροφημία του Παλαμήδη μαρτυρούν την αρχική του σπουδαιότητα.

Με πληροφορίες από: Παγκόσμια Μυθολογία