Ο 19ος αιώνας των Ρώσων

Ο 19ος αιώνας θεωρείται ο αιώνας των πιο μεστών γεγονότων της ανθρώπινης ιστορίας. Ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία σε έναν αιώνα δεν έγιναν τόσα, όσα στον 19ο αιώνα και η Ρωσία μέσα σ’ αυτόν τον 19ο αιώνα παίζει τον ρόλο της.

Μετά τη νίκη τους επί του Ναπολέοντα και των γαλλικών στρατευμάτων, οι Ρώσοι βρίσκουν ευκαιρία να εμβαθύνουν την επιθετικότητά τους εναντίον των Οθωμανών και τη διεισδυτικότητά τους στους λαούς της Βαλκανικής, με διάφορους τρόπους. Εξάλλου, την ίδια εποχή βρίσκονται σε αναβρασμό -λόγω της επιθετικότητας των Ρώσων εναντίον των Οθωμανών- και οι
Έλληνες και οι Σέρβοι και τα Βαλκάνια είναι έτοιμα για πολλά.

Στον 19ο αιώνα οι Ρώσοι τσάροι, παρότι είναι ισχυροί και κάνουν άθλους στρατιωτικούς με τον στρατό τους, στα εσωτερικά πάντοτε έχουν θέματα. Η Ρωσία στο εσωτερικό της έχει τα προβλήματα του τεράστιου, του χαώδους κράτους και τα προβλήματα του γεγονότος ότι παρότι κάνει, όχι μικρά και όχι χωρίς σύστημα, βήματα εκσυγχρονισμού, ποτέ δεν καταφέρνει να φτάσει στον πραγματικό πυρήνα των εξελίξεων, να μυηθεί, να εισαγάγει και να γίνει δικός της ο εκσυγχρονισμός, να μετάσχει, δηλαδή, του δυτικού κόσμου. Παραμένει μια δύναμη ανατολική.

Είναι κάπως δυσκίνητη και κάπως βραδεία, ακριβώς και λόγω του τερατώδους της έκτασής της. Ένα από τα προβλήματα που στον 19ο αιώνα παίζουν ρόλο, είναι η ριζοσπαστικοποίηση κάποιων τμημάτων της κοινωνίας. Η ρωσική κοινωνία χωρίζονταν: περιελάμβανε την κεφαλή που ήταν ο αυτοκράτορας, στη συνέχεια ήταν η ζώνη των ευγενών -οι οποίοι ευγενείς δεν ήταν όλοι στο ίδιο επίπεδο, υπήρχαν ευγενείς της υψηλής ζώνης, της μεσαίας ζώνης, της κατωτέρας ζώνης, ευγενείς που ήταν μεταξύ της κατώτερης ζώνης και της μεσαίας τάξεως- μία μεσαία τάξη και έναν μεγάλο χώρο των αγροτών, οι οποίοι καλύπτουν το μεγάλο ποσοστό αυτής της χώρας.

Το σώμα των ευγενών, για τη ρωσική κοινωνία, ήταν μια υποβόσκουσα βόμβα, που θα μπορούσε να βλάψει τη δύναμη του αυτοκράτορα, του Τσάρου. Οι τσάροι είχαν τεταμένα τα ώτα τους και τις κεραίες τους. Παρακολουθούσαν τα πράγματα και προσπαθούσαν να κρατήσουν με το μέρος τους ένα τμήμα των ευγενών, ιδιαίτερα αυτούς που ήταν εκπεσόντες και βρίσκονταν σε ένα επίπεδο κοινωνικής δυσφορίας για την απώλεια της θέσης τους, να τους κρατήσουν κοντά τους δίνοντάς τους τίτλους, κυρίως τίτλους στρατιωτικούς.

Η Ρωσία στον 19ο αιώνα απέκτησε όνομα με αρνητικό πρόσημο, για το γεγονός ότι στον στρατό
της, σταδιακά και μάλιστα όσο περνούσε ο καιρός περισσότερο, είχε πάρα πολλούς
αξιωματούχους, παράδοξα πολλούς αξιωματούχους, πιο πολύ για πολιτικούς λόγους, παρά για τις ανάγκες του στρατού. Ένα τμήμα αυτών των ανθρώπων της κατώτερης ευγένειας, που ήταν μεταξύ σφύρας και άκμονος, αποδείχτηκαν επικίνδυνοι και ανήσυχοι και αρκετοί από αυτούς
δημιουργούσαν συνωμοσίες εναντίον των τσάρων, προκειμένου να πιέσουν καταστάσεις για περισσότερο εκσυγχρονισμό, για την υιοθέτηση θεσμών της Δύσεως, για την υιοθέτηση Συντάγματος, κατά κανόνα.

Η μεγαλύτερη από αυτές τις δράσεις εναντίον του τσάρου, συνέβη το 1825 και από μια ομάδα στελεχών του στρατού και ανθρώπων, της κατώτερης και μέσης ευγένειας, οι οποίοι ονομάστηκαν «Δεκεμβριστές». Αυτοί το 1825 δημιούργησαν εξέγερση, έκαναν δράσεις σε πόλεις και διαδηλώσεις. Αυτή η εξέγερση καταπνίγηκε από τον στρατό και την αστυνομία του τσάρου και εκτελέστηκαν οι αρχηγοί της δράσης αυτής. Αυτή η εξέγερση των Δεκεμβριστών του 1825 θα ανησυχήσει τους τσάρους, οι οποίοι, υποπτεύονταν τα πράγματα και σταδιακά, τη δεκαετία του 1820, οι τσάροι γίνονται πιο καχύποπτοι απέναντι στην πολιτική ζωή της χώρας.

Δημιουργείται μια μυστική αστυνομία. Ο Τσάρος δημιουργεί τη διαβόητη «Οχράνα», η οποία κατοπτεύει μυστικά το έδαφος, εντοπίζει πιθανούς συνωμότες και κάθε τόσο, μια ομάδα κατηγορείται ότι δρα εναντίον του Τσάρου και τα στελέχη της είτε εκτελούνται είτε στέλνονται σε εξορία στη Σιβηρία, προς την περιοχή του Ιρκούτσκ. Μάλιστα το 1881, μέσα στον 19ο αιώνα, μία τέτοια ομάδα θα επιτύχει τη δολοφονία του Τσάρου, δηλαδή οι τσάροι είχαν λόγους να είναι ανήσυχοι.

Η Ρωσία, όσον αφορά στα εξωτερικά ζητήματα, αισθάνεται ισχυρή και επειδή έχει τη δράση της εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κάποια στιγμή το 1853 βρίσκεται ξανά σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με μία αφορμή που αφορούσε τους Αγίους Τόπους.

Οι Άγιοι Τόποι, δηλαδή τα Ιεροσόλυμα, βρίσκονταν μέσα στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όμως οι Ρώσοι, λόγω των αλλεπάλληλων νικών τους εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είχαν επιτύχει να γίνουν οι προστάτες των ορθοδόξων όλης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εξ αυτού, θεωρούσαν τον εαυτό τους και προστάτη των Αγίων Τόπων.

Με αφορμή αυτό το ζήτημα, ξεκίνησε το 1853 ένας πόλεμος που επειδή το κύριο κέντρο/θέατρο του πολέμου συνέβη στην Κριμαία (τη χερσόνησο στο κέντρο της Μαύρης Θάλασσας / του Εύξεινου Πόντου), έμεινε στην Ιστορία ως ο πόλεμος της Κριμαίας.

Αυτό το οποίο έκανε διαφορά στη Ρωσία, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, αρχές του 20ού, είναι μία καταπληκτική άνθηση της χώρας αυτής, σχεδόν μεταφυσική, στην ποίηση, στη λογοτεχνία, στον χορό, στη μουσική, στη ζωγραφική. Ονομάζεται «η Ρωσική Πρωτοπορία» και, μέχρι σήμερα, αυτές οι καταπληκτικές δεκαετίες του 1870, ‘80, ‘90, του 1900, 1910, και αυτή η Ρωσική Πρωτοπορία για λίγο συνεχίστηκε και στη δεκαετία του 1910 και την Οκτωβριανή Επανάσταση, μετά έχασε τη δυναμική της.

Σ’ αυτό το διάστημα, σαν να συνέβη ένας καταπληκτικός συντονισμός πνευματικών ανθρώπων στη χώρα αυτή. Είναι η εποχή του Τολστόι, του Τσέχωφ, του Ντοστογιέφσκι, του Πούσκιν είναι η εποχή του Τσαϊκόφσκι, του Προκόφιεφ, του Χατσατουριάν, του Μαρκ Σαγκάλ (ζωγράφου), του Καντίνσκι που ζει σ’ αυτήν την εποχή και δρα και λίγο αργότερα. Η Ρωσία ακτινοβολεί παγκοσμίως, με μια επίδοση στον χορό, στη μουσική, στα γράμματα, που βέβαια δεν αφορά όλη τη χώρα, αλλά προφανώς προέρχεται από τα στρώματα κυρίως των μεσαίων τάξεων και της κατώτερης ευγένειας. Ο Τολστόι ήταν μεγαλοκτηματίας. Η Ρωσία βρίσκεται πραγματικά σε ένα σημείο τομής, στο γύρισμα προς τον 20ό αιώνα, που όμως πρόκειται να φέρει τεράστιες, ανέλπιστες αλλαγές.