Ο Μελάμπους ήταν μάντης, γιατρός, μυθολογούμενος βασιλιάς του Άργους, γενάρχης του τοπικού δυναστικού κλάδου των Μελαμποδιδών, και γενεαλογούμενος ως γιος των οικιστών και βασιλέων της Πύλου Αμυθάονα και Ειδομένης, αδελφός του Βίαντα, σύζυγος της Ιφιάνασσας, κόρης των Αργείων βασιλέων Προίτου και Σθενέβοιας, δηλαδή μιας από τις Προιτίδες, πατέρας του Αβάντα, του Μάντιου και του Αντιφάτη και προπάππους του επίσης περίφημου μάντη, γιατρού και βασιλιά του Άργους Αμφιάραου.
Όπως παραδίδεται, ο Μελάμπους σε νεαρή ηλικία, μένοντας ως τότε στην Πύλο, απόκτησε την ιδιότητα να ακούσει και καταλαβαίνει τη γλώσσα των πουλιών και των άλλων ζώων, αφού δύο φίδια του καθάρισαν τα αυτιά, ενώ αυτός κοιμόταν. Η ιδιότητα του Μελάμποδα συμπληρώθηκε ή αναγνωρίστηκε επίσημα ύστερα από συνάντηση του ήρωα με το θεό της μαντικής Απόλλωνα στην περιοχή του Αμφειού.
Όταν ο αδελφός του Μελαμποδα, Βίας, ζήτησε σε γάμο την Πηρώ, κόρη των επίσης οικιστών και βασιλέων της Πύλου Νηρέα και Χλωρίδας, και οι γονείς της υποσχέθηκαν να του τη δώσουν μόνο να κατόρθωνε να κλέψει τις καλά επιτηρούμενες αγελάδες του βασιλιά της θεσσαλικής Φυλάκης Ίφικλου. Ο Μελάμποδας ανέλαβε να επιτελέσει το έργο αυτό για χάρη του αδελφού του. Έτσι, ο Μελάμπους πήγε στη Φυλάκη, κλέβοντας όμως τις αγελάδες πιάστηκε από τους ανθρώπους του Ίφικλου και φυλακίστηκε, ώστε, ύστερα από ένα χρόνο, αφού άκουσε από τα σκουλίκια στα σκουλίκια της στέγης ότι η στέγη είχε διαβρωθεί τόσο, ώστε σε λίγο θα έπεφετε, κάλεσε τους ανθρώπους του Ίφικλου, τους ανήγγειλε τι πρόκειται να συμβεί και τους ζήτησε να τον μεταφέρουν αλλού.
Τότε, όπως αναφέρεται, η πρόβλεψή του επαληθεύτηκε, ο ίδιος ο Μελάμπους θαυμάστηκε για την μαντική ικανότητα του, κέρδισε την εμπιστοσύνη του Όφικλου, τον οποίο, λέγεται, ότι θεράπευσε από ανικανότητα, αφού έμαθε από τον ίδιο ότι σε παιδική ηλικία είχε τρομάξει, βλέποντας τον πατέρα του να ευνουχίζει ζώα, έτσι ο Μελάμπους πέτυχε τον σκοπό του και έφυγε τιμημένος, παίρνοντας ως ανταμοιβή και τις αγελάδες του Ίφικλου.
Στο καιρό της βασιλείας του Προίτου, ή ενός από τους διαδόχους του, του Αναξαγόρα, συνέβη, εξαιτίας οργής της Ήρας, ή της Αφροδίτης, ή του Διόνυσου, οι κόρες του Προίτου ή γενικά οι γυναίκες του Άργους να παραφρονήσουν, να αφήσουν τα σπίτια τους και τρέχουν με άγριες κραυγές στα βουνά και στα λαγκάδια. Τότε ο Μελάμπους, προσκεκλημένος από τον βασιλιά που είχε τρομοκρατηθεί από την πρωτοφανή κοινωνική αναταραχή στην επικράτειά του, ανέλαβε να γιατρέψει τις γυναίκες και να αποκαταστήσει την τάξη, με τον όρο να μοιραστεί το βασίλειο σε τρία μερίδια, από τα οποία θα έπαιρναν ένα ο Προίτος ή Αναξαγόρας, ένα ο Μελάμπους και ένα ο αδελφός του ο Βίας. Έτσι ο Μελάμπους πήρε γυναίκα την μία από τις κόρες του Προίτου και έγινε από αυτήν γενάρχης ενός από τους τρεις δυναστικούς κλάδους του Άργους, δηλαδή των Μελαμποδιδών.
Ο ήρωας και η λατρεία του είναι μαρτυρημένη (στα Αιγόσθενα, στις παρυφές του Κιθαιρώνα, υπήρχε ιερό και εορτή αφιερωμένη σε αυτόν), είναι κατά μια επιστημονική υπόθεση μυθοποιημένη ιστορική προσωπικότητα κάποιου μεγάλου μάντη, καθαρτή και ψυχοθεραπευτή, που έζησε ανάμεσα στον 7ο και τον 6ο π.Χ. αιώνα. Σε αυτόν που το όνομά του σήμαινε τον μαυροπόδαρο και που έτσι προσφερόταν για προσωποποίηση του ελλέβορου, δηλαδή της σκάρφης, που χρησιμοποιήθηκε ως φάρμακο για ψυχοπάθειες, αποδόθηκαν ορισμένα γνωστά μυθικά και παραμυθιακά αφηγηματικά στοιχεία, όπως η γνώση της γλώσσας των πουλιών, το μοίρασμα της βασιλείας κλπ.
Ο μύθος για την σχέση του Μελάμποδα με το Άργος διαμορφωμένος και προωθημένος από το κέντρο λατρείας της Ήρας στο Άργος, δείχνει την αμείωτη επιβολή του λατρευτικού τυπικού αυτής της θεάς στη συνείδηση του πληθυσμού της Αργολίδας, τη σθεναρή αντίδρασή του σε άλλες λατρείες, κυρίως του Διόνυσου, όπως φαίνεται από τα μαιναδικά και οργιαστικά στοιχεία της περιγραφής μαζί με αυτό όμως δηλώνει και κάποιες αναπόφευκτες προσμίξεις και ιστορικούς συμβιβασμούς.
Έτσι, μέσα σε ένα κήρυγμα, σύμφωνο με τα ενδιαφέροντα του πανίσχυρου ιερατείου της Ήρας, συναρθρώθηκαν ποικίλα μυθικά και ιστορικά στοιχεία και προβλήθηκε στην τοπική ιστορία μια θεοκρατική ερμηνεία, που κάθε κοινωνική και πολιτική μεταβολή, ιδίως περιπέτειες και σύμφορες, όπως φαίνεται και από τον μύθο των Επτά επί Θήβας, την εξηγεί σαν απόκλιση από τον φόβο του θεού και σαν τιμωρία για τη σχετική πλάνη.
Το ότι οι μνήμες από την πάλη της λατρείας του Διονύσου με τη λατρεία της Ήρας ήταν αρχικά ανεξάρτητες τόσο από τον μύθο του Μελάμποδα όσο και από τον μύθο του Προίτου, διαφαίνεται από τις εκδοχές ότι η μανία έπληξε τις γυναίκες του Άργους, γενικά, χωρίς αναφορά σε συγκεκριμένα πρόσωπα, ότι αυτό έγινε στον καιρό της βασιλείας του Αναξαγόρα και ότι το κακό θεραπεύτηκε με την μεσολάβηση της Αρτέμιδος. Έτσι μεταγενέστερα φάνηκε ταιριαστό να αποδοθεί η θεραπεία τηςν μαίας στον Μελάμποδα, που ήταν ήδη φημισμένος για παρόμοιες επιτυχίες και είχε κατά κάποιον τρόπο συνδεθεί με τις παραδόσεις γύρω από άλλον ομότεχνό του, τον Αμφιάραο, που ο μύθος των Επτά τον είχε συνδέσει στενότερα με το Άργος.
Με πληροφορίες από: Παγκόσμια Μυθολογία