Οι σύγχρονοι μελετητές συμφωνούν ότι ο πολιτισμός των Μάγιας είναι αυτόχθων. Έπειτα από τη επέλαση των Ισπανών αναπτύχθηκαν πολλές θεωρίες σχετικά με την καταγωγή των Μάγιας αλλά και με εκείνη των Ινδιάνων της Αμερικής γενικότερα. Θεωρήθηκαν απόγονοι σχεδόν όλων των λαών της υφηλίου, και κυρίως των Αιγυπτίων, καθώς παρουσίαζαν πολλά κοινά στοιχεία, όπως οι πυραμίδες, τα ιερογλυφικά, η ανάγλυφη γλυπτική και η λατρεία του Ήλιου. Έπειτα, ήρθε η σειρά των Ασσυρίων, των Φοινίκων, των Ινδών, των Κινέζων, των Τατάρων, αλλά και πολλών άλλων φυλών που υποτίθεται ότι είχαν επισκεφθεί την Αμερική κάποια απροσδιόριστη χρονική στιγμή.
Στην πραγματικότητα το ανθρώπινο είδος πήγε στην Αμερική (στην Αλάσκα και στην κοιλάδα του Γιούκον) από την Σιβηρία πριν από περίπου 20.000 χρόνια, μέσα από τη μεγάλη έκταση της Βερίγγειας γέφυρας (σήμερα Βερίγγειος πορθμός) που προέκυψε από την υποχώρηση της θάλασσας κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων.
Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν κυνηγοί θηλαστικών, όπως οι βίσονες και τα μαμούθ. Πολύ γρήγορα επεκτάθηκαν και πριν από 13.000 χρόνια έφτασαν στον Παναμά. Οι διαθέσιμες πληροφορίες για την εγκατάσταση των Μάγιας στην περιοχή είναι ανεπαρκείς. Ανάμεσα στα αρχαιότερα ευρήματα βρίσκονται κάποια πέτρινα σκεύη, που βρέθηκαν στη Γουατεμάλα, και κάποιες μύτες από δόρατα κοντά σε λείψανα ζώων που πλέον έχουν εξαφανστεί. Αυτά τα ευρήματα ανάγονται περίπου 11.000 χρόνια πριν.
Θεωρείται ότι το 7000 π.Χ. περίπου ομάδες νομάδων κυνηγών της Μέσης Αμερικής είχαν σχεδόν αφανιστεί, καθώς είχαν εκλείψει τα ζώα από τα οποία τρέφονταν. Συνέχισαν να κυνηγούν όλα τα εδώδιμα ζώα, αλλά σταδιακά άρχισαν να αναζητούν άλλους τρόπους επιβίωσης, όπως η συλλογή καρπών, βολβών αλλά και η καλλιέργεια φυτών. Οι αρχαιολόγοι ονόμασαν αυτήν την περίοδο Αρχαϊκή και χρονικά την τοποθέτησαν ανάμεσα στο 7.000 και στο 2.000 π.Χ.
Σήμερα, οι αρχαιολόγοι έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο πολιτισμός των Μάγιας, πιθανότατα είναι η εξέλιξη του πολιτισμού των Ολμέκων. Οι Ολμέκοι ήταν λαός που κατοικούσε στην περιοχή του Ταμπάσκο και νότια της Βερακρούς στο πολύ μακρινό παρελθόν. Ο συγκεκριμένος πολιτισμός είναι γνωστός μέσα από τρεις αρχαιολογικές θέσεις: τη Λα Βέντα, της Τρες Σαπότε και το Σαν Λορένσο. Περίπου το 1200 π.Χ. τουλάχιστον δύο από τις τρεις αυτές τοποθεσίες το Σαν Λορένσο και η Λα Βέντα, ήταν ήδη αναπτυγμένα πολιτιστικά κέντρα, με πυραμίδες, ναούς και έργα γλυπτικής.
Η προέλευση του πολιτισμού των Ολμέκων παραμένει μυστήριο, όμως είναι γνωστή η επίδραση που είχε σε άλλους πολιτισμούς. Αδιάσειστα στοιχεία της κουλτούρας των Ολμέκων βρίσκονται στους αρχαιολογικούς χώρους από την κοιλάδα του Μεξικού έως το Ελ Σαλβαδόρ, με αποτέλεσμα πολλοί μελετητές να θεωρούν τους Ολμέκους το «μητρικό πολιτισμό» που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πολιτισμική εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής.
Τα χειροποίητα αντικείμενα των Ολμέκων είναι εξαιρετικής ποιότητας και κατασκευασμένα από πολύτιμα υλικά όπως ο εύπλαστος νεφρίτης, ο χαλαζίας και ο στεατίτης. Οι Ολμέκοι χειροτέχνες ήταν, επίσης, χαρισματικοί στο λάξευμα του βασάλτη που χρησιμοποιούσαν στους βωμούς και στις προτομές. Κάποια από αυτά τα έργα φτάνουν να ζυγίζουν ακόμα και 18 τόνους. Τα συγκεκριμένα γλυπτά δεν περνούν απαρατήρητα, είναι πρωτότυπα και ρεαλιστικά, και αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα της Κεντρικής Αμερικής και του Μεξικού, ενώ οι μελετητές τα θεωρούν τη βάση της καλλιτεχνικής εξέλιξης της περιοχής.
Οι μορφές τους είναι, συνήθως, στρογγυλές και ανάγλυφες. Απεικονίζονται, κυρίως, άνθρωποι με αυξημένο σωματικό βάρος και παιδικά χαρακτηριστικά προσώπου, ενώ φέρουν αφρικανικά ή ανατολίτικα χαρακτηρσικά, ή αναπαρίστανται άλλες ανθρωποειδείς μορφές και ιαγουάροι. Οι μύτες τους είναι επίπεδες, τα πυκνά τους φρύδια είναι μακρόστενα, τα δόντια και το στόμα έχουν έκφραση γογγυτού και οι γωνίες του προσώπου έχουν κλίση προς τα κάτω.
Ο πολιτισμός των Ολμέκων παρουσίασε φθίνουσα πορεία περίπου το 300 π.Χ. Την ίδια εποχή άρχισαν να αναπτύσσονται διάφορες τοπικές κουλτούρες, που, βασισμένες στο κληροδότημα των Ολμέκων, διαμόρφωσαν τον πολιτισμό της Μεσοαμερικανικής Κλασικής Περιόδου.
Ο μύθοι για την καταγωγή των Μάγιας
Οι Ισπανοί ιστορικοί του 16ου αιώνα, καθώς και οι μελετητές του πρώτου μισού του ίδιυ αιώνα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι Ινδιάνοι της Αμερικής κατάγονταν από φυλές του Ισραήλ, που είχαν πια εκλείψει, και είχαν δισχίσει τον Ατλαντικό Ωκεανό έπειτα από την εισβολή των Ασσυρίων το 721 π.Χ. Άλλοι, προς το τέλος του 19ου αιώνα, υποστήριζαν τον λαϊκό μύθο που τους ήθελε επιζώντες μιας χαμένης ηπείρου, μιας ηπείρου που είχε βυθιστεί στη θάλασσα. Ατλαντίδα, Λεμουρία και Μου ήταν τα ονόματα που αναφέρονταν συχνότερα.
Η μυθική Ατλαντίδα γεωγραφικά τοποθετούνταν στον Ατλαντικό Ωκεανό, δυτικά του πορθμού του Γιβραλτάρ, ενώ η μυθική ήπειρος της Λεμουρίας θεωρούνταν βυθισμένη στον Ινδικό Ωκεανό. Τέλος, η μυθική τοποθεσία Μου, για την οποία πιστευόταν ότι είχε καταστραφεί από τις εκρήξεις αερίων της Γης, τοποθετούνταν στον Ειρηνικό Ωκεανό, κοντά στο νησί του Πάσχα. Από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό και στον Ινδικό Ωκεανό, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι οι Ινδιάνοι της Αμερικής έχουν ρίζες σε κάθε γωνιά του κόσμου.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic