Η Βενετία ιδρύθηκε και αναπτύχθηκε μέσα στους κόλπους του βυζαντινού κράτους από το οποίο και δέχθηκε έντονη πολιτική και πολιτιστική επίδραση. Ήταν λοιπόν φυσικό να υπάρχει εκεί το κατάλληλο κλίμα για διαμορφωθεί και να αναπτυχθεί η ελληνική παροικία της Βενετίας. Άλλωστε οι ιδιαίτερες σχέσεις της Βενετίας με την ελληνική Ανατολή διευκόλυναν την μετανάστευση και την εκεί εγκατάσταση Ελλήνων.
Οι πρώτες μεταναστεύσεις Ελλήνων στη Βενετία θα πρέπει να αναχθούν σε αρκετά πρώιμη εποχή και να συσχετισθούν με το κύμα διασποράς Ελλήνων στη Δύση που προκάλεσε η εικονοκλαστική κρίση. Κατά τον 11ο αιώνα προσκλήθηκαν επίσημα στη Βενετία Έλληνες τεχνίτες και καλλιτέχνες να αναλάβουν την εκτέλεση μεγάλων έργων. Ο 13ος αιώνας αρχίζει με μεγάλα γεγονότα. Τα πολιτικά επακόλουθα της Δ΄ Σταυροφορίας άλλαξαν την όψη της ελληνικής Ανατολής.
Στη νέα κατάσταση των πραγμάτων η θέση της Βενετίας ήταν κυριαρχική. Περιορίζοντας οι Βενετοί τις απαιτήσεις τους στη κατάληψη των νησιών και επίκαιρων σημείων στα παράλια δημιούργησαν κράτος αποικιακό, που τους εξασφάλιζε τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόμων. Έτσι η πόλη τους έγινε το κέντρο του διεθνούς διαμετακομιστικού εμπορίου.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες πολλοί Έλληνες πήγαιναν στη Βενετία, όπου τους προσφέρονταν ευνοϊκοί όροι για να αναπτύξουν τη δραστηριότητά τους. Σημαντικότατη ήταν η απόφαση του Μεγάλου Συμβουλίου της Βενετίας της 4ης Ιουλίου 1271, με την οποία δόθηκε στους Έλληνες που είχαν εγκατασταθεί εκεί ή επρόκειτο να εγκατασταθούν μεγάλη ελευθερία κινήσεων. Η απόφαση αυτή που πάρθηκε ακριβώς δέκα χρόνια μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινοπόλεως από τους Βυζαντινούς και την ανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, είναι το πρώτο γνωστό επίσημο μέτρο που η βενετική πολιτεία πήρε για τους Έλληνες παροίκους.
Τον επόμενο αιώνα ο αριθμός των Ελλήνων που έμεναν στη Βενετία αυξήθηκε. Σε αυτό συνετέλεσαν λόγοι πολιτικοί και οικονομικοί. Ιδιαίτερα η τουρκική κατάκτηση δημιούργησε ιδιότυπες ψυχολογικές καταστάσεις στους κατοίκους των πόλεων και της υπαίθρου. Παράλληλα η αδυναμία του Βυζαντίου ώθησε τους ελληνικούς πληθυσμούς να ζητήσουν την προστασία ισχυρότερων δυνάμεων. Έτσι πλήθη Ελλήνων κατέφευγαν στις βενετικές κτήσεις, αποκτούσαν τη βενετική υπηκοότητα και από εκεί εύκολα πήγαιναν στη Βενετία.
Κατά τον 15ο αιώνα τα πράγματα εξελίχθηκαν ραγδαία. Οι Τούρκοι κυρίευσαν τις ελληνικές χώρες και κατέλυσαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Την ίδια τύχη είχαν και οι λατινικές ηγεμονίες και πολλές από τις κτήσεις των Βενετών. Κάτω από αυτές τις περιστάσεις συνετελέστηκε μεγάλη έξοδος και διασπορά ελληνικών πληθυσμών. Αλλεπάλληλα κύματα Ελλήνων προσφύγων κατευθύνονταν προς τις χώρες της δυτικής Ευρώπης και ιδίως προς τη Βενετία.
Οι πρόσφυγες προέρχονταν από διάφορα κοινωνικά στρώματα και η παιδεία τους ήταν ποικίλη. Ποικίλα ήταν και τα επαγγέλαματπου ασκούσαν: ναυτικοί, έμποροι, στρατιώτες, τέχνιτες, χειρώνακτες, αλλά και ιερωμένοι και λόγιοι. Όποιο κι αν ήταν το επάγγελμά τους βρήκαν στη Βενετία πρόσιφορο έδαφος κα κλίμα κατά λληλο για να αναπτύξουν τη δραστηριότητα τους. Εξασφαλίζοντας την προσωπική τους επιτυχία κατόρθωσαν να διαμορφώσουν ισχυρή και υψηλού επιπέδου παροικία, ενώ συγχρόνως συνέβαλαν σημαντικά στην άνοδο της οικονομίας και στην ανύψωση της πολιτικής και πολιτιστικής αίγλης της Γαληνοτάτης.
Ο μεγάλος αριθμός των Ελληνων παροίκων και η καθημερινή επαφή τους με το ντόπιο στοιχείο στις ποικίλες εκδηλώσεις της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την βενετική κοινωνία. Τον 15ο αιώνα η Βενετία ελλήνιζε σημαντικά. Η ελληνική γλώσσα, τόσο στη λόγια όσο και στη λαϊκή της μορφή, ήταν διαδεδομένη σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Νεαροί πατρίκιοι διδάσκονταν τα ελληνικά γράμματα κοντά σε Έλληνες ή Ιταλούς δασκάλους, ενώ τα άτομα που ανήκαν στα λαϊκά στρώματα άκουγαν και μάθαιναν τα ελληνικά στη συναναστροφή τους με τους Έλληνς. Στη διάλεκτο των Βενετών μπολιάστηκαν λέξεις και εκφράσεις ελληνικές και το ίδιο έγινε με τις ελληνικές συνήθειες. Ελληνικά επίσης τραγούδια αντηχούσαν στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Ήταν τέτοιο το κλίμα που είχε δημιουργηθεί ώστε να θεωρείται η Βενετία προέκταση της ελληνικής Ανατολής και να παραβάλλεται με το Βυζάντιο.
Ελληνικό Γυμνάσιο και Φλαγγινιανό Φροντιστήριο
Ιδιαίτερα σημαντικό υπήρξε το ενδιαφέρον των Ελλήνων παροίκων για την παιδεία. Κατά τα τέλη του 16ου αιώνα ίδρυσαν σχολείο, το Ελληνικό Γυμνάσιο, όπου σπουδαίοι λόγιοι δίδαξαν την ελληνική και την λατινική γλώσσα, παράλληλα με τις διδαχές της Ορθοδοξίας. Στις αρχές του επόμενου αιώνα ο πρόεδρος της Αδελφότητας του Αγίου Νικολάου των Ελλήνων (είχε ιδρυθεί το 1498) Θωμάς Φλαγγίνης πρότεινε την ίδρυση νέου σχολείου που θα προετοίμαζε τους νέους που σκόπευαν να φοιτήσουν στο Πανεπιστήμιο της Πάδουας. Το 1626 αγοράστηκε οικόπεδο για την ανέγερση του κτιρίου, αλλά το όνειρο του Φλαγγίνη πραγματοποιήθηκε μετά τον θάνατό του, χάρη στο κληροδότημα που άφησε στην Αδελφότητα για τον σκοπό αυτό.
Η λειτουργία του Φλαγγινιανού Φροντιστηρίου άρχισε το 1665. Σε αυτό γίνονταν δεκτοί εσωτερικοί και εξωτερικοί μαθητές και υπήρχε πρόνοια για την φοίτηση απόρων. Τη σχολή λάμπρυναν με τη διδασκαλία τους άνδρες μεγάλης παιδείας και από αυτή αποφοίτησαν άτομα που διακρίθηκαν στα Γράμματα και την Εκκλησία. Το ενδιαφέρον των Ελλήνων της Βενετίας για την παιδεία δεν περιοριζόταν μόνο στα πλαίσια της παροικίας. Με σπουδαίες δωρεές και κληροδοτήματα ίδρυσαν και ενίσχυσαν σχολεία στην υπόδουλη Ελλάδα, έστειλαν δασκάλους και βιβλία και χορήγησαν υποτροφίες, συμβάλλοντας καίρια στην άνοδο του μορφωτικού επιπέδου του Έθνους.
Παράλληλα η Αδλεφότητα επιδόθηκε σε έργα κοινωνικής πρόνοιας. Ίδρυσε και συντηρούσε νοσοκομείο για την περίθαλψη των ασθενών, παρείχε βοήθεια στους φτωχούς, προικοδοτούσε άπορες νέες, υποστήριζε με κάθε τρόπο τα μέλη της παροικίας, αλλά και τους άλλους ομογενείς, μεριμνούσε για την εξαγορά αιχμαλώτων.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους