Η μάχη του Μαντζικέρτ (1071)

Η μάχη του Μαντζικέρτ διεξήχθη τον Αύγουστο του 1071 στην περιοχή της λίμνης Βαν στη νοτιοανατολική Αρμενία, μεταξύ Βυζαντινών και Τούρκων. Η δεινή στρατιωτική ήττα των Βυζαντινών θα σημάνει την αρχή της παρακμής της αυτοκρατορίας.

Τα γεγονότα πριν τη μάχη του Μαντζικέρτ

Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄ ξεκίνησε την Κυριακή της Ορθοδοξίας (13 Μαρτίου 1071) ακολούθησε τη βορεινή οδό, περνώντας τους ποταμούς Σαγγάριο και Άλυ και από τη Σεβάστεια κατευθύνθηκε στην Θεοδοσιούπολη (σημερινό Ερζερούμ). Ο Ρωμανός αγνοώντας τους κανόνες στρατηγικής και τακτικής χώρισε το στράτευμα, αποσπώντας αρκετές μονάδες κατά του Χλιάτ (γειτονική περιοχή του Μαντζικέρτ) και με το υπόλοιπο προχώρησε προς το Μαντζικέρτ, πόλη βυζαντινή που πριν λίγο είχαν καταλάβει οι Τούρκοι.

Το Μαντζικέρτ παραδόθηκε, οι ακροβολισμοί συνεχίστηκαν, αλλά στρατιωτικοί και διπλωματικοί χειρισμοί του αυτοκράτορα αποδείχθηκαν ατυχείς. Παραβαίνοντας τη βασιλική διαταγή να σπεύσουν στο βασιλικό στρατόπεδο οι στρατηγοί του αποσπασθέντος στρατιωτικού σώματος, απέσυραν το στρατό στα αυτοκρατορικά εδάφη και, ακολουθώντας την οδό της Μεσοποταμίας, μόλις έμαθαν τον βιαστικό ερχομό του σουλτάνου στο θέατρο του πολέμου.

Ο σουλτάνος, απασχολημένος στο μέτωπο της Συρίας, με τους Φατιμίδες, διαβίβασε προτάσεις ειρηνευτικές (17 Αυγούστου 1071) στις οποίες ο Ρωμανός απάντησε με υπεροψία. Κι ενώ είχε δεχθεί τη διεξαγωγή συνομιλιών και περίμενε την απάντηση σε δικές του προτάσεις, αποφάσισε να επιτεθεί πεπεισμένος από τους συμβούλους του ότι οι προτάσεις ειρήνης του σουλτάνου ήταν πρόσχημα για να κερδίσει καιρό και να συγκεντρώσει δυνάμεις.

Τα γεγονότα της μάχης του Μαντζικέρτ

Την πρωτοβουλία της επίθεσης ανέλαβε ο αυτοκράτορας στρατοπεδευμένος έξω από το Μαντζικέρτ. Ο σουλτάνος, που έσπευσε από το μέτωπο της Συρίας στην Αρμενία, προτίμησε να παρασύρει τον αντίπαλο πέρα από τη βάση του. Ο αυτοκράτορας, καθώς δεν είχε απέναντι του άλλες εχθρικές δυνάμεις και το στρατόπεδο διέθετε μικρή φρουρά, διέταξε σύμπτυξη και επέστρεφε ομαλά με τα κοντινά τμήματα. Αλλά τα μακρινά, αγνοώντας την εντολή, θορυβήθηκαν όταν είδαν τη βασιλική σημαία να επιστρέφει και πίστεψαν τη σκόπιμη διάδοση του Ανδρόνικου Δούκα ότι πρόκειται για βασιλική υποχώρηση, καθώς τον είδαν να φεύγει τρέχοντας με τους δικούς του στρατιώτες. Τον πανικό εκμεταλλεύτηκε ο σουλτάνος, που έριξε αμέσως τις δυνάμεις του κατά των Βυζαντινών, τους οποίους ο αυτοκράτορας μάταια προσπάθησε να ανασυντάξει. Ο ίδιος ο Ρωμανός πολέμησε με γενναιότητα και αυτοθυσία, ακόμη και πεζός και πληγωμένος στο χέρι, ώσπου αιχμαλωτίστηκε.

Από τις πιο δραματικές ώρες τις βυζαντινής ιστορίας είναι η προσαγωγή του αιχμάλωτου αυτοκράτορα και η θαυμαστή συμπεριφορά του Τούρκου αρχηγού προς τον αντίπαλο, μεγαλόψυχη και τιμητική, σε έντονη αντίθεση με την ανόσια μεταχείριση που έτυχε από τους ομοεθνείς του.

Οι όροι της ειρήνης

Οι όροι της συμφωνίας αναγράφονται τόσο στις ελληνικές πηγές όσο και στις αραβικές. Συμφώνησαν για τη διατήρηση του εδαφικού καθεστώτος – η συνοριακή γραμμή από το Μαντζικέρτ ως την Αντιόχεια μέσω Εδέσσης-Ιεραπόλεως παρέμενε η ίδια , την ειρηνική επικοινωνία τον δύο λαών, την αποχή των Τούρκων από τη λεηλασία της βυζαντινής επικράτειας, την ανταλλαγή των αιχμαλώτων Τούρκων εισβολέων και βυζαντινών στρατιωτών, την υπόσχεση του αυτοκράτορα καταβολής σημαντικών λύτρων και γάμου των παιδιών τους.

Αποτίμηση της μάχης του Μαντζικέρτ

Η σύνεση και η μετριοπάθεια του σουλτάνου και η προτεραιότητα που απέδιδε στην ενοποίηση του μουσουλμανικού κόσμου υπό την ηγεσία του, αλλά και η διάσωση του μεγαλύτερου μέρους του βυζαντινού εκστρατευτικού σώματος (τα τμήματα που είχαν σταλεί στο Χλιάτ) και οι λιγοστές βυζαντινές απώλειες δεν έδιναν στη μάχη του Μαντζικέρτ τον χαρακτήρα εθνικής καταστροφής. Το συντριπτικό ηθικώς και πολιτικώς ήταν η αιχμαλωσία του αυτοκράτορα. Η εθνική καταστροφή ακολούθησε όχι γιατί χάθηκε μια μάχη στις εσχατιές του κράτους – και στο παρελθόν είχαν χαθεί μάχες μέσα στην καρδιά της αυτοκρατορίας – αλλά γιατί άρχισε εμφύλιος πόλεμος και συνεχίστηκε η εσωτερική διαμάχη, που τις τελευταίες δεκαετίες δυναμίτιζε την ομαλότητα και μεθόδευε απερίσκεπτα τη στρατιωτική αποδυνάμωση του Βυζαντίου.

Πηγή: Βυζαντινή Ιστορία, Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, εκδ. ΒΑΝΙΑΣ