Η Κοίμηση της Θεοτόκου

Η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι Θεομητορική εορτή των Ορθόδοξων – Χριστιανικών Εκκλησιών μας. Η οποία αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες γιορτές και εορτάζεται κάθε καλοκαίρι  στις 15 Αυγούστου. Οι Χριστιανοί γιορτάζουν με ιδιαίτερη λαμπρότητα τον θάνατο της Θεοτόκου, την ταφή, την ανάσταση και τη μετάστασή Της στους ουρανούς.

Το Ελληνικό Έθιμο

Η Κοίμηση της Θεοτόκου κάθε χρόνο στην Ελλάδα γιορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα σε όλα τα μέρη της χώρας, και ονομάζεται «Πάσχα του καλοκαιριού» καθώς κάθε μεγάλη πόλη ή μικρό χωριό έχει τη δική του ιστορία να αφηγηθεί για την προστάτιδά του Παναγία,με τα πανηγύρια να έχουν την τιμητική τους. Η προετοιμασία των πιστών αρχίζει από την 1η Αυγούστου με νηστεία που διαρκεί μέχρι τον Δεκαπενταύγουστο. Στις 14 Αυγούστου (παραμονή της Παναγίας) γίνεται ο στολισμός του επιταφίου της Παναγίας τοποθετούν τον επιτάφιο στο κέντρο της εκκλησίας και πριν από το μεσημέρι αρχίζει ο στολισμός με λουλούδια από γυναίκες. Το απόγευμα είναι όλα έτοιμα και ο ιερέας βάζει μέσα στο ξύλινο κουβούκλιο μια μακρόστενη εικόνα της Παναγίας.Την ίδια μέρα την ώρα που αρχίζει να σουρουπώνει χιλιάδες Έλληνες φοράνε τα καλά τους και πηγαίνουν στην εκκλησία για να παρακολουθήσουν τη λειτουργία και κρατώντας αναμμένα κεριά να συνοδέψουν την περιφορά της εικόνας στους δρόμους με συνοδεία της φυλαρμονικής μετά αρχίζει το γλέντι με φαγοπότι τραγούδια και χορούς. Στις 15 Αυγούστου Γιορτάζουν: Ο Μάριος, η Μαρία, η Μαίρη, ο Παναγιώτης, η Παναγιώτα κ.α. Η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι μια από τις επίσημες αργίες στην Ελλάδα.

Κυκλάδες (Τήνος) – Παναγία της Τήνου    

Το προσκύνημα στην Παναγία της Τήνου είναι, ίσως, το μεγαλύτερο θρησκευτικό προσκύνημα του Ελληνισμού. Στο νησί που είναι απόλυτα ταυτισμένο με την Παναγιά του, συγκεντρώνονται κάθε χρόνο χιλιάδες πιστοί, όχι μόνο από την Ελλάδα, για να προσκυνήσουν την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, στην Εκκλησία της Μεγαλόχαρης και ν’ αποθέσουν τα τάματά τους. Η εικόνα των πιστών που ανεβαίνουν τα σκαλοπάτια, μέχρι την εικόνα, γονατιστοί είναι από τις πιο χαρακτηριστικές. Η περιφορά του επιταφίου της Παναγίας γίνεται όπως στον Επιτάφιο του Χριστού, τη Μεγάλη Παρασκευή, με τους χιλιάδες πιστούς να ακολουθούν με αναμμένα κεριά. Το πανηγύρι διαρκεί έως τις 23 Αυγούστου, στα εννιάμερα δηλαδή της Παναγίας.

(Πάρος) – Παναγία Εκατονταπυλιανή    

Από τις εντυπωσιακότερες εκκλησίες του Αιγαίου, ο παλαιοχριστιανικός ναός της Εκατονταπυλιανής, βρίσκεται στην Παροικιά, την πρωτεύουσα της Πάρου και είναι από τους αρχαιότερους και καλύτερα διατηρημένους χριστιανικούς ναούς. Σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε εξαιτίας ενός τάματος της Αγίας Ελένης.  Πιστοί από ολόκληρη την Ελλάδα συγκεντρώνονται εδώ τον Δεκαπενταύγουστο για να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής (17ου αιώνα) και να πάρουν μέρος στις εορταστικές εκδηλώσεις. Μετά την καθιερωμένη περιφορά του επιταφίου, ξεκινά το μεγάλο πανηγύρι των ανθρώπων.

Ημαθία (Καστανιά) – Παναγία Σουμελά  

Χιλιάδες πιστοί από όλη την Ελλάδα αλλά και από το Εξωτερικό συρρέουν κάθε χρόνο στις εκδηλώσεις που γίνονται στην Παναγία Σουμελά, την ιστορική εκκλησία που βρίσκεται στις πλαγιές του Βερμίου, κοντά στο χωριό Καστανιά. Η εκκλησία κτίστηκε το 1951 από τους πρόσφυγες του Πόντου, στη μνήμη της ιστορικής ομώνυμης Μονής, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται στο όρος Μελά, κοντά στην Τραπεζούντα του Πόντου. Εδώ φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, που είναι φιλοτεχνημένη από τον Ευαγγελιστή Λουκά. Μετά τον μέγα εσπερινό της παραμονής γίνεται η λιτάνευση της Αγίας Εικόνας.

Εξωβιβλικές πηγές της εορτής

Με δεδομένο πως απουσιάζουν μαρτυρίες σχετικές με τα γεγονότα της κοιμήσεως της Θεοτόκου, το εορτολογικό περιεχόμενό της το εντοπίζουμε σε εξωβιβλικές μαρτυρίες. Έτσι έχουμε ένα απόκρυφο κείμενο με τίτλο De transitu beatae Mariae virginis (Περί μεταστάσεως της μακαρίας Παρθένου Μαρίας) χρονολογούμενο τον 5ο αιώνα και είναι λατινική μετάφραση παλιότερου χαμένου ελληνικού πρωτοτύπου. Γύρω στον 6ο αιώνα έχουμε λατινική μετάφραση ενός άλλου απόκρυφου έργου με τίτλο Joannis liber de Dormitione Mariae (βίβλος Ιωάννου περί της κοιμήσεως της Μαρίας) ενώ εκδόθηκε και συριακή μετάφραση. Η λατινική μετάφραση του Transitus αποτελεί ελεύθερη απόδοση του συριακού Joanis liber. Για άλλους ερευνητές το Transitus δεν είναι τίποτε άλλο παρά συμπερίληψη όλων των περί Κοιμήσεως απόκρυφων αφηγήσεων. Το αρχικό πρωτότυπο δεν αποκλείεται επίσης να ήταν και ελληνικό, χρονολογούμενο στα τέλη του 4ου με αρχές του 5ου αι. και μεταφράστηκε στα κοπτικά, λατινικά και αραβικά και ίσως αποτελεί σύνοψη αρχαιότερων πηγών από τον 2ο αι. μ.Χ. Σε κάθε περίπτωση οι απόκρυφες αφηγήσεις συνδέονται με το εορτολογικό περιεχόμενο της εορτής και όχι με το πώς εμφανίστηκε η εορτή.

Ο τόπος ταφής της Θεοτόκου

Η παλιότερη αναφορά στον τόπο ταφής της Θεοτόκου προέρχεται από τον 5ο αιώνα και συνδέεται με τα Ιεροσόλυμα. Οδοιπορικά του 6ου αιώνα (Θεοδόσιος το 530, Αντώνιος Πλακεντίας το 570) προσδιορίζουν τον τάφο της στη Γεσθημανή. Τον 7ο αιώνα, τον ίδιο τόπο προσδιορίζει και ο Σοφρώνιος Ιεροσολύμων, και στο Breviarius de Hierosolyma η Έφεσος θεωρείται ένας εναλλακτικός τόπος ταφής της Θεοτόκου θεμελιωμένος από την απόκρυφη παράδοση που θέλει τον Ευαγγελιστή Ιωάννη όταν ήλθε στην Έφεσο να έφερε μαζί του και τη Θεοτόκο αλλά και από τη σύγκληση της Γ’ Οικουμενικής Συνόδου στο ναό της αγίας Μαρίας στην πόλη αυτή. 

Η εορτολογική εξέλιξη προς τη 15η Αυγούστου

Στον δρόμο από την Ιερουσαλήμ προς τη Βηθλεέμ υπάρχει μια τοποθεσία ονόματι Κάθισμα στο οποίο σύμφωνα με την απόκρυφη παράδοση η Θεοτόκος λίγο πριν την κύησή της ζήτησε από τον Ιωσήφ να ξεκουραστεί. Εκεί χτίσθηκε ναός στα χρόνια του Ιουβενάλιου Ιεροσολύμων (417-458). Λειτουργιολόγοι εικάζουν πως η ημερομηνία της εορτής μνήμης της Θεοτόκου που εορταζόταν εκεί ήταν στις 13 Αυγούστου. Από τα μέσα του 5ου αιώνα ο αυτοκράτορας Μαρκιανός κτίζει ναό προς τιμήν της Θεοτόκου στη Γεσθημανή και τρία χρόνια μετά τον θάνατό του, το 460, εμφανίζεται για πρώτη φορά η εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου στον συγκεκριμένο ναό, εκτοπίζοντας την παλαιότερη του Καθίσματος. Προς επίρρωσιν αυτής της πληροφορίας είναι και εκείνη από το Γεωργιανό κανονάριο, κειμένου που αποτυπώνει την ιεροσολυμιτική λατρεία ανάμεσα στα 450-750μ.Χ., το οποίο μας πληροφορεί ότι στις 15 Αυγούστου τιμάται η μνήμη της Θεοτόκου στη Γεθσημανή στο ναό του αυτοκράτορα Μαρκιανού. Προς την κατεύθυνση της καθιέρωσης της εορτής της Κοιμήσεως κινήθηκε η διατύπωση του ορθόδοξου Μαριολογικού δόγματος κατά την Γ’ Οικουμενική Σύνοδο. Τελικά, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Νικηφόρου Κάλλιστου, ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος περί τα τέλη του 6ου αιώνα καθόρισε διά διατάγματος την επιτέλεση της εορτής στις 15 Αυγούστου. Δεν επρόκειτο για τη σύσταση νέας εορτής αλλά για την επίσημη υιοθεσία της ιεροσολυμιτικής ημερομηνίας. Πάντως η ημερομηνία αυτή δεν επιβλήθηκε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο. Η Συριακή Εκκλησία τοποθέτησε στις 26 Δεκεμβρίου την εορτή της Κοιμήσεως την ίδια μέρα Γεννήσεως του Κυρίου, μετατεθείσης κατά μία ημέρα για να μη συμπέσουν οι δύο εορτές. Από τη Συρία η εορτή περνάει στην Ρώμη. Ο πάπας Θεόδωρος Α’ (647-649) είναι ο πρώτος ο οποίος επιχείρησε να εισαγάγει την εορτή στη Ρώμη αλλά χωρίς επιτυχία. Ο Σύριος Πάπας Σέργιος Α’ (687-701) μετέφερε στη Ρώμη τον εορτασμό της Κοιμήσεως. Ο Πάπας Αδριανός εγκαινίασε την εορτή στο ναό της Αγίας Μαρίας της Μείζονος στη Ρώμη. Στην Αίγυπτο η εορτή εμφανίστηκε τον 5ο αιώνα εξ επιδράσεως των Ιεροσολύμων.  Ως ημερομηνία τέλεσης της εορτής είχε οριστεί η 21η του αιγυπτιακού μηνός Τομπί δηλαδή η 16η Ιανουαρίου του Ιουλιανού ημερολογίου. Την 15η Αυγούστου εορταζόταν η Μετάσταση αυτής.

Νηστεία

Κατά την παράδοση, είθισται περίοδος νηστείας για τη συγκεκριμένη εορτή, που καθιερώθηκε τον 7ο αιώνα. Αρχικά ήταν χωρισμένη σε δύο περιόδους, εκείνη πριν την γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και εκείνη πριν της γιορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου. Το 10ο αιώνα, συνενώθηκαν σε μια νηστεία που περιλαμβάνει 14 ημέρες και ξεκινά την 1η Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης νηστείας, νηστεύεται το λάδι εκτός του Σαββάτου και της Κυριακής, ενώ στη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα καταλύεται το ψάρι. Κατά τη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου καταλύονται τα πάντα, εκτός κι αν η γιορτή πέσει σε ημέρα Τετάρτη ή Παρασκευή, οπότε καταλύεται μόνο το ψάρι.

Εικονογραφία

Στη διαμόρφωση του θέματος της Κοίμησης σημαντική επίδραση άσκησαν τα απόκρυφα (Περί της Κοιμήσεως της Μαρίας του Ιωάννου του Θεολόγου, Trasitus beatae Mariae Virginis), οι Πατέρες και βυζαντινοί συγγραφείς, οι υμνογράφοι και η εκκλησιαστική παράδοση. Το θέμα της Κοιμήσεως ανάγεται στον 6ο αι., αν συσχετιστεί με Ομιλία του Ιωάννου Θεσσαλονίκης, και τον 7ο αι., οπότε χρονολογείται ο Ναός της Κοιμήσεως στη Νίκαια. Στο εικονογραφικό θέμα της Κοιμήσεως, η Παναγία παρουσιάζεται ξαπλωμένη σε φέρετρο στρωμένο με πολυτελές σεντόνι, κοιμάται γαλήνια και τα χέρια σταυρωμένα εμπρός στο στήθος. Γύρω από το νεκρικό κρεβάτι βρίσκονται οι απόστολοι, με τον Πέτρο να στέκεται κοντά στο κεφάλι της και τον Παύλο κοντά στα πόδια της. Άλλες φορές εικονίζονται οι απόστολοι σε υπερυψωμένη θέση ερχόμενοι πάνω σε νέφη. Η ψυχή της Θεοτόκου απεικονίζεται ως σπαργανωμένο βρέφος, την οποία κρατάει ο Ιησούς, ζωγραφιζόμενος πάνω από το φέρετρο και στο μέσο της σύνθεσης. Σε άλλες παραστάσεις, περιβάλλεται το ξαπλωμένο σώμα της από γυναίκες οι οποίες, καθώς προβάλλουν από αρχιτεκτονήματα, θρηνούν το θάνατό της, όπως και άγγελοι. Άγγελος απεικονίζεται από τον 11ο αι. και μετά να παραλαμβάνει την ψυχή της Παναγίας με σκοπό να την οδηγήσει στον Παράδεισο. Στον ουρανό, ζωγραφίζεται πύλη η οποία ανοίγει για να δεχθεί τη Θεοτόκο ένδοξη. Έτσι, σε παραστάσεις της Κοιμήσεως απεικονίζεται τρεις φορές η Θεοτόκος: μία κοιμωμένη κάτω, μία ως ψυχή στα χέρια του Ιησού και μία ανεβαίνοντας στους ουρανούς. Σε κάποιες περιπτώσεις, η απεικόνιση της Ανάληψης της Παναγίας συνοδεύεται από την απεικόνιση της ταυτόχρονης ρίψης της ζώνης της στον απόστολο Θωμά ο οποίος δεν πρόφτασε την κηδεία της. Τον 12ο αι. κ.εξ εμφανίζεται το επεισόδιο του εβραίου Ιεφωνίου, κατά το οποίο ο άγγελος αποκόβει τα χέρια του επειδή επιχείρησε να σπάσει το φέρετρο της Παναγίας. Η Κοίμηση ιστορείται στον δυτικό τοίχο πάνω από την είσοδο του κυρίως ναού.

https://el.wikipedia.org/wiki/Κοίμηση_της_Θεοτόκου