Μετά τον θάνατο του Δαρείου και την κατάλυση του περσικού κράτους, η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλάζει χαρακτήρα. Ο Αλέξανδρος δεν στηριζόταν πια αποκλειστικά σε Έλληνες. Έπρεπε από ανάγκη πολιτική, αλλά και ουσιαστική -οι Έλληνες ήταν ολιγάριθμοι σε σχέση με τον ιθαγενή πληθυσμό- να πλησιάσει και τους Πέρσες, που ορισμένους τους είχε θαυμάσει για την γενναιότητα που είχαν δείξει στον εναντίον του πόλεμο.
Ενώ εξακολουθούσε να είναι βασιλεύς της Μακεδονίας, ηγεμών του Κοινού των Ελλήνων, ο Αλέξανδρος είχε γίνει και βασιλεύς της Ασίας, και για τη διοίκηση της εκτεταμένης εκείνης περιοχής ήταν απαραίτητο να χρησιμοποιήσει και ορισμένους εντοπίους. Η «εκδικητική εκστρατεία» είχε λήξει, αλλά η σκέψη του Αλέξανδρου στρεφόταν τώρα στη δημιουργία μιας κοσμοκρατορίας, που είχε όμως ελάχιστη απήχηση στους Έλληνες της εποχής του.
Όταν οι Έλληνες διαισθάνθηκαν την νέα στροφή του βασιλιά τους ανησύχησαν. Τα αισθήματα αυτά εκφράζει εύγλωττα μια φράση που είπε κάποτε στο Αλέξανδρο ο φιλόσοφος Καλλισθένης: «Μην ξεχνάς την Ελλάδα, γιατί είμαστε λίγοι και σε ξένη χώρα». Είναι χαρακτηριστικό της νοοτροπίας των Ελλήνων της κυρίως Ελλάδας πως το 330 π.Χ. ο Αθηναίος ρήτορας Λυκούργος εξακολουθεί να αναφέρεται πάντα στις νίκες των Αθηναίων κατά τους Μηδικούς πολέμους και να εξυμνεί την ειρήνη του Καλλία (449π.Χ.), ως σπουδαίο επίτευγμα της πανελλήνιας πολιτικής της πόλης του κατά των Περσών, παραβλέποντας την πρόσφατη κατάλυση του περσικού κράτους από τον Αλέξανδρο.
Παρ’ όλα αυτά υπήρχαν στην ίδια την Αθήνα και άλλοι που έβλεπαν ευρύτερα. Τον ίδιο χρόνο ο ρήτορας Αισχίνης λέει στους Αθηναίους: «η δική μας εποχή είναι διαφορετική από τις άλλες. Ό,τι ζήσαμε και είδαμε εμείς θα τα ιστορούν οι μεταγενέστεροι σαν παραμύθι. Ο βασιλιάς των Περσών, που διώρυξε τον Άθω, που γεφύρωσε τον Ελλήσποντο, που απαιτούσε από τους Έλληνες την πλήρη υποταγή τους, που έγραφε στις επιστολές του πως είναι κύριος όλων των ανθρώπων από τη Δύση ως την Ανατολή, τώρα δεν αγωνίζεται για να κυριαρχεί στους άλλους, αλλά μάχεται για να σώσει την ίδια του τη ζωή».
Ο Αλέξανδρος τώρα έπρεπε να προχωρήσει στη σύνθεση του ελληνικού και του περσικού στοιχείου. Οι πολιτισμοί που αντίκρισε στην Αίγυπτο, την Βαβυλωνία και στην Περσία του είχαν κάνει μεγάλη εντύπωση. Πολλοί «βάρβαροι» άξιζαν και έπρεπε να πάρουν μια θέση στην αχανή αυτοκρατορία που είχε ιδρύσει. Δεν επαρκούσαν, εξάλλου, οι Έλληνες αριθμητικά.
Για να διαδώσει στον χώρο που κατέκτησε τον πλούτο της ελληνικής σκέψης και τον ελληνικό πολιτισμό, ήταν ανάγκη να ακολουθήσει μια νέα πολιτική, ένα συνδυασμό νοοτροπίας που βασίλευε στις ελληνικές πόλεις, με εκείνη που είχαν οι Πέρσες σατράπες και οι άλλοι ξένοι. Πρώτος ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε τέτοιο κολοσσιαίο πρόβλημα στην ιστορία και καταλάβαινε πόσο δύσκολο θα ήταν να κερδίσει τον αγώνα της ενοποίησης των Ελλήνων και των ξένων. Διαισθανόταν επίσης πως οι πρώτοι που δεν ήταν σε θέση να τον κατανοήσουν που δεν θα ήταν οι βάρβαροι, αλλά οι ίδιοι οι συμπολεμιστές του, οι Έλληνες.
Ο Αλέξανδρος, αν και διάδοχος των Αχαιμενιδών, ήταν Έλληνας και με εξαιρετική ελληνική παιδεία. Έπρεπε λοιπόν να προσπαθήσει να ανεβάσει στο επίπεδο ελεύθερων ανθρώπων τους Πέρσες υπηκόους του. Έτσι επικεφαλής των ανατολικών επαρχιών τοποθέτησε ευγενείς Πέρσες. Αργότερα, καινοτομώντας ακόμη περισσότερο, εισήγαγε Πέρσες και στις τάξεις του στρατού.
Υπήρχε, ωστόσο, τεράστιο χάσμα στη νοοτροπία Περσών και Ελλήνων. Οι Μακεδόνες είχαν συνηθίσει, από παλιά παράδοση, να αισθάνονται τον βασιλιά τους ως πρώτο μεταξύ ίσων. Η ανατολική νοοτροπία των Περσών ήταν πολύ διαφορετική. Είχαν συνηθίσει από αιώνες να αισθάνονται τον βασιλιά τους ως πρόσωπο απροσπέλαστο. Έτσι η προσέγγισή τους μαζί του γινόταν όχι με τον τόνο του ελληνικού διαλόγου, αλλά συχνά με μια προσποιητή υπακοή, που απαραίτητο παρακολούθημά της ήταν η κολακεία και συχνά η δουλοφροσύνη. Οι αντιρρήσεις στη θέληση του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν κάτι που δεν μπορούσαν να το διανοηθούν, ακόμη και επιτελείς του που φρόντιζαν γι’ αυτό να είναι αρεστοί υποκύπτοντας. Οι δολοπλοκίες σε ένα τέτοιο σύστημα ήταν αναγκαίο επακόλουθο.
Παρά την τεράστια διαφορά ανάμεσα στους δύο τρόπους ζωής, τον ελληνικό και τον ασιατικό, θα κατόρθωνε ο Αλέξανδρος να συγκρατήσει κοντά του ταυτόχρονα Έλληνες και Πέρσες; Ήταν δυνατόν να καθιερώσει άλλη μεταχείριση για τους Έλληνες και άλλη για τους Πέρσες συνεργάτες του; Αυτό το οξύτατο πρόβλημα προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις που φυσικά εκδηλώθηκαν από την πλευρά των Ελλήνων, χωρίς την παράταξη των Περσών να σταματήσουν οι δολοφονίες, οι αποστασίες και η συνηθισμένη ως τότε τακτική της καταπίεσης των υπηκόων τους, ακόμη και για χρησματισμό.
Ανατολικές σατραπείες
Η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στις ανατολικές σατραπείες δεν είχε όμως μόνο νέους στόχους. Ο νέος χώρος στον οποίο επρόκειτο να κινηθεί το εκστρατευτικό σώμα, από την Υρκανία ως το Ινδικό Καύκασο, τον Ιαξάρτη και τον Ινδό ποταμό, δίνει στην κατακτητική πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον χαρακτήρα μιας πρωτοφανούς εξερευνητικής αποστολής, όπου οι γεωγραφικές ανακαλύψεις συμβαδίζουν και συναγωνίζονται τις πολεμικές επιτυχίες. Ο Αλέξανδρος δεν ήταν μόνο ο πρώτος αλλά και ο τελευταίος σστρατηλάτης που οδήγησε ποτέ ευρωπαϊκό στρατό σε αυτές τις περιοχές.
Το γεωγραφικό υπόβαθρο των χωρών που έμελλε να διασχίσει ο στρατός του Αλέξανδρου αποτελούσε μια πραγματική terra incognita (άγνωστη γη) για τους Έλληνες της εποχής. Σε όλη τη διάρκεια της μακράς πορείας του το εκστρατευτικό σώμα δεν έχει ποτέ σαφή συνείδηση της πραγματκής σχέσης των περιοχών αυτών με την ήδη γνωστή «οικουμένη», ούτε με τα άγνωστα τμήματα της γης.
Με την πρόοδο όμως της εκστρατείας κερδίζεται η συστηματική γνώση του εδάφους, των κλιματολογικών παραγόντων, των κατοίκων και των βιοτικών συνθηκών υπό τις οποίες ζουν. Η γνωριμία με τις αρμυρές ερήμους, τις εύφορες πεδιάδες, τις απέραντες στέππες και τις χιονοσκέπαστες οροσειρές, η αντιμετώπιση του πολικού ψύχους και του τρομερού καύσωνα, που εναλλάσονται στα γεωγραφικά αυτά μήκη και πλάτη, η επαφή τους με τους εντοπίους, οι τοπογραφικές παρατηρήσεις, η μελέτη της πανίδας, της χλωρίδας και των γεωλογικών παραδόξεων και οι επιτυχείς καταμετρήσεις των αποστάσεων θεμελιώνουν, για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία, τη γεωγραφική, τη γεωλογική, τη φυσική και την εθνολογική γνώση των χωρών αυτών.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους