Η Υψιπύλη ήταν σεληνιακή θεά που μυθολογήθηκε ως βασίλισσα της Λήμνου, σε περιόδους άκρατης γυναικοκρατίας, και τροφός του Οφέλτη στη Νεμέα. Οι παραδόσεις για την Υψιπύλη συνοψίζονται στο εξής: Στην εποχή της οι γυναίκες της Λήμνου δεν τιμούσαν όπως έπρεπε την Αφροδίτη, γι’ αυτό η θεά έκανε το σώμα τους να βρωμάει έτσι, που οι άντρες να μην τις πλησιάζουν και να παίρνουν γυναίκες από τη Θράκη. Περιφρονημένες οι Λήμνιες ξεσηκώθηκαν και πήραν την κατάσταση στα χέρια τους αφού έσφαξαν όλους τους άνδρες εκτός από τον βασιλιά Θόαντα, που η Υψιπύλη κατόρθωσε να τον κρύψει και να τον φυγαδεύσει.
Τότε η Υψιπύλη έγινε βασίλισσα στη γυναικοκρατούμενη Λήμνο. Αργότερα, η Αφροδίτη με εισήγηση του προστάτη της Λήμνου Ήφαιστου, συγκατατέθηκε να γεννηθεί μια νέα γενιά ανδρών γι΄αυτό έβαλε στις Λήμνιες ερωτικό πόθο για τους περαστικούς Αργοναύτες. Έτσι η Υψιπύλη ενώθηκε με τον Ιάσονα γέννησε δύο γιους που οι απόγονοί τους, διωγμένοι από τους βάρβαρους, κατέληξαν στη Σπάρτη και από εκεί εποίκισαν την Θήρα και την Κυρήνη.
Όταν μαθεύτηκε ότι η Υψιπύλη είχε σώσει τον πατέρα της από την σφαγή, καταργήθηκε από βασίλισσα της Λήμνου. Έτσι βρέθηκε στην Νεμέα, σκλάβα του τοπικού βασιλιά Λυκούργου και ορισμένη τροφός του παιδιού του, του Οφέλτη. Εκεί τη βρήκαν αργότερα οι γιοι της, που διακρίθηκαν στους τοπικούς αγώνες, τα Νέμεα, την πήραν μαζί τους και την αποκατέστησαν στη Λήμνο.
Το όνομα της Υψιπύλης δηλώνει την υψηλή πύλη, δηλαδή το τόξο της Σελήνης πάνω στο ουρανό, όπως το όνομα της Πασιφάης δηλώνει την πασιφάη δηλαδή την πάσι φαίνουσα Σελήνη. Η δουλεία της Υψιπύλης στην Νεμέα είναι εύρημα για να εξηγηθεί το φαινόμενο, κατά το οποίο μια μορφή ή μια λατρεία για ορισμένους λόγους γίνεται γνωστή σε τόπους διαφορετικούς και απομακρυσμένους μεταξύ τους. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με το μύθο της Αύγης και του Τήλεφου (Τεγέα-Πέργαμος).
Ως σεληνιακή θεά η Υψιπύλη δένεται αρμονικά με μια μητριαρχική κοινωνία. Στην περιγραφόμενη κατάσταση με τις Λήμνιες γυναίκες παρατηρείται αυτό που αρχικά ήταν απόλυτα κανονικό και αυτονόητο στο μύθο, όταν έχει ξεχαστεί πια από τις νεότερες κοινωνίες, εξηγείται σαν κάτι εξαιρετικό και περίπου τερατώδες και δικαιολογείται με την αμαρτία και την οργή της θεότητας (Αφροδίτης). Έτσι ο μητριαρχικός τύπος έχει παρεμηνευτεί σε γυναικοκρατία και σε ολοσχερή απουσία ανδρών.
Το βασίλειο της Υψιπύλης σε πρώτη σύλληψη είναι ανάλογο με τη χώρα των Αμαζόνων. Και επειδή οι πιο μεγάλοι ήρωες παρουσιάζονται σε κάποια σχέση με τις Αμαζόνες (Περσέας-Γοργώ, Ηρακλής-Ιππολύτη, Θησέας-Αντιόπη) ήταν για έξαρση της μορφή του Ιάσονα η σχέση του με τη Υψιπύλη.
Ορισμένα αφηγηματικά στοιχεία είναι γνωστά και από άλλους μύθους. Από τον μύθο των Δαναΐδων η ανδροκτονία και ο τύπος, «όλοι πλην ενός». Έτσι σκοτώνονται όλοι οι άνδρες εκτός από έναν (Δαναΐδες-Λυγκέας, Λήμνιες-Θόας), όπως και στον μύθο των Επτά επί Θήβας σκοτώνονται όλοι εκτός από τον Άδραστο. Η Υψπύλη, η οποία σώζει τον πατέρα της, αντιστοιχεί στην Υπερμήστρα ανάμεσα στις Δαναΐδες, που σώζει τον άνδρα της. Το κρύψιμο του Θόαντα ανάγεται στο κρύψιμο του ήρωα, που είναι ευρύτερα γνωστό από τους μύθους του Αμφιάραου και του Αχιλλέα.
Με πληροφορίες από: Παγκόσμια Μυθολογία