Ο Λυκάων ήταν ήρωας της Αρκαδίας, μυθολογούμενος ως γιος του Πελασγού και της Ωκεανίδας Μελιβοίας ή της νύμφης Κυλλήνης και πατέρας της Καλλιστώς (μητέρας του Αρκάδα) και 50 γιων, που ανάμεσα τους ήταν οι κυριότεροι οικιστές της περιοχής, όπως ο Στύμφαλος, ο Μαντινέας, ο Μαίναλος, ο Τεγεάτης και ο Φίγαλος.
Για τον Λυκάονα παραδίδεται ότι ίδρυσε τη Λυκόσουρα στο βουνό Λυκαίο, ότι καθιέρωσε τη λατρεία του Λυκαίου Διός με τους σχετικούς αγώνες, τα Λύκαια, ότι πρώτος έβρεξε το βωμό του Δία με ανθρώπινο αίμα, θυσιάζοντας ένα βρέφος και ότι γι’ αυτό τιμωρήθηκε από τον θεό με μεταμόρφωση σε λύκο.
Σύμφωνα με παραλλαγή του μύθου, όταν οι γιοι του Λυκάνονα είχαν ξεπεράσει όλους τους ανθρώπους σε άσεβεια και αλαζονεία, ο Δίας, θέλοντας να τους δοκιμάσει ο ίδιος, παρουσιάσθηκε στον τόπο τους μεταμορφωμένος σε κοινό θηντό, οπότε αυτοί τον κάλεσαν στο τραπέζι τους και του πρόσφεραν από τα σπλάχνα ενός παιδιού, που οι ίδιοι είχαν σφάξει, γεγονός που προκάλεσε την οργή του θεού και το κατακεραύνωμα του Λυκάονα και των γιων του.
Κατά μια παραλλαγή, η σφαγή του παιδιού από τους γιους του Λυκάονα, έγινε με σκοπό να διαπιστωθεί αν ο φιλοξενούμενος τους ήταν πραγματικά ο Δίας. Ακόμα παραδίδεται ότι, όταν ο Δίας αποπλάνησε την κόρη του Λυκάονα, που έτσι γέννησε τον Αρκάδα, ο Λυκάων, εκδικούμενος έσφαξε το μωρό και πρόσφερε ψημένες τις σάρκες του στον εραστή της κόρης του, αλλά ο θεός συγκόλλησε τα κομάτια του Αρκάδα και του ξανάδωσε ζωή, για να γίνει ο επώνυμος ήρωας των Αρκάδων.
Ο Λυκάων και τα άλλα ετυμολογικά συγγενή ονόματα της Αρκαδίας, όπως και ο Λυκούργος της Νεμέας, ο Λυκομήδης της Σκύρου, ο Λυκαίος Ζευς και ο Λύκιος Απόλλων, ακόμη η Λυκία, η Λυκαονία, ο Λυκαβηττός παράγονται όχι από το όνομα του Λύκου αλλά από τη ρίζα λυκ-, λατ. lux, που σημαίνει φως, σημασία διατηρημένη και στις ελληνκές λέξεις, λυκαυγές, λυκόφως, αμφιλύκη. Στους μύθους ο Λυκάων και τα ετυμολογικά συγγενή του ονόματα παρετυμολογούνται από το λύκο.
Νεώτεροι μελετητές έχουν συσχετίσει ετυμολογικά τον Λυκάονα με την ετρουσκική λέξη lucumo, που δηλώνει τον βασιλιά. Αν αυτός ο ετυμολογικός συσχετισμός ανταποκρίνεται στην ιστορική πραγματικότητα, τότε ο Λυκάων είναι προσωποποιία του βασιλιά στον αρκαδικό μύθο, όπως είναι προσωποποιία του ίδιου τίτλου στον αθηναϊκό μύθο ο Μέδων, στον αργολικό ο Προίτος, στον τρωικό ο Πρίαμος, στον θηβαϊκό ο Ετεοκλής κτλ.
Αν κρίνουμε από τοπικές λατρείες σαν της Αφροδίτης-Αριάδνης στην Κύπρο, της Άρτεμης-Αριάδνης στην Κρήτη, της Άρτεμης-Αφαίας στην Αίγινα, της Άρτεμης-Ιφιγένειας στην Αργολίδα, μπορούμε να θεωρήσουμε πολύ πιθανό το ότι η ιστορική λατρεία του Λυκαίου Διός την Αρκαδία είχε υποκαταστήσει την προϊστορική λατρεία του τοπικού «βασιλιά των θεών», που ως θεός του φωτός πρέπει να ήταν ομόλογος του Λυκαίου ή Αιθρίου Διός και του Λυκαίου Απόλλωνα.
Για να εξηγήσουμε την λατρεία του Λυκαίου Διός, οι αρχαίοι έπλασαν τον μύθο του Λυκάονα με βάση την παρετυμολογική σχέση Λυκάων-λύκος, ενισχυμένη με γενικότερες μνήμες από άγρια ήθη και θέσμια του μακρινού παρελθόντος. Σε αυτό ανήκουν εύλογα για τους μυθοπλάστες οι παιδοθυσίες και οι παιδοσφαγίες, ευρύτερα γνωστές με την εμφαντικότερη διατύπωση τους θεογονικό μύθο του Κρόνου και στον αργολικό μύθο του Θυέστη με τα Θυέστεια δείπνα. Η θυσία του παιδιού από αγαθή προαίρεση και η μεταμόρφωση του ίδιου του θύτη, όχι των γιων του, σε λύκο, σαν ένδειξη της αποστροφής του θεού για το είδος της προσφοράς, πρέπει να ανήκουν στα αρχαιότερα στοιχεία αυτού του μύθου. Για την απουσία του δόλου στην πράξη της παιδοθυσίας συνηγορεί και η ένταξη της μορφής του Λυκάονα στην αρκαδική Γένεση, ακριβώς στο ρόλο του πατέρα των πιο μεγάλων επώνυμων ηρώων και οικιστών της Αρκαδίας, του γενάρχη και του ήρωα του πολιτισμού στην περιοχή.
Αρχαία στοιχεία επίσης περιέχει η παραλλαγή με τη σφαγή του παιδιού από τον Λυκάονα ή τους γιους του για τη δοκιμασία της θεϊκότητας του Δία ή για την εξαπάτηση του. Αυτό το αφηγηματικό στοιχείο κατάγεται από την πρακτική της μαγείας για το «ξεγέλασμα του δαίμονα» και έχει εκφραστεί μυθικά σε συνδυασμό με την αναγωγή του σε κάποια παρωχημένη εποχή, όταν θεοί και άνθρωποι επικοινωνούσαν άμεσα, με κοινές συνεστιάσεις.
Με την ιδέα της νέας ζωής μετά τον κατακλυσμό, στον οποίο αναφέρεται ο μύθος του Λυκάονα, συνδέεται άμεσα κάποιο τυπικό βαπτίσματος, που διαφαίνεται στο μύθο με την εκδοχή της σωτηρίας του μικρότερου γιου του Νύκτιμου, ή της ανάπλασης του κατακρεουργημένου Αρκάδα με συγκόλληση των κομματιών του, όπως στον μύθο της Μήδειας με τον διαμελισμό του Πελία ή των ίδιων των παιδιών της ηρωίδας.
Η παραλλαγή με την αιτιολόγηση της παιδοθυσίας και της παιδοφαγίας σαν εκδίκηση του μειωμένου ήρωα απέναντι στον πατέρα του θύματος, που έτσι καλείται να φάει ψημένα τα κομμάτια του παιδιού του, μας φέρνει πλησιέστερα στο μύθο του Θυέστη με τα Θυέστεια δείπνα, που είναι το πρότυπο όχι μόνο για αυτή την παραλλαγή του μύθου του Λυκάονα, αλλά και για την παρουσία αυτού του τύπου εκδίκησης ως τα δημοτικά τραγούδια.
Με πληροφορίες από: Παγκόσμια Μυθολογία