Η Καρς ή το Καρς είναι πόλη στην βορειανατολική Τουρκία και πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας. Στο κείμενο του Στράβωνα η πόλη αναφέρεται ως η πόλη με το όνομα Χορζηνή της Αρχαίας Αρμενίας. Για την ετυμολογία του ονόματος μερικές προτείνουν ότι το όνομα προέρχεται από την Γεωργιανή λέξη ყარსი («κάρι») που σημαίνει «η πύλη» ενώ άλλες πηγές υποστηρίζουν ότι προέρχεται από την Αρμένικη λέξη “հարս” («χαρς») που σημαίνει «νύφη».
Η Συνθήκη του Καρς
Η Συνθήκη του Καρς ήταν συνθήκη ειρήνης η οποία όριζε τα κοινά σύνορα μεταξύ της Τουρκίας και των τριών υπερκαυκάσιων δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης (οι σημερινές ανεξάρτητες δημοκρατίες της Αρμενίας, της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν). Η συνθήκη υπεγράφη στην πόλη του Καρς, στις 13 Οκτωβρίου 1921.
Στους υπογράφοντες της Συνθήκης του Καρς περιλαμβάνονταν πέντε εκπρόσωποι της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας, η οποία, το 1923, διακήρυξε την Δημοκρατία της Τουρκίας, καθώς και εκπρόσωποι των αρμενικών, αζερικών και γεωργιανών σοβιετικών δημοκρατιών, με την ταυτόχρονη εκπροσώπηση της Ρωσικής ΣΟΣΔ. Οι τελευταίοι τέσσερις συμμετέχοντες, στη συνέχεια, κατέστησαν ως ιδρυτικά μέλη της Σοβιετικής Ένωσης, έπειτα από την νίκη των Μπολσεβίκων κατά τη διάρκεια του Ρωσικού Εμφυλίου Πολέμου και την Ενωσιακή Συνθήκη του Δεκεμβρίου του 1922.
Η συγκεκριμένη συνθήκη αποτέλεσε την διάδοχο συνθήκη της προγενέστερης Συνθήκης της Μόσχας, η οποία είχε υπογραφεί τον Μάρτιο του 1921. Τα περισσότερα εκ των εδαφών τα οποία παραχωρήθηκαν στην Τουρκία εντός της συνθήκης είχαν αποκτηθεί από την Ρωσική Αυτοκρατορία σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού Πολέμου του 1877-1878. Μοναδική εξαίρεση αποτέλεσε η περιοχή του Σουρμαλί, το οποίο αποτελούσε μέρος του ιρανικού Χανάτου του Ερεβάν, προτού το τελευταίο προσαρτηθεί από την Ρωσία εντός της Συνθήκης του Τουρκμαντσάι, μετά το πέρας του Ρωσοπερσικού Πολέμου του 1826-28.
Όροι της Συνθήκης
Η Συνθήκη του Καρς επικύρωσε, εκ νέου, τους όρους της προγενέστερης Συνθήκης της Μόσχας, η οποία είχε υπογραφεί το 1921 μεταξύ της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας και της Ρωσικής ΣΟΣΔ. Καθόρισε τα σύνορα μεταξύ της νεοϊδρυθείσας Τουρκικής Δημοκρατίας και των τριών υπερκαυκάσιων δημοκρατιών.
Γεωργία και Αντζάρα
Η Συνθήκη του Καρς προέβλεπε την διαίρεση του εδάφους του πρώην ρωσικού αυτοκρατορικού Όμπλαστ του Βατούμ. Συγκεκριμένα, το νότιο τμήμα του πρώην Όμπλαστ, το οποίο αντιστοιχούσε σε μεγάλο βαθμό στο Όκρουγκ του Αρτβίν, μαζί με την πόλη του Αρτβίν, θα προσαρτάτο στην Τουρκία. Το βόρειο τμήμα, το οποίο αντιστοιχούσε σε μεγάλο βαθμό στο Όκρουγκ του Βατούμ, μαζί με την στρατηγική πόλη-λιμένα του Βατούμ, θα καθίστατο τμήμα της Σοβιετικής Γεωργίας ως η Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Αντζάρ (σημερινή Αντζάρα). Η συνθήκη απαιτούσε να αποδοθεί στη συγκεκριμένη περιοχή πολιτική αυτονομία, λόγω της παρουσίας κατά πλειοψηφία μουσουλμανικού τοπικού πληθυσμού, καθώς και την εφαρμογή «ενός αγροτικού συστήματος σύμφωνου με την επιθυμία του τοπικού πληθυσμού.» Ο ειδικός επί του Καυκάσου Τσαρλς Κινγκ έχει αναφερθεί στο συγκεκριμένο τμήμα της συνθήκης ως ένα «σπάνιο παράδειγμα, εντός των πλαισίων του διεθνούς δικαίου, όπου η εσωτερική διοικητική οργάνωση μίας χώρας αποτελεί συνέπεια συνθήκης με μία άλλη χώρα». Επιπλέον, η συνθήκη εγγυόταν «ελευθερία μετακινήσεων μέσω του λιμένα του Βατούμ για εμπορεύματα, καθώς και το σύνολο των υλικών τα οποία προορίζονταν για, ή προέρχονταν από, την Τουρκία, δίχως δασμούς και πρόσθετες οικονομικές επιβαρύνσεις, καθώς και το δικαίωμα της Τουρκίας προκειμένου να χρησιμοποιεί τον λιμένα του Βατούμ, δίχως να καταβάλει οποιοδήποτε ειδικό οικονομικό αντίτιμο.»
Σύνορα μεταξύ Αρμενίας και Τουρκίας
Η συνθήκη δημιουργούσε νέα σύνορα μεταξύ της Τουρκίας και της Σοβιετικής Αρμενίας, τα οποία ορίζονταν από τους ποταμούς Αχουριάν (Αρπατσάι) και Αράς. Η Τουρκία πέτυχε να λάβει το έδαφος του πρώην Όμπλαστ του Καρς της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, το οποίο περιελάμβανε τις πόλεις του Καρς, του Αρνταχάν και του Ολτί, την Λίμνη Τσιλντίρ, καθώς και τα ερείπια του Ανί. Από τα εδάφη του πρώην Κυβερνείου του Ερεβάν έλαβε, επίσης, το Σουρμαλίνσκι Ουγιέζντ (Σουρμαλί), μαζί με το Όρος Αραράτ, τα αλατωρυχεία του Κουλπ (Τουζλουτζά) και την πόλη του Ιγντίρ, καθώς και τον διάδρομο του Αράς, μία στενή λωρίδα γης εκτεινόμενη μεταξύ των ποταμών Αράς και Κάτω Καρασού, τα οποία αποτελούσαν, έως τότε, μέρος του Εριβάνσκι Ουγιέζντ.
Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Σιμόν Βρατσιάν, ύστατου Πρωθυπουργού της Πρώτης Αρμενικής Δημοκρατίας, οι Μπολσεβίκοι επιχείρησαν να επαναδιαπραγματευτούν του καθεστώς του Ανί και του Κουλπ, καθώς και να πετύχουν την ανάκτησή τους ως τμήμα της Σοβιετικής Αρμενίας. Ο Γκανέτσκι τόνισε την «μεγάλη ιστορική και επιστημονική αξία» του Ανί για τους Αρμένιους, ενώ χαρακτήρισε το Κουλπ ως «αναπόσπαστο τμήμα της Υπερκαυκασίας.» Ωστόσο, η Τουρκία αρνήθηκε να προχωρήσει σε επαναδιαπραγμάτευση των όρων οι οποίοι είχαν συμφωνηθεί εντός της Συνθήκης της Μόσχας, προς απογοήτευση των Σοβιετικών. Το μεγαλύτερο μέρος των αρμενικών εδαφών τα οποία παραχωρήθηκαν στην Τουρκία, ήδη, βρίσκονταν υπό τουρκικό στρατιωτικό έλεγχο έπειτα από τον Τουρκοαρμενικό Πόλεμο. Η συνθήκη απαιτούσε την απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων από περιοχή η οποία αντιστοιχούσε, περίπου, στο δυτικό ήμισυ της σημερινής Επαρχίας του Σιράκ, στην Αρμενία, συμπεριλαμβανομένης της πόλης του Αλεξαντροπόλ (Γκιουμρί).
Αζερμπαϊτζάν και Ναχιτσεβάν
Το άρθρο 5 της συνθήκης κατέστησε την περιοχή του Ναχιτσεβάν ως αυτόνομο εξκλάβιο υπό την πολιτική δικαιοδοσία (προτεκτοράτο) του Σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν. Το νέο αυτόνομο έδαφος του Ναχιτσεβάν αποτελείτο από το πρώην Ναχιτσεβάνσκι Ουγιέζντ, το τμήμα του Σαρούρ από το Σαρούρ-Νταραλαγκέζσκι Ουγιέζντ, καθώς και τα νοτιότερα μέρη του Εριβάνσκι Ουγιέζντ του πρώην Κυβερνείου του Ερεβάν. Το 1924, η περιοχή επισήμως διακηρύχθηκε ως η Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Ναχιτσεβάν, υπαγόμενη στην Αζερική ΣΣΔ. Η δημιουργία της συγκεκριμένης αυτόνομης δημοκρατίας επέτρεψε στο Αζερμπαϊτζάν να μοιράζεται κοινή συνοριογραμμή με τον, πλέον υπό τουρκικό έλεγχο, διάδρομο του Αράς. Το 1991, το ανεξάρτητο, πλέον, Αζερμπαϊτζάν αυτοανακυρήχθηκε ως διάδοχο κράτος της Λαϊκής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν (1918-1920} και όχι της Αζερικής ΣΣΔ (υπό την προστασία της οποίας είχε τεθεί το Ναχιτσεβάν μέσω της Συνθήκης του Καρς).
Με πληροφορίες από: https://el.wikipedia.org/
