«Αμφιδρόμια» και «Σαραντισμός»

«Αμφιδρόμια»

Η επίσημη αποδοχή, η τελετή «ένταξης» του παιδιού από την οικογένεια στην αρχαία Αθήνα καθώς και σε άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας γινόταν με τα «Αμφιδρόμια».
Μετά τον τοκετό πλένονταν και καθαρίζονταν η λεχώνα, το βρέφος και όλοι όσοι έρχονταν σε επαφή μαζί τους. Επειδή τόσο η γέννηση όσο και ο θάνατος αποτελούσαν γεγονότα που συνδέονταν κατά τις τότε αντιλήψεις με την ακαθαρσία που έπρεπε αμέσως να εξαλειφθεί. Ο τοκετός θεωρούνταν διαδικασία μιαρή που προκαλούσε δηλαδή πνευματική μόλυνση. Για το λόγο αυτό απαγορευόταν να πραγματοποιείται σε ιερά. Η νέα μητέρα θεωρούνταν μολυσμένη τουλάχιστον για τις δέκα πρώτες ημέρες μετά τη γέννα. Στο διάστημα αυτό ήταν περιορισμένη στο σπίτι και με ελάχιστους ανθρώπους ερχόταν σε επαφή. 

Το μίασμα δεν περιοριζόταν μόνο σε αυτή, αλλά σε οποιονδήποτε βοήθησε στον τοκετό ή βρισκόταν στο σπίτι την ώρα του τοκετού. Όσοι εκτέθηκαν στην μόλυνση δεν επιτρεπόταν να εισέρχονται σε ιερά ή να ασκούν τη λατρεία. Αυτή η απομόνωση των δέκα πρώτων ημερών είχε χαρακτήρα θρησκευτικό, επιπλέον όμως κάλυπτε και πρακτικές ανάγκες, όπως τον αποκλεισμό της γυναίκας από τις δουλειές της καθημερινής ζωής και τη βιολογική προστασία της μητέρας και του βρέφους από τους κινδύνους που ελλόχευε η έκθεσή τους στον έξω κόσμο τις πρώτες αυτές κρίσιμες ημέρες. Έτσι μετά το τοκετό εκτός της λεχώνας, του βρέφους και της μαίας θα έπρεπε να καθαρθούν και όλοι εκείνοι που ήλθαν με αυτούς σε επαφή, όπου και μόνο τότε είχαν δικαίωμα να πλησιάσουν άλλους ανθρώπους. Οπότε και άρχιζε η τελετή του γενικού καθαρμού. 

Την πέμπτη ημέρα (ημέρα που οι Μοίρες δίνουν τις παραγγελίες τους στον «Δαίμονα Εαυτού» του παιδιού και καταγράφουν τα καλά και τα κακά που μέλλει αυτό να συναντήσει στο βίο του) μετά τον τοκετό αφού καθαρίζονταν και ο οίκος, τοποθετούσαν στην εξώθυρα στέφανο από κλάδο ελιάς, αν το βρέφος ήταν αγόρι ή μάλλινη ταινία, κομψά δεμένη, αν ήταν κορίτσι και άρχιζε η ιεροπραξία του καθαρμού. 

Συχνά κατά τη διάρκεια αυτού του τελετουργικού, στις φτωχές οικογένειες, έδιναν και το όνομα στο βρέφος. Οι πλουσιότερες οικογένειες διάλεγαν το όνομα σε ξεχωριστή τελετή τη «Δεκάτη», τη δέκατη ημέρα από τη γέννηση. Ακολουθούσε θυσία ζώου σε δημόσιο ιερό από τον πατέρα. 

Tο βρέφος, στην αγκαλιά του πατέρα αλλά και κατά άλλες πηγές πιθανώς στην αγκαλιά της τροφού, περιφέρονταν γύρω από την εστία της οικίας που παρακολουθούσαν «εν πομπή» και όλοι οι παρευρισκόμενοι συγγενείς. Η περιφορά γύρω από την εστία συμβόλιζε το επίσημο καλωσόρισμα του νεογέννητου στον οικογενειακό κύκλο και η ένταξη σε αυτόν.

Tην 7η μέρα, γιορτάζονταν «αι εβδόμαι» ή και κατά τον Ισαίο την δέκατη μέρα ή γενέθλια θύειν, όπου και ονομάτιζαν το βρέφος. «δεκάτην θύειν εστιάν» δηλαδή γινόταν η ιεροπραξία της ονοματοδοσίας του βρέφους. Μετά την ονοματοδοσία γίνονταν θυσίες και συμπόσια, όπου παρευρίσκονταν όλοι οι συγγενείς και στενοί φίλοι της οικογένειας χωρίς να εξαιρούνται στη τελετή και αυτοί οι δούλοι της οικίας. οι οποίοι έφερναν και δώρα προς τη μητέρα και το βρέφος. 

Τα Αμφιδρόμια κλείνουν με θυσία, με το κρέας της οποίας παρατίθεται το βράδυ δείπνο με σπονδές προς τους Εφέσιους Θεούς και προς τον Θεό Αμφίδρομο που αντιπροσωπεύει την διπλόδρομη σχέση προγόνου και απογόνου στην ύπαρξη και στην συνέχιση του οίκου. Η μητέρα δείχνει στην συνέχεια το νεογέννητο στην Θεά Σελήνη και την Αρτέμιδα «Λοχεία» και τις ευχαριστεί για την ευγονία. Τέλος η ημέρα κλείνει με θυσία προβάτου προς τιμή της θεάς των τοκετών Ειλειθυία. Αυτή η τελετή πιθανότατα σηματοδοτούσε και το τέλος της περιόδου μόλυνσης για τη μητέρα και συνέστηνε το βρέφος ως μέλος της ευρύτερης κοινωνίας. 

Στις αναπαραστάσεις των Αμφιδρομίων των αρχαίων καλλιτεχνών περιλαμβάνεται παρόμοια τελετή σχετικά με τη γέννηση του Διονύσου όπου μια μαινάδα και ένα σάτυρος κρατούν κάνιστρο όπου αναπαύεται βρέφος και που φαίνεται να περιφέρουν με κινήσεις γρήγορες ή χορευτικές.

«Σαραντισμός»

Γίνεται σήμερα ως προτύπωση της Υπαπαντής του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και οι γυναίκες συμβολίζουν την Παναγία, η οποία έφερε στις αγκάλες της τον Υιόν της και τον πρόσφερε στον ναό ως θυσίαν «ευπρόσδεκτη».

«Αμφιδρόμια» και «Σαραντισμός»

Κατά το πρότυπο της Παναγίας, λοιπόν, η μητέρα έπειτα από σαράντα ημέρες πηγαίνει το βρέφος στο ναό για δυο λόγους. Πρώτον, για να εισάγει το βρέφος στο ναό, ώστε αυτό να μπορεί στη συνέχεια να βαπτισθεί και να συμμετάσχει στην εν Χριστώ λατρευτική ζωή, και δεύτερον για να καθαρισθεί και αυτή «από πάσης αμαρτίας και από παντός ρύπου…ίνα αξιωθεί ακατακρίτως μετασχείν των αγίων Μυστηρίων». Με αυτό τον τρόπο εισέρχεται στην κανονική εκκλησιαστική ζωή, που λόγω της γέννας στερήθηκε για σαράντα ημέρες. Όλα αυτά γίνονται προς μίμηση του σαραντισμού του Κυρίου.

Η ακολουθία του σαραντισμού

Να αναφέρουμε ότι η Εκκλησία μας έχει κάποιες συγκεκριμένες ευχές περί της γέννας ενός παιδιού. Αυτές είναι: την πρώτη ημέρα, την όγδοη ημέρα (ονοματοδοσία του παιδιού), και την τεσσαρακοστή ημέρα. Ευχή για μισό σαραντισμό ΔΕΝ υπάρχει.

Η ακολουθία λοιπόν του σαραντισμού αποτελείται από τέσσερις ευχές. Θέμα και των τεσσάρων ευχών είναι η προσαγωγή του βρέφους στο ναό κατά ο πρότυπο του Κυρίου (σύμφωνα με τις διατάξεις του Μωσαϊκού νόμου). Οι ευχές αποτελούν ευλογίες του βρέφους και δεήσεις υπέρ αυτού, που κατά «μίμησιν» του Κυρίου προσάγεται στο ναό και αφιερούται στο Θεό. Αυτός είναι και ο εμφανής σκοπός της ακολουθίας. Το παιδί εισέρχεται στην εκκλησία και αυτό σαραντίζει και όχι η μητέρα του. Η μητέρα συνοδεύει το βρέφος και ευλογείται μαζί με αυτό.

Εδώ να τονίσουμε πως η ευχή αναφέρει και τους δύο γονείς και είναι λάθος να παρουσιάζεται μόνο η μητέρα. Μαζί έχουν γίνει συνδημιουργοί του Θεού. Έφεραν μία νέα ζωή στον κόσμο. Δεν είναι, ούτε αμαρτωλοί, ούτε ακάθαρτοι για την πράξη τους αυτή. Αυτά είναι Εβραϊκά κατάλοιπα και αντιλήψεις, που δεν έχουν θέση στην Εκκλησία της χάριτος του Χριστού. Η γυναίκα δεν είναι τιμωρημένη να παραμείνει στο σπίτι και εκτός Εκκλησίας, επειδή έφερε στον κόσμο μία νέα ύπαρξη.

Πολύ απλά, υπάρχει ανάγκη μετά από τον τοκετό, να επανέλθει το σώμα εις την «προτέραν κατάστασιν», να επουλωθούν οι σπλαχνικές ενοχλήσεις, αλλά και να βρίσκεται η μητέρα συνεχώς με το βρέφος. Για τον λόγο αυτό η αγία και φιλεύσπλαχνος Εκκλησία, κατά κάποιο τρόπο παρέχει μία άδεια, μία ευλογία στη λεχώνα γυναίκα, να παραμείνει σπίτι της χωρίς να την αναγκάζει να εκκλησιάζεται για το εύλογο διάστημα των σαράντα ημερών. Με τον σαραντισμό του παιδιού, καλείται και αυτή όπως: «ἀξιωθεῖσα εἰσελθεῖν ἐν τῷ Ἁγίω ναῶ, δοξάσει σὺν ἡμίν, τὸ πανάγιον ὄνομά σου…».

Ο συμβολισμός στο τέλος της ακολουθίας

Στο τέλος της ακολουθίας ο ιερέας αποθέτει το βρέφος μπρος στη Ωραία Πύλη, από όπου το παραλαμβάνει η μητέρα, αφού προσκυνήσει την εικόνα του Κυρίου. Είναι μια συμβολική πράξη που δείχνει ότι το παραλαμβάνει από τα χέρια του Θεού. Εάν οι γονείς κατανοήσουν και πιστέψουν ότι τα παιδιά τους είναι πρωτίστως παιδιά του Θεό, πολλά προβλήματα θα προλαμβάνονταν κατά την ανατροφή τους και πολλές αγωνίες σε κάθε ασθένεια ή ατύχημά τους.

Το νόημα της ακολουθίας

Ο σκοπός και το νόημα της ακολουθίας του σαραντισμού είναι:
Δοξολογία για τη γέννηση ενός νέου ανθρώπου, που έγινε κατά τρόπο θαυμαστό και ακατανόητο για την ανθρώπινη διάρκεια.
Ευγνωμοσύνη για τη διάσωση της μητέρας, γιατί είναι πολλοί οι κίνδυνοι που διατρέχει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού.
Αίτηση για κάθαρση της μητέρας από τον «ρύπο», την ακαθαρσία του σώματος (σπλαχνικές ενοχλήσεις) και τον σπίλο της ψυχής (δηλ. την υπερηφάνεια, επειδή έφερε έναν νέο άνθρωπο στον κόσμο.
Αίσθημα αδυναμίας διαπλάσεως της ψυχής του παιδιού και ανάθεσή του στο Θεό για να το ευλογήσει, να το αγιάσει, να το συνετίσει, να το σωφρονίσει και να το καλοφρονίσει.

Δεισιδαιμονίες που σχετίζονται με τον σαραντισμό

Εδώ θα πρέπει να αναφερθούμε και σε κάποιες δεισιδαιμονίες, που δυστυχώς επικρατούν και καλό θα ήταν να εκλείψουν.
Πρόκειται για κάποια «φυλακτά», που βλέπουμε να συνοδεύουν το βρέφος, ακόμα και όταν προσφέρεται στην Εκκλησία για τον σαραντισμό.
Οι ματόπετρες, τα πέταλα, η ένδυση με ανάποδα ρουχαλάκια, για να προστατευτεί τάχα το βρέφος από το κακό, είναι άσχημες συνήθειες, βαθιά όμως ριζωμένες στη συνείδηση του λαού.
Τα φαινόμενα αυτά δείχνουν περισσότερο αμάθεια και δυσπιστία. Καλό είναι οι γονείς να συμβουλεύονται τους πνευματικούς τους για τέτοια θέματα και να εμπιστεύονται τον Χριστό, την Παναγία και τους Αγίους της Εκκλησίας και όχι σε «μαγικά» αντικείμενα που παραπέμπουν σε παγανιστικές μεθόδους άλλων εποχών.

Ο «εγκλεισμός» της λεχώνας

Η Εκκλησία ως μάνα πρόβαλε τον «εγκλεισμό» της λεχώνας για σαράντα ημέρες στο σπίτι για πρακτικούς λόγους και όχι εκκλησιαστικούς ή θεολογικούς. Ειδικά τα παλαιότερα χρόνια υπήρχε το φαινόμενο να τίκτει η γυναίκα και μετά από μερικές ημέρες ο άνδρας να την καλεί να έρθει να δουλέψει στο χωράφι ή να κάνει βαριές εργασίες σε εξωτερικούς χώρους. Καταλαβαίνουμε ότι η λεχώνα όχι μόνο κινδύνευε από μολύνσεις και κόπωση αλλά απομακρυνόταν και από το νεογέννητο, άφηνε τον θηλασμό, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα υγείας και στην μητέρα αλλά και στο παιδί. Έτσι λοιπόν, οι ιερείς βλέποντας τον κίνδυνο που παραμόνευε για την λεχώνα και το νεογέννητο έφταναν στο σημείο και παρουσίαζαν ως «εντολή-νόμο του Θεού» την παραμονή για σαράντα ημέρες μέσα στο σπίτι ώστε να προφυλάξουν την οικογένεια από τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η πρόωρη έξοδος της μητέρας από το σπίτι για δουλειά.

Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι ο σαραντισμός έχει να κάνει με τον εκκλησιασμό και όχι με τον «εγκλεισμό» στο σπίτι. Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι η Εκκλησία καθόρισε να παραμένει η λεχώνα σαράντα ημέρες στο σπίτι της ώστε να δυναμώσει η ίδια, για να αποφύγει τις μολύνσεις των μικροβίων. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ο πνευματικός της θα την απαγορεύσει να πάει στο γιατρό, εάν χρειαστεί, ή να μετακινηθεί στο εξοχικό της για να αποφύγει τον καύσωνα της πόλης ή και να πάει και στο μπακάλη, εάν δεν υπάρχει άλλη λύση.
Οι πρώτες σαράντα ημέρες είναι σημαντικές για να εδραιωθεί η γαλουχία και να επιτύχει ο θηλασμός, για αυτό και είναι ανάγκη η μητέρα με το βρέφος να βρίσκονται συνεχώς μαζί. Αυτός είναι ένας ακόμα λόγος για να μείνει η μητέρα με το βρέφος στο σπίτι για αυτές τις ημέρες και να αφοσιωθεί στη φροντίδα του και στο θηλασμό.

Πηγή: https://www.ekdotikeathenon.gr/istopia-toy-ellhnikoy-ethnoys-p16.html

Πηγή: https://www.vimaorthodoxias.gr/peri-zois/ti-ine-telika-o-sarantismos/

Ένα σχόλιο

Ο σχολιασμός είναι απενεργοποιημένος.