Η εποχή του σημειώνεται η μεγάλη ακμή της Κύπρου είναι η Ύστερη Χαλκοκρατία, που καλύπτει την περίοδο από το 1550 ως το 1050π.Χ. Στους πέντε αυτούς αιώνες η Κύπρος γίνεται πολυσήμαντο πολιτικό και πολιτιστικό στην Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, αποφασιστικό ρόλο για την μελλοντική ιστορική πορεία της θα παίξει η σύνδεσή της με τον μυκηναϊκό κόσμο, που μετέβαλε την νήσο στο πιο ακμαίο τμήμα του Ελληνισμού στην μακρινή μεσογειακή Ανατολή χαράσσοντας την μοίρα της ως την εποχή μας.
Στην αρχή σχεδόν της περιόδου σημειώνεται η φοβερή έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας με τα καταλυτικά επακόλουθα που κατέστρεψαν τον Μινωικό πολιτισμό. Σημαντικός σταθμός της Ύστερης Χαλκοκρατίας στην Κύπρο είναι οι χρόνοι γύρω από το 1500π.Χ., όταν έγινε η καταστροφή των μεγάλων μινωικών πόλεων. Η Μυκηναϊκή αυτοκρατορία που βρισκόταν σε φάση εκπληκτικής ακμής διαδέχθηκε την Μινωική. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου οι Μυκηναίοι έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το εμπόριο με την Ανατολή.
Η Κύπρος ήταν ιδανικός σταθμός γι΄αυτήν την εξάπλωση εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης. Οι Μυκηναίοι εγκαταστάθηκαν ως έμποροι στα μεγάλα κέντρα των νοτίων και των ανατολικών παραλίων και δημιούργησαν οικονομικές σχέσεις με την απέναντι συροπαλαιστινιακή ακτή και με την Αίγυπτο. Ο χαλκός της Κύπρου θα ήταν μια ακόμα σπουδαία αιτία για την εγκατάσταση των Μυκηναίων στη νήσο, που από τότε έγινε κέντρο της εμπορικής και της πολιτιστικής τους δραστηριότητας στην Εγγύς Ανατολή.
Πρόβλημα εξακολουθεί να παραμένει το θέμα των σχέσεων της Κύπρου με τους Μυκηναίους κατά τον 14ο και τον 13ο π.Χ. αιώνα. Ίδρυσαν αποικίες στην Κύπρο οι Μυκηναίοι από το 1400π.Χ. ή οι σχέσεις τους με την νήσο ήταν μόνο εμπορικές; Τα μυκηναϊκά αντικείμενα και ιδιαίτερα το πλήθος των αγγείων που βρέθηκαν στην Κύπρο είχαν εισαχθεί από την Ελλάδα; Τα γενικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Μυκηναϊκού πολιτισμού παραμένουν αμετάβλητα και μόνο κατά το τέλος του 13ου π.Χ. αιώνα σημείωνονται σοβαρές αλλαγές, που δημιουργούν τη βεβαιότητα ότι γύρω στο 1230π.Χ. έγινε εγκατάσταση Μυκηναίων αποίκων στην Κύπρο.
Χωρίς να σημειωθεί πουθενά βίαιη καταστροφή παρουσιάζονται σημεία εγκατάλειψης σε ορισμένες κυπριακές πόλεις, που αποδίδονται σε φυσικά φαινόμενα ίσως στις σοβαρές ανομβρίες που αφάνισαν πολλές χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Στρώμα αργίλου καλύπτει το χώρο των ερειπωμένων σπιτιών στο Κίτιο, που ξαναχτίζεται όπως και η Έγκωμη με νέο σχέδιο και διαφορετική αρχιτεκτονική. Ανεγείρονται κυκλώπεια τείχη με προμαχώνες και μεγάλους πυλώνες.
Η ανεύρεση μυκηναϊκών αγγείων του ρυθμού που επικρατούσε στην Αργολίδα περί τα τέλη του 13ου π.Χ. αιώνα οδήγησε στον συσχετισμό αυτών των μεταβολών με την εγκατάσταση των Αχαιών στην Κύπρο. Είναι η εποχή που τα μεγάλα κέντρα της Πελοποννήσου, όπως οι Μυκήνες και η Πύλος, παρακμάζουν και οι Αχαιοί, αναζητώντας νέους τόπους, μεταναστεύουν στα νησιά του Αιγαίου και στην Κύπρο. Μερικές λεπτομέρειες σχετικές με τη θρησκεία της περιόδου βοηθούν στην επιβεβαίωση της εγκατάστασης Αχαιών αποίκων στην νήσο.
Ύστερα από το 1230π.Χ. η Κύπρος παρουσιάζει τεράστια εξέλιξη και ανάπτυξη σε όλους τους τομείς, αλλά για ένα σύντομο διάστημα θα την διαδεχθεί νέα περίοδος αναταραχής και θα σημειωθούν μεγάλες καταστροφές που αποδίδονται σε εισβολές των «λαών της Θάλασσας». Στην ταραγμένη αυτή εποχή ανήκει και η πρώτη γραπτή μαρτυρία ναυμαχίας στην ιστορία του κόσμου: έγινε μεταξύ των Χετταίων και Κυπρίων. Η Έγκωμη, το Κίτιο και άλλες κεντρικές πόλεις υφίστανται καταστροφές όπως η Ουγκαρίτ στην απέναντι συριακή ακτή.
Ύστερα από την καταστροφή της Ουγκαρίτ νέοι πρόσφυγες από την συροπαλαιστινιακή ακτή έρχονται και εγκαθίστανται στην Κύπρο, ενώ παράλληλα φθάνουν νέες ομάδες Αχαιών αποίκων από την Ελλάδα. Η ζωή ξαναρχίζει στις κυπριακές πόλεις. Ακμάζει το εμπόριο – αν όχι στον παλαιό ρυθμό – και συσσωρεύεται πλούτος στη νήσο.
Αλλά το 1075π.Χ. σημειώνται νέα καταστροφή, μάλλον από σεισμό, όπως αποκαλύπτουν ο ανασκαφές. Οι κάτοικοι της Έγκωμης εγκαταλείπουν σιγά σιγά την πόλη τους για να εγκατασταθούν στην παραλιακή Σαλαμίνα που θα παίξει σπουδαίο ρόλο κατά τους ιστορικούς χρόνους. Το 1050π.Χ. ερημώνεται η Έγκωμη. Στο Κίτιο επισκευάζονται οι κατοικίες και η ζωή συνεχίζεται. Αλλά το 1000π.Χ. εγκαταλείπεται η πόλη και το λιμάνι της εξαφανίζεται, ίσως από τις προχώσεις. Η ύστερη Χαλκοκρατία κλείνει γύρω στο 1050π.Χ.
Παρ΄όλες τις ιστορικές περιπέτειες και τις αναστατώσεις της Κύπρου κατά την Ύστερη Χαλκοκρατία, σημειώνονται αξιόλογες δραστηριότητες σε όλους τους τομείς της ζωής. Στο έδαφος της, εύφορο και προικισμένο από τη φύση με πρώτες ύλες, συναντώνται η πλούσια Ανατολική πολιτισμική παράδοση και τα πολύμορφα μηνύματα του Μυκηναϊκού κόσμου. Από αυτή την συνάντηση και τη μακραίωνη συμβίωση της Ανατολής και του Αιγαίου δημιουργείται ένας πολιτισμός ιδιότυπος, πολυεδρικός και πολύμορφος, γεμάτος ζωντάνια που εκφράζεται σε όλους τους κλάδους της τέχνης.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους