Ο Αλκμαίων ήταν ήρωας του Άργους, γιος του Αμφιάραου και της Εριφύλης, αδελφός του Αμφίλοχου, άντρας της κόρης του Αχελώου Καλλιρρόης, ένας από τους Επιγόνους, που κυρίεψαν την Θήβα, και κατά μία εκδοχή του μύθου αρχηγός τους.
Ενηλικιωμένος πάνω στο δέκατο χρόνο από το άδοξο τέλος του πατέρα του στην εκστρατεία των Επτά επί Θήβας, ο Αλκμαίων ακολούθησε τους Επιγόνους, που πέτυχαν την άλωση της Θήβας, και ύστερα σκότωσε τη μητέρα του που είχε προδώσει τον πατέρα του και είχε γίνει αιτία του θανάτου του. Έτσι ο Αλκμαίων εκπλήρωσε τη διπλή εντολή του πατέρα του, η οποία είχε επιβεβαιωθεί και με υπόδειξη του Απόλλωνα, που δόθηκε με χρησμό από το μαντείο των Δελφών, δηλαδή να εκδικηθεί το θάνατο του Αμφιάραου και την προδοσία της Εριφύλης. Αν και κατοχυρωμένος ηθικά ο Αλκμαίων, μετά την μητροκτονία, κυνηγήθηκε από τις Ερινύες καi αναγκάστηκε να εκπατριστεί.
Ο Αλκμαίων φεύγοντας από το Άργος, πέρασε στην Αρκαδία, κατευθύνθηκε στην ορεινή περιοχή, του Ερύμανθου και έφτασε στην πόλη Ψωφίδα. Εκεί φιλοξενήθηκε από τον βασιλιά της Φηγέα, ο οποίος αναδέχτηκε το έργο του καθαρμού του από τον φόνο και του έδωσε γυναίκα του την Αλφεσίβοια ή Αρσινόη. Σε λίγο, όμως, η γη που φιλοξενούσε τον μητροκτόνο, έγινε άγονη, εξαιτίας του, όπως πίστευαν οι ντόπιοι, και έτσι ο Αλκμαίων αναγκάστηκε να φύγει και από την Ψωφίδα.
Από την Πελοπόννησο ο Αλκμαίων πέρασε στην ηπειρωτική δυτική Ελλάδα, όπου έζησε πλήθος πολεμικές και άλλες περιπέτειες, έχοντας συμπαραστάτες τον αδελφό του Αμφίλοχο και ορισμένους από τους συμπολεμιστές του στην Θήβα, κυρίως τον Σθένελο και τον Διομήδη, τον οποίο ο Αλκμαίων βοήθησε να αποκαταστήσει τα κληρονομικά δικαιώματα της οικογένειας του τον θρόνο της αιτωλικής Καλυδώνας, αφού αυτά είχαν αμφισβητηθεί μετά την εξορία του Τυδέα και τον θάνατό του στη Θήβα.
Μη μπορώντας όμως να στεριώσει πουθενά, αφού κανένας τόπος δεν ανεχόταν να φιλοξενεί τη γη του ένα μητροκτόνο, ο Αλκμαίων ύστερα από πολλές περιπλανήσεις και ξέροντας τον χρησμό ότι δεν πρόκειται να ησυχάσει, προτού εγκατασταθεί σε μια χώρα που ο ήλιος δεν την είχε δει ως την ημέρα της μητροκτονίας έφτασε στις πηγές του Αχελώου.
Κοντά στον Αχελώο ο Αλκμαίων βρήκε προστασία, πέτυχε τον καθαρμό, παντρεύτηκε την κόρη του ποταμού Καλλιρρόη, απέκτησεπ αιδιά τον Ακαρνάν ακαι τον Αμφότερο και μια χώρα δική του, που είχε διαμορφωθεί πρόσφατα από τις προσχώσεις του ποταμού και την ονόασαν Ακαρνανία για χάρη του γιου του. Τότε ο Αλκμαίων κατάλαβε τη σημασία του χρησμού, να εγκατασταθεί σε μια χώρα που δεν υπήρχε ακόμα όταν αυτός σκότωσε τη μητέρα του. Αυτή ήταν η γη που είχε δημιουργηθεί από τις προσχώσεις του Αχελώου και ήταν η μόνη που μπορούσε να τον φιλοξενήσει αφού για όλες τις άλλες ήταν μιασμένος από τη μητροκτονία.
Ο Αλκμαίων είχε κληρονομήσει από τη μητέρα του τον πέπλο και το περιδέραιο της πρώτης βασίλισσας της Θήβας, της γυναίκας του Κάδμου, της Αρμονίας. Αυτά τα κειμήλια πέρασαν διαδοχικά στην κατοχή όλων των απογόνων της Αρμονίας και κατέληξαν στα χέρια του Πολυνείκη, ο οποίος, σύμφωνα με τη μία από τις εκδοχές του μύθου, τα πρόσφερε στην Εριφύλη, για να πετύχει τη υποστήριξή της στον πόλεμο εναντίον του αδελφού του στη Θήβα.
Όταν ο Αλκμαίων σκότωσε την Εριφύλη , πήρε μαζί του και τα κειμήλια της μητέρας του και τα χάρισε στην πρώτη του γυναίκα στην Ψωφίδα. Μαθαίνοντας όμως γι’ αυτά η δεύτερη γυναίκα του στην Ακαρνανία, θέλησε να τα αποκτήσει. Τότε ο Αλκμαίων επισκέφτηκε τον πατέρα της πρώτης του γυναίκας και για να πετύχει τον σκοπό του, είπε ότι ήταν υποχρεωμένος να αφιερώσει τα κειμήλια στους Δελφούς, αφού ο Απόλλων τον είχε βεβαιώσει ότι έτσι θα εξιλεωνόταν οριστικά για τη μητροκτονία. Ο Αλκμαίων έγινε πιστευτός από τον Φηγέα και πήρε τα κειμήλια.
Αργότερα όμως μαθεύτηκε ο πραγματικός λόγος της αφαίρεσης του και τα αδέλφια της Αλφεσίβοιας έστησαν ενέδρα στον Αλκμαίωνα και τον σκότωσαν, αφού του πήραν και τα κειμήλια. Το φόνο του Αλκμαίωνα εκδικήθηκαν αμέσως οι γιοι του, που κατά παραχώρηση του Δία, ενηλικιώθηκαν σε μία μέρα. Αυτοί σκότωσαν όλα τα μέλη της οικογένειας του Φηγέα, πήραν τα κειμήλια και με υπόδειξη του παππού τους Αχελώου τα αφιέρωσαν στους Δελφούς.
Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή του μύθου, ο Αλκμαίων, μετά την άλωση της Θήβας, παντρεύτηκε τη Μαντώ, την κόρη του Θηβαίου μάντη Τειρεσία, και απέκτησε από αυτήν παιδιά τον Αμφίλοχο και την Τισιφόνη. Αυτά τα παιδιά σε βρεφική ηλικία ο Αλκμαίων τα εμπιστεύτηκε στον βασιλιά της Κορίνθου Κρέοντα. Όταν όμως η γυναίκα του Κρέοντα πρόσεξε ότι η Τισιφόνη μεγαλώνοντας αποκτούσε σπάνια ομορφιά, φοβήθηκε μήπως ο άνδρας της θελήσει να την κάνει δική του, και γι’αυτό την πήρε και την πούλησε σκλάβα. Στις περιπλανήσεις του ο Αλκμαίων τη βρήκε, την αγόρασε και την κράτησε στην υπηρεσία του, χωρίς να ξέρει την αλήθεια, ώσπου πέρασε απο την Κόρινθο να παραλάβει τον γιο και την κόρη του.
Ο Αλκμαίων ως μητροκτόνος και υπερασπιστής των δικαιωμάτων του πατέρα είναι για την μυθική παράδοση του Άργους, ό,τι ο Ορέστης για τη μυθική παράδοση των Μυκηνών, όπως ο μύθος του Μυκηναίου ήρωα, έτσι και ο μύθος του Αργείου ήρωα, που το όνομά του προέρχεται από την αλκή, φαίνεται να προέρχεται από λατρευτικά κέντρα, εξειδικευμένα σε καθαρτήριες πράξεις για βαριά εγκλήματα.
Στην περίπτωση του Αλκμαίωνα το έγκλημα κατά της μητέρα υποδηλώνεται και ως έγκλημα κατά της φυσικής τάξης των πραγμάτων, εφόσον κατά την κοινή συνείδηση η γη είναι δεκτή ως μητέρα. Έτσι οι περιπλανήσεις του ήρωα αισθητοποιούνται ως άρνηση της «παμμήτειρας» Γης να φιλοξενήσει τον μητροκτόνο.
Με βάση αυτήν την ιδέα ορισμένα στοιχεία του μύθου ανάγονται σε κοσμογονικά πρότυπα. Έτσι η γη ως γέννημα του Αχελώου ανάγεται στην θεογονική Γη, που αναδύεται από τα νερά του αρχέγονου Ωκεανού, τα παιδιά του Αλκμαίωνα , που ενηλικιώνονται μέσα σε μια μέρα, θυμίζουν τους δίδυμους Γίγαντες Αλωμάδες, που στα εννιά τους χρόνια μεγαλώνουν εννιά οργιές. Ακόμα και ο πέπλος της Αρμονίας απηχεί τον κοσμογονικό πέπλο, που ο πρώτος θεός προσφέρει στη Γη ως γαμήλιο δώρο.
Στον αρχικά αυθυπόστατο μύθο του Αλκμαίωνα, όταν αυτός έγινε ευρύτερα γνωστός, προσαρτήθηκαν πολλά αφηγηματικά, παραμυθιακά, μυθικά, μυθιστορηματικά, ακόμα και ιστορικά στοιχεία. Έτσι ο μύθος του Αλκμαίωνα συνδέεται με τον μύθο των Επιγόνων και στην εκστρατεία τους στη Θήβα, ιδαίτερα με ορισμένους ήρωες του Άργους, όπως ο Διομήδης,και ο Σθένελος, κυρίως με κάποια αυτοτελή αφήγηση γύρω από ένα καταραμένο περιδέραιο, που αποδείχτηκε μοιραίο για κάθε κάτοχό του. Σε ιστορικούς χρόνους, στο μαντείο των Δελφών, στο Αρτεμίσιο της Δήλου και στον ναό της Αφροδίτης στην Αμαθούντα της Κύπρου, έδειχναν ένα περιδέραιο και εξηγούσαν ότι αυτό ήταν της Αρμονίας και ότι είχε τερματίσει την καταραμένη ιστορία σαν ευλαβικό αφιέρωμα.
Από τέτοια λατρευτικά κέντρα και κυρίως από του Δελφούς, πρέπει να προέρχεται η ιστορία με τα κειμήλια σε σχέση με την τύχη του Αλκμαίωνα. Εξάλλου η σύνδεση του Αλκμαίωνα με τη Μαντώ εκφράζει όχι μόνο το ενδιαφέρον του δελφικού μαντείου, αλλά και τις πολλαπλά γνωστές σχέσεις του μυθόκοσμου της Θήβας και του Άργους και προσθέτει μια ακόμη μυθική προϋποτύπωση για τις ιστορικές επικοιστικές και ευρύτερα πολιτικές δραστηριότητες της Κορίνθου και του Άργους στη δυτική Ελλάδα. Σε ιστορικούς χρόνους υπήρχε στην αρκαδική Ψωφίδα τάφος του ήρωα και στη Θήβα ηρώο αφιερωμένο σε αυτόν.
Με πληροφορίες από: Παγκόσμια Μυθολογία