Ετικέτα: Πελοπόννησος

Η Τσακωνιά αποτελείται από τα χωριά Καστάνιτσα, Σίταινα, Πραστός, Λεωνίδιο, Μελανό και Δερό καθώς και τα καλύβια του Αγίου Ανδρέα. Τα μοναστήρια της Τσακωνιάς είναι η Κονδολίνα στην περιοχή της Καστάνιτσας και Ορθοκωστά, Ροδινό, Καρυά, Κλεισούρα, Σίνζα και Ελώνα στην περιοχή του Πραστού.

Η Καστάνιτσα ήταν η πιο σημαντική πόλη στην Τσακωνιά. Τώρα, όμως, έχουν μείνει μόνο 100 οικογένειες. Πολλά από τα σπίτια είναι άδεια και οι κάτοικοι έχουν μεταναστεύσει στην Ύδρα, στις Σπέτσες και την Κωνσταντινούπολη. Ο Πραστός έχει συγκεντρώσει τώρα όλο τον πλούτο και τον πληθυσμό των γύρω περιοχών. ήταν κάποτε τόσο κατώτερος, όπως λένε οι κάτοικοι της Καστάνιτσας, από τη δική τους πόλη, σαν να ήταν τα καλύβια της. Τα σπίτια τους είναι ευρύχωρα, καλά χτισμένα και με ωραία έπιπλα. Τα μεγαλύτερα έχουν τρία πατώματα από τα οποία το κατώτερο είναι ο στάβλος, το μεσαίο ένα είδος έκθεσης και επίδειξης των επίπλων και των όπλων, που αυτοί οι ορεσίβιοι έχουν αρκετά. Τα πάνω πάτωμα αποτελείται από δύο αίθουσες από τις οποίες η εσωτερική έχει τζάκι και η εξωτερική έναν καναπέ, αφού θεωρείται το δωμάτιο υποδοχής.

Τα τσακώνικα είναι διάλεκτος, που ομιλείται μόνο στα χωριά που αποτελούν την Τσακωνιά. Οι Έλληνες πιστεύουν ότι έχει διατηρήσει πολλούς αρχαίους δωρικούς τύπους. Μου είπαν ότι η λέξη «αμέρα», δηλαδή «ημέρα», ήταν αρχαία τσακώνικα, που δεν περιλαμβάνεται στην κοινή ελληνική, πράγμα που δε σημαίνει τίποτα παραπάνω από το ότι πρόκειται για έναν αρχαίο δωρικό τύπο. Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν μερικές δωρικές λέξεις σε καθημερινή χρήση, όπως «νεμά» (βοσκή) και «ταν πορείαν» (δρόμος).

Η διάλεκτος της Τσακωνιάς φαίνεται να είναι σημαντική, επειδή έχει διατηρήσει λέξεις της κοινής ελληνικής σε μεγαλύτερο αριθμό από αυτές που βρίσκονται σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Οι παρακάτω ελληνισμοί είναι σε κοινή χρήση στην Τσακωνιά: «όρα» (βλέπε), «νομείς» (βοσκοί), «ερίφια» (κατσίκια), «παρήτε» (ελάτε). Μερικές από τις παραπάνω λέξεις αποτελούν δείγματα ελληνισμών αν όχι δωρισμών. Άλλες πάλι μπορεί να είναι παραφθορά των ελληνικών τύπων: «προύατα» (πρόβατα), «τζούα» (δρυς), «ίον» )νερό), «βότζια» (σταφύλια), «ατζάπο» (άνθρωπος).

Μερικοί τύποι των θεωρούμενων δωρικών τύπων των τσακώνικων είναι εφεύρεση των διδασκάλων. Με λίγα λόγια, καθώς τα πραγματικά τσακώνικα σπάνια γράφτηκαν ή δεν γράφτηκαν ποτέ και καθώς η κοινή ελληνική χρησιμοποιείται σε όλες τις συναλλαγές που χρειάζονται γραφή, αφού είναι που καταλαβαίνει ο απλός κόσμος και αυτή είναι που ομιλείται από τους λογίους είναι αναμφίβολο ότι οι ιδιομορφίες αυτής της μικρής περιοχής γρήγορα θα ξεχαστούν, ενώ οι λέξεις της κοινής ελληνικής που διατηρεί θα αποκτήσουν γενική χρήση με την πρόοδο της γλώσσας στην Ελλάδα.

Οι κάτοικοι της περιοχής με διαβεβαίωσαν ότι μόνο οι προαναφερθείσες περιοχές θεωρούνται Τσακωνιά. Μπορεί κανείς εύκολα να αντιληφθεί ότι το όνομα «Τσακωνιά» είναι παραφθορά του ονόματος «Λακωνία». και ίσως αρχικά να κάλυπτε μεγαλύτερο γεωγραφικό χώρο, και ότι τα σύνορα της συρρικνώθηκαν, καθώς η διάλεκτος που διέκρινε τους αρχικούς κατοίκους σταδιακά εκτοπίστηκε από αποίκους από την Αλβανία, τη Βουλγαρία, τα νησιά ή από την Ελλάδα πάνω από τον Ισθμό.

Το έδαφος της Καστάνιτσας δεν παράγει λάδι, ούτε σιτάρι, ούτε κριθάρι, παρά μόνο μήλα, κάστανα, σταφύλια και σίκαλη. Η τελευταία φύεται σε μερικά από τα ψηλότερα μέρη στα βουνά, όπου τη θερίζουν τον Αύγουστο και σπέρνουν κατευθείαν. Οι κάτοικοι κερδίζουν τα προς το ζην διατηρώντας μαγαζιά στο Μυστρά στο Ναύπλιο, στην Τριπολιτσά, στις Σπέτσες και στην Κωνσταντινούπολη. Μερικοί φτάνουν μέχρι τη Ρωσία, ενώ άλλοι δουλεύουν σε σπετσιώτικα πλοία, ως ναύτες. Δεν εκμεταλλεύονται καθόλου τα δάση ελάτου του όρους Πάρνωνα.

William Martin Leake

Για να φτάσουμε στα Καλάβρυτα διασχίσαμε το ύψωμα πίσω από τη Βυζίτσα, συναντήσαμε το κάστρο του Γαλατά και το ομώνυμο μέρος με τέσσερα σπίτια. Το κάστρο, το οποίο είναι μεσαιωνικό, έχει μερικούς ψηλούς στρογγυλούς πύργους και βρίσκεται πάνω σε έναν απότομο λόφο. Υπολογίζεται ότι βρίσκεται σε απόσταση 3,5 ωρών από τη Δημητσάνα.

Περάσαμε από το χωριό Κατσουλιά, μέσα από ένα δάσος με βελανιδιές από το χωριό Συριάμου Κουρταγή ή αλλιώς Συριαμάκος. Διασχίσαμε έναν παραπόταμο του Λάδωνα που κυλάει μέσα σε ένα φαράγγι πάνω από το οποίο είναι η Κεριτινή.

Διασχίσαμε και το Γεφύρι της Κυράς. Φτάσαμε στη Στρέζοβα, μια πόλη 100-150 σπιτιών, η οποία ανήκει στο βιλαέτι των Καλαβρύτων. Ένας Τούρκος αγάς κατέχει έναν πύργο και υπάρχει ένας Έλληνας καπετάνιος των Αρματολών που λέγεται Μακρής Βασίλης. Εδρεύει εδώ με 25 άνδρες. Αυτός ο τρόπος φύλαξης από τους ληστές φαίνεται να δείχνει ότι η κατάσταση της κοινωνίας σε αυτή τη χώρα είναι ανάλογη με εκείνη που επικρατούσε στην Αγγλία την εποχή της βασιλείας του Αλφρέδου, για τον οποίο λέγεται ότι φόρτωσε στα χωριά τα έξοδα και την ευθύνη για να διατηρήσει τη χώρα ελεύθερη από ληστές.

Τα Καλάβρυτα προφανώς ονομάστηκαν έτσι από τις «καλές βρύσες». Η πόλη βρίσκεται απάνω από την άκρη της πεδιάδας στη μία πλευρά της κοίτης του άγριου χειμάρρου που κατεβαίνει απ΄ευθείας από το όρος Χελμός, η δυτική κορυφή του οποίου, σκεπασμένη με χιόνι, φαίνεται πάνω από την πόλη. Ένα προσκείμενο βουνό δυτικά λέγεται Κυνηγού. Τα Καλάβρυτα έχουν μόλις 100 τούρκικές οικογένειες, οι υπόλοιπες, μέχρι το συνολικό αριθμό 500, είναι ελληνικές. Και οι Έλληνες και οι Τούρκοι έχουν κτήματα, που τα υπενοικιάζουν κυρίως σε Έλληνες.

Το μεγαλύτερο μέρος των 114 χωριών της περιοχής είναι κεφαλοχώρια, που κατοικούνται από Έλληνες που καλλιεργούν τη δική τους γη, ή από έναν ακόμη μεγαλύτερο αριθμό που ζουν από το προϊόν των κοπαδιών τους, ή φροντίζουν εκείνα που ανήκουν σε Τούρκους ή Έλληνες ιδιοκτήτες, με το βούτυρο και το τυρί να αποτελούν το κύριο εξαγώγιμο προϊόν της περιοχής. Ο αριθμός των φορολογουμένων φτάνει στους 6.000 και καθώς το βιλαέτι έχει διατηρήσει τον πληθυσμό καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη περιοχή του Μοριά, εκτός της Μάνης, ο κατά κεφαλήν φόρος δεν είναι βαρύς.

Στο δρόμο για τη Βοστίτσα (Αίγιο) υπάρχει η γυναικεία μονή του Μεγάλου Σπηλαίου, η μεγαλύτερη στην Ελλάδα που ονομάζεται έτσι γιατί έχει δημιουργηθεί μέσα σε ένα σπήλαιο. Κατέχει πολλά μετόχια, μερικά από τα οποία είναι ολόκληρα χωριά. Η κοιλάδα των Καλαβρύτων έχει προσανατολισμό ανατολικό-δυτικό. Ένα βαθύ ποταμάκι, το οποίο πηγάζει από το όρος Ωλονός, διασχίζει την κοιλάδα και μετά τις χαράδρες του Μεγάλου Σπηλαίου κυλάει προς τη θάλασσα που τη συναντάει κοντά στο Διακοφτό ανατολικά της Βοστίτσας. Η κοιλάδα είναι βαλτώδης, κυρίως απέναντι από την πόλη, και επειδή τα βουνά που την περιβάλλουν είναι ψηλά και πολύ κοντά δεν επιτρέπουν τον καλό αερισμό της περιοχής, με αποτέλεσμα αυτή η περιοχή να είναι μια από τις πιο ανθυγιεινές του Μοριά.

Ο Πολύβιος περιγράφει το κλίμα και την τοποθεσία της Κυναίθας ως την πιο δυσάρεστη στην Αρκαδία. Η πεδιάδα έχει γίνει πιο παραγωγική και λιγότερο βλαβερή για την υγεία από τότε που κυριάρχησε η αποστράγγιση της γης.

Τα μόνα απομεινάρια αρχαιοτήτων που καταφέραμε να διακρίνουμε είναι στην άκρη της κοιλάδας ακριβώς απέναντι από τη πόλη. Εδώ έχουν ανασκαφεί δύο μεγάλες κατακόμβες στο βράχο, που η κάθε μια τους έχει έναν θάλαμο με μαρκίζες στο πλάι του που προορίζονταν για φέρετρα. Μία από τις κατακόμβες έχει μετατραπεί σε ιερό μιας εκκλησίας, από τους τοίχους της οποίας υπάρχουν ίχνη προς την έξοδο του σπηλαίου, μαζί με δύο τμήματα ενός απλού κίονα με δωρικό κιονόκρανο.

William Martin Leake

Η Καρύταινα είναι ένα από τα στρατηγικά σημεία του Μοριά. Το κάστρο, που τώρα είναι ερειπωμένο, καταλαμβάνει την κορυφή ενός ψηλού βράχου, πολύ απότομου, προς τον Αλφειό, που συνδέεται ανατολικά με το βουνό που βρίσκεται ανάμεσα στην παρακείμενη πεδιάδα του Αλφειού και την κοιλάδα του Ατσίχολου. Στα βόρεια και νότια ο λόφος κατεβαίνει πιο ήπια και στις πλαγιές αυτές βρίσκεται η πόλη.

Το βιλαέτι της Καρύταινας περιλαμβάνει κάπου εκατό χωριά και εκτείνεται βόρεια μέχρι τα Καλάβρυτα. Μερικά από τα χωριά του είναι μεγάλα, όπως η Στεμνίτσα, το Ζυγοβίτσι, η Δημητσάνα και η Ζάτουνα που βρίσκονται στους πλησίον λόφους βόρεια της Καρύταιανας, ενώ πιο μακριά στην ίδι ακετεύθυνση βρίσκονται τα χωριά Αλωνίσταινα, Βυτίνα, Μαγούλιανα, Βαλτεσινίκο, Λαγκάδια, Βυζίκι και Βερβίτσα.

Εκτός από το μήκος της κοιλάδας του Αλφειού κοντά στην Καρύταινα όλη η περιοχή είναι ορεινή αλλά εύφορη σε γενικές γραμμές. Παράγει σχεδόν ίσες ποσότητες σιταριού, κριθαριού και καλαμποκιού. Τυρί και βούτυρο παράγονται σε μεγαλύτερες ποσότητες στα ορεινά χωριά. Βαμβάκι, λινάρι και αμπέλια καλλιεργούνται στα πεδινότερα μέρη. Βελανίδια συλλέγονται σε όλα τα δασώδη μέρη της περιοχής.

Η πόλη της Καρύταινας έχει πρόσφατα μειωθεί πολύ πληθυσμιακά. Παραμένουν ακόμη 200 οικογένειες από τις οποίες οι τουρκικές δεν είναι πάνω από 20: οι μετανάστες έχουν πάει κυρίως στην περιοχή Καρά Οσμάν Ογλού, στη Μικρά Ασία, όπου υπόκεινται μόνο στο φόρο της γης και στο χαράτσι και ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργια της εύφορης γης της Περγάμου και της Μαγνησίας.

Η Καρύταινα ήταν έγγειος χορηγία του σουλτάνου προς την αδελφή του, ενώ ο Μυστράς και το Άργος παραχωρήθηκαν σε άλλη αδελφή του βασιλιά των βαρβάρων.

Από την Καρύταινα στη Δημητσάνα

Φτάνοντας στο ψηλότερο σημείο του περάσματος μεταξύ των βουνών Νιμνίτσας και Μαγουλιάνων, αφήνουμε στα αριστερά μας μια μικρή πεδιάδα. Αυτή η πεδιάδα είναι η αρχή ενός μικρού ποταμού που φτάνει στη Δημητσάνα.

Το σχολείο της Δημητσάνας είναι το πιο φημισμένο στο Μοριά, και το οποίο πιθανά να υπήρχε πριν την τουρκική κατάκτηση. Η βιβλιοθήκη του περιέχει μερικές πολύτιμες εκδόσεις των κλασικών, πολλές του Άλδου Μανούτιου και πολυάριθμες θεολογικές εργασίες, αλλά όχι χειρόγραφα. Το σχολείο έχει λίγους μαθητές και αυτοί που μαθαίνουν αρχαία ελληνικά διαβάζουν αποσπάσματα από τους Πατέρες της Ελληνικής Εκκλησίας και Λουκιανό, που γενικά είναι το πρώτο βιβλίο που πιάνουν στα χέρια τους. Το σχολείο αυτό, όμως, τελευταία βρίσκεται σε παρακμή. Με την αυξανόμενη αθλιότητα και ερήμωση της Πελοποννήσου, η αναζήτηση της μόρφωσης έχει σχεδόν μηδενιστεί.

Έχουν ιδρυθεί και μικρότερα σχολεία στον Μυστρά, στο Άργος, στη Βυτίνα και στα Καλάβρυτα όπου διδάσκεται μια επιφανειακή γνώση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που θεωρείται αρκετή για τα αγόρια που προορίζονται για την Εκκλησία. Ο καημένος ο δάσκαλος παραπονιέται αξιολύπητα για αυτές τις αλλαγές που πήγαν από το κακό στο χειρότερο, και το αποτέλεσμα των οποίων είναι ότι το δικό του εισόδημα ζωής μειώνεται και ότι προβληματίζεται να βρει κάποιον που πραγματικά εκτιμά το επάγγελμά του ή με τον οποίο μπορεί να απολαύσει μια συζήτηση για τα θέματα που τον ενδιαφέρουν. Φαίνεται λογικός και ευχάριστος, με καλούτσικη γνώση των αρχαίων συγγραφέων και καλή μνήμη.

Γύρω από την πόλη της Δημητσάνας υπάρχουν απομεινάρια από ένα ελληνικό τείχος, μερικά τμήματα του οποίου είναι αναμεμειγμένα με τις αυλές, τους τοίχους, τα θεμέλια των ιδιωτικών κατοικιών. Σε μερικά σημεία έχουν παραμείνει κάποια δείγματα αρχιτεκτονικής.

Αν λέει αλήθεια ο Παυσανίας, αυτά πρέπει να είναι τα ερείπια της Τευθίδος. Υπάρχουν μερικά ελληνικά θεμέλια στα αμπέλια στην πλαγιά του βουνού. που δείχνουν ότι αυτή η πλαγιά ήταν μέρος της αρχαίας πόλης. Το μέρος της σύγχρονης πόλης που βρίσκεται στην κορυφογραμμή, προς τα ανατολικά, φαίνεται να είναι έξω από τον αρχαίο περίβολο. Τα τείχη που ανιχνεύονται γύρω από τη σύγχρονη πόλη πιθανόν να είναι μόνο εκείνα της ακρόπολης.

Η τοποθεσία της Δημητσάνας είναι δροσερή, υγιεινή και εξαιρετικά όμορφη. Προς τα νότια δεσπόζει η θέα του δυτικού μέρους της πεδιάδας της Μεγαλόπολης και των βουνών πίσω από το Λεοντάρι Οι άνθρωποι στη Δημητσάνα έχουν φιλικές σχέσεις μεταξύ τους.

Ο μουκατάς (ενοικίαση προσόδου) της Δημητσάνας και των γύρω χωριών ανήκει στον Οσμάν, ένα από τους 12 χότζα-χαν (ανώτεροι θρησκευτικοί ηγέτες) της Κωνσταντινούπολης. τα κρατάει με τον όρο να πληρώνει 3 πουγκιά (1.500 γρόσια) για κάποιο τζαμί στη Κωνσταντινούπολη και 4 στην Πύλη για το χαράτσι. Ο αντιπρόσωπος του Οσμάν εισπράττει 12 πουγκιά από τον Χασάν μπέη της Τρίπολης, αδελφό του Αλί εφέντη. Ο κοτζαμπάσης και οι πρόκριτοι το νοίκιασαν από τον Χασάν μπέη για 13 πουγκιά το χρόνο, ίσως και περισσότερο. Η δεκάτη για τους καλλιεργητές εδώ είναι το 1/7: οι ιδιοκτήτες της γης είναι όλοι Έλληνες. Στην πόλη υπάρχουν 300 οικογένειες, όλες ελληνικές.

William Martin Leake