Πολλές εκδοχές τοποθετούν την γέννηση του Χουϊτζιλοπόχτλι, θεού των Αζτέκων, στο Κοατεπέκ, Βουνό των Ερπετών, ένα λόφο κοντά στην αρχαία πόλη Τούλα. Οι Αζτέκοι επέστρεφαν κάθε χρόνο στο Κοατεπέκ και οργάνωναν γιορτή προς τιμήν του Χουϊτζιλοπόχτλι.
Η μητέρα του Χουϊτζιλοπόχτλι, η Κουατλίκουε, Εκείνη με το Φιδίσιο πουκάμισο, αναγνωρίζεται εύκολα, από το από πλεγμένα φίδια ρούχο της. Η Κογιολχάουκι, ετεροθαλής αδελφή του Χουϊτζιλοπόχτλι προέρχεται κατά ένα μέρος από την Τσαντίκο, μία σκοτεινή θεά της φωτιάς του κεντρικού Μεξικού. Το όνομα Κογιολχάουκι σημαίνει Ζωγραφισμένη με Καμπάνες. Συνοδεύεται από ένα πλήθος αδελφών, γνωστών ως Σέτζον Χουϊτζναχούα, οι Τετρακόσιοι Νότιοι, που θεματικά σχετίζονται με τους τετρακόσιους θεούς του πούλκε της αζτεκικής πίστης.
Οι πιο λεπτομερείς διηγήσεις της γέννησης Χουϊτζιλοπόχτλι στο Κουατεπέκ υπάρχουν στα έργα του Σααγκούν: Μια μέρα καθώς πραγματοποιούσε μετάνοια περιφερόμενη στο Κοατεπέκ, η αγνή και ευσεβής Κοατλίκουε ανακαλύπτει μια μπάλα από φτερά. Θέλοντας να κρατήσει τα πολύτιμα φτερά, η Κοατλίκουε τα βάζει στη ζώνη της. Ωστόσο, όταν αργότερα ψάχνει την μπάλα, αυτή έχει εξαφανιστεί.
Χωρίς εκείνη να το ξέρει, τα φτερά την έχουν αφήσει έγκυο με τον σπόρο του Χουϊτζιλοπόχτλι. Σταδιακά η Κοατλίκουε αρχίζει να παχαίνει, μέχρι που οι γιοι της, οι Σέντζον Χουϊτζναχούα, αντιλαμβάνονται ότι περιμένει παιδί. Οργισμένοι και ντροπιασμένοι απαιτούν να μάθουν ποιος είναι ο πατέρας. Η μεγαλύτερη αδελφή τους αποφασίζει πως πρέπει να σκοτώσουν την μητέρα τους. Τα νέα για τις προθέσεις των παιδιών της τρομοκρατούν την έγκυο θεά, αλλά το παιδί μέσα στη μήτρα της καθησυχάζει την Κοατλίκουε, διαβεβαιώνοντας τη ότι βρίσκεται αυτό σε επιφυλακή και ετοιμότητα.
Ντυμένοι με τις στολές των πολεμιστών, οι Σέντζον Χουϊτζναχούα ακολουθούν την Κογιολχάουκι στο Κοατεπέκ. Όταν τα οργισμένα παιδιά της φτάνουν στην κορυφή του βουνού, η Κοατλίκουε γεννά τον Χουϊτζιλοπόχτλι πλήρως εξοπλισμένο. Κραδαίνοντας το φλογερό του όπλο, γνωστό ως Σιουκοάτλ, ή Τυρκουάζ Ερπετό, αυτός σκοτώνει την Κογιολχάουκι και, κομμένο κομμάτια, το σώμα της κατρακυλά στα ριζά του Κοατεπέκ. Έχοντας σκοτώσει την Κογιολχάουκι, ο Χουϊτζιλοπόχτλι κυνηγάει τους Σέτζον Χουϊτζναχούα γύρω από το Κοατεπέκ και σκοτώνει πολλούς από τους ετεροθαλείς αδελφούς του. Λίγοι μόνο ξέφυγαν προς το Νότο.
Η γέννηση του Χουϊτζιλοπόχτλι στο Κοατεpέκ πιθανόν αναπαριστά τον ανατέλλοντα ήλιο που πολεμάει τους θεούς του σκοταδιού. Με το πύρινο ερπετό του Σιουκάτλ ο Χουϊτζιλοπόχτλι είναι ο νεογέννητος ήλιος που ρίχνει τις φωτεινές του ακτίνες και οι Σέντζον Χουϊτζναχούα είναι τα άστρα που κάθε αυγή νικιούνται από τον ανατέλλοντα ήλιο.
Εκτός από την κοσμολογική της σημασία, η γέννηση του Χουϊτζιλοπόχτλι συμβολίζει επίσης την άνοδο των Αζτέκων έναντι των ανταγωνιστικών τους λαών του κεντρικού Μεξικού. Ο Χουϊτζιλοπόχτλι ήταν η υπερφυσική προσωποποίση του αζτέκικου λαού και της αυτοκρατορίας του. Η γέννηση αυτού του θεού εξασφάλισε τη μυθολογική βάση για την πολιτική εξάπλωση των Αζτέκων και το δικαίωμα τους να εξουσιάζουν τους ηττημένους εχθρούς τους. Ως σχετικά νεοφερμένοι στην Κοιλάδα του Μεξικού, οι Αζτέκοι κατέκτησαν και εξαφάνισαν τους υπάρχοντες κατοίκους της ήδη κατοικούμενης περιοχής, όπως ο Χουϊτζιλοπόχτλι εξαφάνισε τη μεγαλύτερη ετεροθαλή αδελφή του και τους ετεροθαλείς αδελφούς του.
Το σπουδαίο Τέμπλο Μαγιόρ δέσποζε στο τοπίο της αζτεκικής πρωτεύουσας, υπενθυμίζοντας συνεχώς στους κατοίκους τον Χουϊτζιλοπόχτλι και τις θαυμαστές καταβολές του. Ενώ η βόρεια πλευρά είναι αφιερωμένη στον Τλαλόκ, τον θεό της βροχής, το νότιο μισό ήταν ο κύριος ναός του Χουϊτζιλοπόχτλι. Σύμφωνα με ιθαγενείς και ισπανικές διηγήσεις, συχνά θυσιάζονταν εκεί αιχμάλωτοι πολεμιστές, βγάζοντας τους την καρδιά, όπως το ερπετό Σιουκοάτλ διαπέρασε την Κογιολχάουκι.
Στο πλαίσιο ενός επιβλητικού παρελθόντος αιώνων δημιουργίας κόσμων και κατακλυσμιαιών καταστροφών, ο μύθος των πέντε ήλιων παρουσιάζει τη θυσία ως απαραίτητο μέσο για τη διατήρηση της ανθρώπινης ζωής και της κοσμικής ισορροπίας. Μέσω της μετανοητικής προσφοράς το αίματος τους, οι θεοί δημιουργούν την τωρινή ανθρώπινη φυλή. Μια ακόμα μεγαλύτερη θυσία συμβαίνει στην Τεοτιχουακάν, όπου οι θεοί πεθαίνουν για να ακολουθήσει ο ήλιος την πορεία του.
Στις δικές τους πράξεις προσφοράς του αίματος και θυσίας, οι άνθρωποι απλώς ακολουθούν μια παράδοση που ξεκίνησε από τους θεούς την εποχή της δημιουργίας. Μολονότι ο μύθος των πέντε ήλιων εξασφαλίζει μια αιτιολογική βάση για μερικά από τα σημαντικότερα και πιο απόκρυφα τελετουργικά στοιχεία του μετακλασικού κεντρικού Μεξικού, αυτό δεν ήταν αρκετό για τους Αζτέκους, που δεν ενδιαφέρονταν μόνο για να εξηγήσουν τις καταβολές τους και τον ρόλο τους στο σύμπαν, αλλά και να ισχυροποιήσουν τη μοναδική θέση τους ως περιούσιου λαού.
Γι’ αυτόν τον λόγο οι Αζτέκοι ανέπτυξαν την μυθολογία για τον προστάτη θεό τους Χουϊτζιλοπόχτλι, στην καταγωγή του οποίου ο πόλεμος είναι ένα προφανές κεντρικό μοτίβο. Η φυγή και η τελική ήττα της Κογιολχάουκι και των Σέντζον Χουϊτζναχούα από τον Χουϊτζιλοπόχτλι απεικονίζει στον ιερό μύθο τις νίκες των Αζτέκων κατά των εχθρών τους. Εξασφαλίζεται έτσι μυθικά ο θεσμός της θυσίας της καρδιάς, που εκτελούνταν μαζικά στο Τέμπλο Μαγιόρ.
Όπως το επεισόδιο των πέντε ήλιων στην Τεοτιχουακάν, η συντριβή της Κογιολχάουκι και των αδελφών της περιγράφει την προέλευση του ήλιου και της ανθρωποθυσίας. Ωστόσο ο αζτεκικός αυτοκρατορικός μύθος δεν αφορά τον θεό ήλιο Τονάτιου, αλλά μάλλον τον σχετικό με τον ήλιο Χουϊτζιλοπόχτλι. Τα επεισόδια των πέντε ήλιων και του Χουϊτζιλοπόχτλι είναι αλληλοκαλυπτόμενοι και πιθανώς ανταγωνιστικοί μύθοι.
Είναι πιθανό πως, αν δεν γινόταν η ισπανική κατάκτηση ο μύθος του Χουϊτζιλοπόχτλι θα εξαφάνιζε κάποια στιγμή τον μύθο της Τεοτιχουακάν για τον ήλιο – όπως άλλωστε οι Αζτέκοι άπλωσαν την κυριαρχία τους στους άλλους λαούς της αρχαίας Μεσοαμερικής.