Χάνι της Γραβιάς

Στις 24 Απριλίου 1821 ο Αθανάσιος Διάκος πέρασε στην αιωνιότητα, αφού θανατώθηκε με φρικτό θάνατο. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος πήρε την εκδίκηση του στις 8 Μαΐου 1821. Ο Οδυσσέας, γιος του περίφημου κλεφτοκαπετάνιου Ανδρούτσου, έπιασε μαζί με άλλους 120 άνδρες το Χάνι της Γραβιάς στις ανατολικές προσβάσεις του Παρνασσού.

Μετά τη μάχη της Αλαμάνας έγινε ανασύνταξη δυνάμεων στην περιοχή της Λιβαδειάς. Στο σώμα των 1.000 ανδρών ανέλαβε αρχηγός ο Βασίλειος Μπούσγος. Μαζί τους ενώθηκαν και όσοι είχαν σωθεί από την Αλαμάνα. Ο Ομέρ Βρυώνης μετά τη μάχη στην Αλαμάνα έσπευσε από τη Λαμία στο Ελευθεροχώρι όπου είχαν συγκεντρωθεί οι επαναστάτες και τους διέλυσε. Τα πάντα είχαν διαλυθεί. Δεν κινδύνευε μόνο η Βοιωτία αλλά ολόκληρη η Ανατολική Στερεά.

Ο Ομέρ Βρυώνης πίστευε ότι η επανάσταση στην Πελοπόννησο θα μπορούσε να κατασταλεί μόνο αν έπαιρνε με το μέρος του τους αρματολούς της Ρούμελης και για ψυχολογικούς λόγους. Προσπάθησε να προσεταιριστεί τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, τον οποίο γνώριζε από τα Ιωάννινα, γιατί ο τελευταίος κατείχε το δυνατότερο αρματολίκι στην Ανατολική Στερεά που του το είχε παραχωρήσει ο Αλή πασάς. Μετά την αποστασία του Αλή πασά είχε καταφύγει στα Επτάνησα. Στα 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Η έντονη προσωπικότητα του και ο στρατηγικός του νους τον προόριζαν να αναλάβει την αρχηγία της Επανάστασης στην Ανατολική Στερεά.

Στις αρχές Μαΐου ο Οδυσσέας Ανδρούτσος βρισκόταν στο Χάνι της Γραβιάς. Εκεί κατευθύνθηκαν και οι οπλαρχηγοί Δυοβουνιώτης και Πανουργιάς. Ο Γκούρας έπιασε τα Σάλωνα και σκότωσε όλους τους Τούρκους αιχμαλώτους. Οι οπλαρχηγοί βλέποντας ότι ο εχθρός δεν θα αργούσε να φθάσει αποφάσισαν να δράσουν. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος πίστευε ότι έπρεπε να κλεισθούν και να οχυρωθούν στο Χάνι, οι Δυοβουνιώτης και Πανουργιάς θεωρούσαν ότι συνέφερε περισσότερο η κατάληψη θέσεων αριστερά και δεξιά του δρόμου γιατί σε περίπτωση αποτυχίας υπήρχε δυνατότητα να φύγουν, άλλωστε το Χάνι βρισκόταν σε ανοιχτό πεδίο και δεν θα μπορούσε να αντέξει τις ορμητικές εφόδους των Αλβανών του Ομέρ Βρυώνη.

Πριν καταλήξουν σε απόφαση, στις 7 Μαΐου κατέφθασε ο Ομέρ Βρυώνης με 9.000 άνδρες. Ο Πανουργιάς και ο Δυοβουνιώτης έπιασαν το δρόμο για το Χλωμό στα αριστερά και στα δεξιά τοποθετήθηκε ο έμπιστος του Οδυσσέα Ανδρούτσου ο Χρήστος Κοσμάς Σουλιώτης. Ο ίδιος ο Ανδρούτσος ανέλαβε να κρατήσει το Χάνι. Στην απόφαση αυτή τον ακολούθησαν 120 άνδρες, ανάμεσα τους ο Γκούρας, ο Παπαντρέας, ο Κομνάς Τράκας, καθώς και ο Αγγελής Γοβγίνας από την Εύβοια.

Ο Ομέρ Βρώνης χώρισε το στράτευμα σε τρία μέρη. Οι δυνάμεις του Πανουργιά και του Δυοβουνιώτη κάμφθηκαν και καταδιώχθηκαν στα ορεινά. Όλη η προσπάθεια των Τούρκων επικεντρώθηκε στο Χάνι. Ο Ομέρ Βρυώνης προσπάθησε να κάνει τον Ανδρούτσο να παραδοθεί, αλλά ο τελευταίος δεν δέχτηκε, και όταν η διαπραγμάτευση έγινε υβριστική και ο Τούρκος Χασάν-δερβίσης, ο διαπραγματευτής, έπεσε νεκρός σήμανε η αρχή της μάχης. Ο Ανδρούτσος με τους άνδρες του χτυπούσε ολόκληρη τη μέρα τους Τούρκους προξενώντας μεγάλες απώλειες. Ο Ομέρ Βρυώνης κατάλαβε ότι για να κάμψει την αντίσταση των Ελλήνων έπρεπε να μεταβάλει το Χάνι πρώτα σε ερείπια και έστειλε να φέρουν κανόνια από τη Λαμία. Ο Ανδρούστος προβλέποντας αυτήν την εξέλιξη, διέταξε αποχώρηση τα μεσάνυχτα. Πρώτος ο Γκούρας και τελευταίος ο αρχηγός βγήκαν από το Χάνι, έχοντας χάσει μόνο 6 άνδρες, και εξαφανίστηκαν μέσα στο σκοτάδι.

Το αποτέλεσμα της μάχης αυτής, που στοίχισε στους Τούρκους πάνω από 300 νεκρούς και διπλάσιους τραυματίες, κλόνισε το ηθικό του Ομέρ Βρυώνη. Μετά την εύκολη σχετικά νίκη στην Αλαμάνα δεν περίμενε τέτοια αντίσταση στη Γραβιά από μια δράκα ανθρώπων. Για τους Έλληνες η νίκη στο Χάνι της Γραβιάς είχε εξαιρετική σημασία, γιατί παρεμποδίστηκε η κάθοδος τόσο ισχυρού στρατού στην Πελοπόννησο, όπου η επανάσταση ακόμη δεν είχε εδραιωθεί και επιπλέον συνέβαλε στην έναρξη του Αγώνα στη Δυτική Ελλάδα.

Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών