Το νερό των Ρώσων

Για τους Ρώσους το νερό, η φωτιά και η γη θεωρούνταν και ακόμα θεωρούνται σε κάποιο βαθμό, μαγικά στοιχεία. Λεγόταν ότι όλα τα νερά προέρχονταν από μια μαγική πηγή. Σύμφωνα με το Βιβλίο του περιστεριού, όπου περιγράφεται η δημιουργία του ανθρώπου και των φυσικών φαινομένων της γης, τα ποτάμια ανάβλυζαν αρχικά από ένα μαγικό βράχο, τον «πατέρα όλων των βράχων», «τον άσπρο βράχο που λεγόταν λατίρ».

Το νερό των Ρώσων
Ο Αγιασμός των υδάτων στα Θεοφάνεια

Από εκεί εξαπλώνονταν σε όλον τον κόσμο, για να προσφέρουν πόση και θεραπεία. Στη ρωσική λαϊκή παράδοση το νερό συνδέεται στενά με το αίμα και τη ζωογόνο δύναμη. Τα μαγικά «νερά της ζωής και του θανάτου» μπορούν να επανασυνδεθούν και να αναστήσουν ένα ακρωτηριασμένο πτώμα.

Η εξάπλωση του χριστιανισμού δεν σταμάτησε τους Ρώσους από το να λατρεύουν και να προσφέρουν θυσίες στο νερό, το οποίο ήταν μία άποψη το αίμα της ζωής του πρώτου κράτους των Ρως. Από τον 19ο αιώνα και εξής είναι συχνές οι αναφορές σε προσευχές και θυσίες σε ποτάμια, ιερές πηγές και πηγάδια.

Ο λεγόμενος Νομικός Κώδικας του Βλαδίμηρου Σβιατοσλάβοβιτς, σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές, προύπήρχε των μογγολικών εισβολών του 13ου αιώνα στην περιοχή των Ρως. Τα πταίσματα σύμφωνα με τον «Κώδικα» που εκδικάζονταν από το εκκλησιαστικό και όχι από το αστικό δικαστήριο περιλαμβάνουν «προσευχές στην αποθήκη ξήρανσης, σε άλση και δίπλα σε νερό». Πολλούς αιώνες μετά τον επίσημο εκχριστιανισμό της Ρωσίας, ερωτήσεις που υποβάλλονταν από τους ιερείς κατά την εξομολόγηση αφορούσαν ακόμα τη θεοποίηση των πηγών, των πηγαδιών και των λιμνών, καθώς και των δέντρων, των βράχων και των ουράνιων σωμάτων.

Σε πολλούς τύπους παγανιστικής λατρείας δίπλα σε νερό χτίστηκαν χριστιανικά εξωκκλήσια και ναοί, των οποίων η «ανακάλυψη» αποδόθηκε σε χριστιανούς ερημίτες και αγίους. Στολίστηκαν με εικόνες της Παναγίας καθώς και εικόνες και ξύλινα αγαλματίδια της Παρασκευά-Πιάτνιτσα, η οποία πέρα από τις άλλες ιδιότητες, έγιν επίσης και προστάτιδα του νερού.

Νέοι χριστιανικοί θρύλοι δημιουργήθηκαν για τις μεγάλες λίμνες της Ρωσίας. Ο γνωστότερος θρύλος αφορά τη βυθισμένη πόλη του Κιτέζ, που βρισκόταν στις άνω απλωτές του ποταμού Βόλγα. Το 1238 ο πρίγκιπας Γκεόργι Βσεβολόντοβιτς σκοτώθηκε από τα χέρια του Μπατά, αρχηγού του εισβολέα μογγολικού στρατού. Η πόλη έμεινε απροστάτευτη στο έλεος των απίστων που χωρίς αμφιβολία θα έσφαζαν τους χριστιανούς κατοίκους της και θα έκαιγαν τις εκκλησίες της. Για να σώσει την πόλη, καθώς λεγόταν, ο Θεός προκάλεσε τον καταποντισμό της στη γειτονική λίμνη από όπου οι καμπάνες των εκκλησιών συνέχιζαν να χτυπούν και οι φωνές των προσευχόμενων πιστών να ακούγονται κάτω από το νερό.

Το νερό, και κυρίως αυτό των πηγών, ή το «ζων ύδωρ» παρέμεινε αντικείμενο λατρείας: κατά τον 19ο αιώνα γίνονταν ακόμα «προσφορές» στα όποια τυχόν πνεύματα κατοικούσαν στις πηγές. Μαντίλια και κορδέλες δένονταν στα γύρω δέντρα, ενώ χρήματα και κοσμήματα, ακόμα και παραδοσιακά φαγητά του Πάσχα, των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς ρίχνονταν στα πηγάδια.

Κάποια ανάμνηση ανθρωποθυσιών ανιχνεύεται στον τελετουργικό «πνιγμό» ανθρωπόμορφων ομοιωμάτων. Για παράδειγμα, κάθε Δεκέμβρη, παραμονές του Αγίου Νικολάου, προστάτη αγίου των ναυτικών και των ψαράδων, ένα αχυρένιο ανθρώπινο ομοίωμα προσφερόταν στη λίμνη Ονέγκα στη Βόρεια Ρωσία. Το συγκεκριμένο τελετουργικό που καταγράφηκε κατά το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα, τελούνταν από γέροντες, έναν από κάθε οικογένεια ψαράδων, κάτι που αποτελεί ένδειξη της σημασίας του γεγονότος για ολόκληρη την κοινότητα. Το αχυρένιο ομοίωμα αφηνόταν ελεύθερο στο νερό μέσα σε μια διάτρητη βάρκα που σίγουρα θα βυθιζόταν μαζί με το φορτίο της.