Τα 12 Αρχοντόπουλα

Ένα από τα πολυσυζητημένα ζητήματα της δεύτερης βυζαντινής περιόδου στην ιστορία της Κρήτης μετά την ανάκτηση της από τους Βυζαντινούς το 961 είναι και μύθος για τα 12 αρχοντόπουλα, που με χρυσόβουλλο του Αλεξίου Α’ Κομνηνού (1082) εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη, για να αποτελέσουν τα ισχυρά ερείσματα της αυτοκρατορικής εξουσίας στο νησί. Οι Βυζαντινοί αυτοί άρχοντες υπήρξαν οι γενάρχες των μεγάλων αρχοντικών οικογενειών του νησιού, που στήριξαν αργότερα την πείσμονα αντίσταση των Κρητικών κατά των Βενετών, ως οργανωτές και αρχηγοί των ατελεύτητων επαναστάσεων.

Σύμφωνα με την παράδοση οι άρχοντες αυτοί ήταν οι: Φωκάδες, Σκορδίληδες, Γαβαλάδες, Καλαφάτοι, Αρκολέοι, Χορτάτζηδες, Μουσούροι, Βαρούχες, Μελισσηνοί, Λίτινοι, Αργυρόπουλοι ή Αγιοστεφανίτες, Βλαστοί. Οι οικογενειακές διακλαδώσεις των παραπάνω οίκων είναι πολλές. Από τους Φωκάδες κατάγονται οι Καλλέργηδες, από τους Σκορδίληδες οι Πάτεροι, οι Καψοκαλύβες, οι Ψαρομήλιγκοι, οι Μαραφαράδες, οι Παπαδόπουλοι, οι Κόντες, οι Φούμηδες, οι Λουμπίνοι (Λογκίνοι), οι Τραχινοί, οι Νομικοί, οι Βασιλόπουλοι. κ.λπ.

Πολλά από αυτά τα επώνυμα επιβιώνουν και σήμερα, αυτούσια ή με μικρές παραλλαγές. Πολλά τοπωνύμια της Κρήτης συνδέονται με τις παραπάνω επιφανείς οικογένειες (Μουσούρω, Καλλέργω, Νομικιανά, Φουμιανά).

Το έγγραφο που στηρίζει την παραπάνω παράδοση για την εγκατάσταση στην Κρήτη των 12 αυτών αρχοντικών οικογενειών είναι βέβαια παλαιό, αλλά δεν φαίνεται να είναι αυθεντικό. Πρόκειται για παράδοση που δημιουργήθηκε στην Κρήτη αργότερα, κατά τους πρώτους χρόνους της Βενετοκρατίας. Σήμερα γνωρίζουμε ότι επί των Κομνηνών παραχωρήθηκαν μεγάλες εκτάσεις έγγειας ιδιοκτησίας σε ντόπιους άρχοντες της Κρήτης. Ήδη στα τέλη του 12ου αιώνα είχε δημιουργηθεί στο νησί μια ισχυρή τάξη γαιοκτημόνων από αυτοκρατορικές δωρεές σε ανθρώπους που είχαν προσφέρει μεγάλες στρατιωτικές και πολιτικές υπηρεσίες.

Αυτοί οι «δυνατοί» της Κρήτης αγωνίστηκαν αργότερα επί των Βενετών να κατοχυρώσουν τα προνόμια τους και να διατηρήσουν τίτλους ευγενείας επικαλούμενοι την καταγωγή τους από μεγάλες κρητικές οικογένειες των βυζαντινών χρόνων. Είναι, λοιπόν, πολύ πιθανό να δημιουργήθηκε τότε, στα πρώτα χρόνια της Βενετοκρατίας, αυτή η παράδοση για τα 12 αρχοντόπουλα της Κρήτης, για να στηρίξει τη νέα ιστορική πραγματικότητα. Δημιουργήθηκε έτσι ο μεσαιωνικός θρύλος της Κρήτης.

Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών