Τα όπλα του Αγώνα

Αντικείμενα, ενθύμια μιας εποχής είναι αρκετά για να την κάνουν να αναβιώσει μαζί με τα όνειρα, τις τάσεις, τις ελπίδες και τις προσδοκίες των ανθρώπων που τις έζησαν. Τέτοια αντικείμενα είναι και τα όπλα του Αγώνα, που επιτρέπουν σε κάθε ενδιαφερόμενο να γνωρίσει καλύτερα τη σκληρή εκείνη εποχή και τους ανθρώπους που ξεκίνησαν τον απελευθερωτικό Αγώνα και τον ολοκλήρωσαν νικηφόρα. Αρκετοί σημαντικοί άνθρωποι του πνεύματος, ο Δ. Καμπούρογλους, ο Π. Πρεβελάκης και ο Βίκτωρ Ουγκό μαζί με τη δημοτική μας ποίηση, αναφέρονται με ενθουσιασμό στα όπλα του Αγώνα.

Όμως, και οι ίδιοι οι αγωνιστές έδειχναν μεγάλη εκτίμηση και σεβασμό για τα όπλα τους, γνωρίζοντας ότι στην καλή κατάσταση και στην καλή λειτουργία τους μπορούσαν να στηρίξουν όχι μόνο τη νίκη, αλλά και αυτή την ίδια την επιβίωση τους την ώρα της μάχης. Αυτή η ιδιαίτερη εκτίμηση την οποία έτρεφαν για τα όπλα τους οι αγωνιστές, μας μεταφέρει μέσα από τα απομνημονεύματα του ο στρατηγός Μακρυγιάννης, περιγράφοντας την πικρία και την αγανάκτηση την οποία αισθάνθηκε και εξέφρασε προς ένα Γάλλο αξιωματικό στο Ναύπλιο το 1833, ύστερα από τον αφοπλισμό από τους Γάλλους των αγωνιστών της περιοχής: «…Όλους μας έκαμαν άτιμους και άναντρους και μας ξερματώνουν με τη δύναμη τους και μας κάνουν γυναίκες. Και τις γυναίκες άντρες και φρουρά της Κυβέρνησης μας. Τα σπαθιά των μπακάλικων φυλάνε την Κυβέρνησιν μας, το σπαθί του Νότη Μπότσαρη, του Φωτομαρά, του Κριτζώτη κι αλλουνών πολλών αγωνιστών τα ‘χετε πεταμένα μέσα εις τα υπόγεια των Βενετζάνων -σπαθιά μας και ντουφέκια μας και πιστόλες μας…».

Τα όπλα του Αγώνα

Κύριο όπλο των Ελλήνων αγωνιστών ήταν το τουφέκι. Συνήθως το καρυοφύλλι για τους πεζούς και το νταλιάνι για τους ολιγάριθμους ιππείς. Και τα δύο αποτελούσαν καθαρά ελληνικούς τύπους όπλων, που ξεχώριζαν από τα τουρκικά όπλα με το ιδιόμορφο κοντάκι τους που ήταν λεπτό καμπυλόμορφο και η κατάληξη του θα μπορούσε να παρομοιαστεί με ουρά ψαριού.

Τα νταλάνια ήταν όπλα βραχύκανα και οι κάνες τους ήταν ραβδωτές, γι’ αυτό είχαν τη δυνατότητα της μεγάλης ακρίβειας στη σκόπευση, σε αντίθεση με τα καρυοφύλλια τα οποία είχαν κάνες μεγάλου μήκους αλλά λείες εσωτερικά. Συμπλήρωμα του οπλισμού των αγωνιστών αποτελούσαν οι πιστόλες, στις οποίες τοποθετούσαν μέσα στο σελάχι, που ήταν μια φαρδιά ανθεκτική δερμάτινη πολεμική ζώνη με θήκες για τα όπλα, την οποία φορούσαν γύρω από τη μέση τους. Στο σελάχι τοποθετούσαν επίσης το γιαταγάνι, το μαχαίρι και το χαρμπί.

Το γιαταγάνι, στην ουσία, ήταν μια μεγάλη μαχαίρα, χωρίς φυλακτήρα στη λαβή, πολύ διαδεδομένη στα Βαλκάνια, τη Μικρά Ασία, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Η λεπίδα του έμοιαζε πολύ με τη λεπίδα της «κοπίδος» των αρχαίων Ελλήνων. Τα μαχαίρια τα οποία χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες ήταν πολύμορφα και πολυποίκιλα. Ακόμα και οι γυναίκες φορούσαν πολλές φορές στη μέση τους μικρά εγχειρίδια συχνά κατάφορτα με ημιπολύτιμους λίθους. Οι αγωνιστές, όμως, προτιμούσαν τα ηπειρωτικά μαχαίρια και τις αμφίστομες κάμες, τις οποίες έφερναν από τη Μικρά Ασία ή τον Καύκασο, ενώ στην Κρήτη κυριαρχούσε το κρητικό μαχαίρι.

Το χαρμπί ήταν ένα εξαιρετικά ιδιότυπο εξάρτημα του οπλισμού των Ελλήνων. Λεπτό και κυλινδρικό στη μορφή του, προορισμό είχε να βοηθά στο γέμισμα των πιστολιών των παλικαριών, ενώ παράλληλα πολλές φορές μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως φονικό στιλέτο.

Γύρω από τη μέση τους οι πολεμιστές φορούσαν τις παλάσκες όπου τοποθετούσαν τα πολεμοφόδια τους. Μια μικρή μεταλλική ορθογωνική θήκη, για τις τσακμακόπετρες των πυροβόλων όπλων τους και το «μεδουλάρι», ένα μικροσκοπικό δοχείο όπου τοποθετούσαν λίπος, χρήσιμο για την περιποίηση και την καλή λειτουργία των όπλων τους, ολοκλήρωναν τη πολεμική εξάρτυση τους.

Τέλος, απαραίτητο συμπλήρωμα του οπλισμού των αγωνιστών ήταν η κυρτή ανατολικού τύπου σπάθη, την οποία αναρτούσαν με μεταξωτά κυλινδρικά κορδόνια από τον ώμο τους ή σπανιότερα αναρτούσαν με δύο λεπτά λουριά σε μια επίσης λεπτή δερμάτινη ζώνη, την οποία φορούσαν στη μέση τους.

Τα κύρια όπλα των Ελλήνων ναυτικών διέφεραν από εκείνα των συναγωνιστών τους που πολεμούσαν στην ξηρά. Ήταν προσαρμοσμένα στις απαιτήσεις του ναυτικού αγώνα. Οι ναυτικοί δεν κρατούσαν καρυοφύλλια, αλλά τρομπόνια, βραχύκανα δηλαδή όπλα τα οποία έβαζαν ταυτόχρονα πολλά μικρά σφαιρίδια μαζί. Οι σπάθες των αγωνιστών του Αιγαίου ήταν όπλα ιδιόμορφα. Έμοιαζαν πιο πολύ με τα γιαταγάνια των στεριανών παρά με τις κυρτές σπάθες τους. Όπως και οι αγωνιστές της στεριάς, όμως, τις αναρτούσαν από τους ώμους με κορδόνια. Τα όπλα αυτά τα χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί γιατί δεν εμπόδιζαν τις κινήσεις τους την ώρα της μάχης πάνω στα ξύλινα καταστρώματα των πλοίων, τα γεμάτα σχοινιά και ξάρτια.

Όμως, τα όπλα της εποχής εκείνης δεν ήταν απλά μέσα επίθεσης και άμυνας, αποτελούσαν και αντικείμενα κοινωνικής καταξίωσης του πολεμιστή. Σε μια εποχή που η αισθητική και οι διακοσμητικές τέχνες συνόδευαν και τα απλούστερα των χρηστικών αντικειμένων, ήταν επόμενο πολλά από τα όπλα να είναι περίτεχνα διακοσμημένα. Οι πολεμιστές, λοιπόν, Έλληνες, Τούρκοι, Αλβανοί, με κάθε ευκαιρία, πολλές φορές και με μεγάλες οικονομικές θυσίες, φρόντιζαν ώστε τα όπλα τους να είναι όσο το δυνατόν πιο πλούσια διακοσμημένα.

Οι καλλιτέχνες-μεταλλουργοί ανέπτυσσαν τα διακοσμητικά τους θέματα ανάλογα με την προσφερόμενη για διακόσμηση επιφάνεια του κάθε όπλου με χάρη και καθαρότητα. Αστείρευτη ήταν η δημιουργική τους φαντασία και πολυποίκιλα τα θέματα. Τα πλέον συχνά συναντώμενα διακοσμητικά θέματα μπορούν να ενταχθούν στις εξής ενότητες:

1. αφηρημένα διακοσμητικά (κύματα, ρόδακες, γεωμετρικά σχήματα)
2. μυθολογικά (Αθηνά, Άρης, Ηρακλής, Ερμής, Άρτεμις, Μέδουσα, Κέρβερος κ.λ.π)
3. αλληγορικά (αναγεννώμενος φοίνικας, Ελλάδα με μορφή γυναίκας, τέσσερις εποχές κ.λ.π.)
4. θέματα παρμένα από το ζωικό και φυτικό βασίλειο (πουλιά, λιοντάρια, ερπετά, άνθη, φυτά κ.λ.π)
5. ιστορικά (μάχες Ελλήνων και Τούρκων)
6. προσωπικά (πορτραίτα των ιδιοκτητών των όπλων)
7. σκηνές κυνηγιού
8. θρησκευτικά (εκκλησίες, σταυροί κ.λ.π)
9. αρχιτεκτονικά (διάφορα κτίρια καθώς και οχυρωμένες πόλεις ή χωριά)
10. τρόπαια (κυνηγετικά ή πολεμικά)

Ο Σουλιώτης αγωνιστής Τζίπης, θέλοντας να δείξει τον πλούτο των διακοσμήσεων, γράφει χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματα του ότι σε πολλά από τα όπλα των πολεμιστών της εποχής εκείνης συναντούσε κανείς «τα ωραιότερα πουλιά του ουρανού και τα ωραιότερα άνθια του κόσμου». Τα λόγια αυτά του Τζίπη σκιαγραφούν με απλότητα αλλά και με ακρίβεια την αξιόλογη έκφραση των διακοσμητικών τεχνών, όπως αυτή καλαίσθητα εμφανίζεται πάνω στις επιφάνειες των όπλων του Αγώνα.

Με πληροφορίες από: http://www.enet.gr