Τα τελετουργικά ήταν σημαντικό κομμάτι στη ζωή των Ανασάζι και των μεταγενέστερων διαδόχων τους. Οι γνώσεις που έχουμε είναι ελάχιστες και συνήθως προέρχονται από τα ευρήματα τάφων. Οι Χόχοκαμ άφησαν ελάχιστα ίχνη γιατί συνήθιζαν να αποτεφρώνουν τους νεκρούς μαζί με τις επικήδεις προσφορές. Οι Μογκογιόν, και εν μέρει και οι Ανασάζι, έσπαζαν ή τρυπούσαν επιτραπέζια σκεύη που προορίζονταν ως αντικείμενα ταφής. Με αυτόν τον τρόπο η κεραμική «πέθαινε» μαζί με τον νεκρό.
Πολλές πληροφορίες για τη θρησκευτικότητα των Ανασάζι εξάγονται από τη σύγκριση με τους σημερινούς κατοίκους των Πουέμπλο, που φαίνεται να έχουν διατηρήσει μεγάλο μέρος των παλαιότερων πολιτιστικών τους παραδόσεων. Οι χώροι όπου πραγματοποιούνταν οι τελετές των Ανασάζι χρησιμοποιούνται και πάλι στα σύγχρονα χωριά, παρά το γεγονός ότι έχουν αλλάξει σε μεγάλο βαθμό. Οι εγκαταλελειμμένες κίβας της Μέσα Βέρντε είναι ολόιδιες με εκείνες που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα στο Γουόλπι, ένα χωριό Χόπι, που βρίσκεται περίπου 400 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά.
Οι Ανασάζι, όπως και οι Χόπι, έκαναν τελετές εξευμενισμού για να εξασφαλίσουν τη βροχή και τη γονιμότητα της φύσης. Με εξαίρεση τα διφορούμενα ερείπια του αποκαλούμενου Ναού του Ήλιου, στην Τσαπίν Μέσα, που αξιοποιούνταν ίσως σε συγκεκριμένες λατρείες, οι περισσότεροι τελετουργικοί χώροι βρίσκονταν στο εσωτερικό του χωριού.
Το καλοκαίρι, οι χοροί και οι τελετές που δεν είχαν μυητικό χααρακτήρα πιθανόν λάμβαναν χώρα στην πλατεία, στο κέντρο του χωριού. Για όλες τις άλλες τελετές χρησιμοποιούνταν, και χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα, οι κίβας, που το χειμώνα αποτελούσαν το σημείο συνάντησης των ενήλικων ανδρών. Υποστηρίζεται ότι κάποιες μυστικές τελετές τελούνταν μόνο από τους σαμάνους, τους «σοφούς των τεσσάρων κόσμων».
Κίβα είναι ο όρος που χρησιμοποιούσαν οι Χόπι για να δηλώσουν το «τελετουργικό δωμάτιο». Κάθε οικογένεια είχε από μία κίβα και έτσι εξηγείται γιατί σε κάποια χωριά τα τελετουργικά δωμάτια ήταν τόσο πολλά. Η δομή της κίβα ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τη δομή των αρχαίων υπόγειων σπιτιών. Αποτελούνταν από ένα κυκλικό δωμάτιο σκαμένο μέσα στη γη, στο οποίο η πρόσβαση γινόταν μόνο από ένα άνοιγμα στην οροφή. Μια ξύλινη σκάλα οδηγούσε σε έναν πολύ απλό χώρο, ο οποίος φωτιζόταν από την ιερή φωτιά που έκαιγε στο κέντρο, πάνω στο δάπεδο, που ήταν φτιαγμένο από πατημένο χώμα. Σε μία από τις πλευρές του δωματίου υπήρχε ένα «ιερό», ένα απλό τετράγωνο διαμορφωμένο από ξύλινες τάβλες, ψηλό μέχρι ένα μέτρο, γύρω από το οποίο τοποθετούνταν τα λιγοστά αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν στις τελετές: καλάθια, φτερά και πέτρινα φυλαχτά.
Οι τοίχοι ήταν σοβατισμένοι και γεμάτοι εικόνες από μαγικές φιγούρες που αντιπροσώπευαν θεότητες και υπερφυσικά όντα. Δυστυχώς, από αυτές τις ζωγραφικές αναπαραστάσεις, καθώς από τα μωσαϊκά από χρωματιστή άμμο που ο σαμάνος δημιουργούσε στο πάτωμα, έχουν διασωθεί ελάχιστα δείγματα.
Η κίβα αντικατόπτριζε ένα σύστημα κοσμικό και μεταφυσικό ταυτόχρονα. Τον κοσμικό συμβολισμό αντιπροσώπευε ένας σταυρός, στο κέντρο του οποίου βρισκόταν ο κόσμος και στις πλευρές του στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Το μυστικό χαρακτήρα της κίβα δήλωνε το σιπάπου, μια τρύπα ανοιγμένη στο δάπεδο, που συμβόλιζε την σύνδεση με τις θεότητες του κάτω κόσμου, το σημείο από όπου οι άνθρωποι εμφανίστηκαν στη γη. Οι γυναίκες αποκλείονταν από τις μυστικές τελετές στην κίβα, ενώ οι άνδρες μαζεύονταν εκεί για τις συγκεντρώσεις, τις τελετές μύησης, τον εξαγνισμό πριν από τους χορούς και μερικές φορές απλώς για να μιλήσουν και να υφάνουν. Η χρήση της κίβα διαδόθηκε στους πληθυσμούς Χόπι και Ζούνι και παρέμεινε σε χρήση μέχρι την άφιξη των Ισπανών κατακτητών, παρά τις απόπειρες εκχριστιανισμού.
Τσάκο Κάνιον
Οι μεγάλες κίβας, συνήθως επιβλητικών διαστάσεων, ήταν πιθανότατα θρησκευτικά κέντρα για τις τελετές που απευθύνονταν σε ολόκληρη την κοινότητα του χωριού ή και σε γειτονικά χωριά. Επρόκειτο για μεγάλους χώρους, με διάμετρο περίπου 15-20 μέτρα, που προορίζονταν για την φιλοξενία εκατοντάδων ατόμων.
Γενικά, σε αυτούς εισέρχονταν από σκάλες που τοποθετούνταν στο βορινό και στο νότιο άκρο. Οι θεατές μπορούσαν να καθίσουν σε έναν πάγκο από πέτρα, μονή ή διπλή, που ήταν φτιαγμένος περιμετρικά του εσωτερικού της κίβα και είχε ύψος περίπου μισό μέτρο από τη γη. Στο δωμάτιο υπήρχαν επίσης ιερά φτιαγμένα από πέτρα, εστίες τετράγωνες ή ορθογώνιες μέσα σε υπερυψωμένα πλαίσια και προπετάσματα καπνού. Οι οροφές ήταν κατασκευασμένες από τεράστια, ξύλινα δοκάρια, τα οποία σοβάντιζαν και ενίοτε στηρίζονταν σε μεγάλους πέτρινους δίσκους.
Κάποιες μεγάλες κίβας περιβάλλονταν από σειρές δωματίων που ήταν χτισμένα στο επίπεδο της γης και επικοινωνούσαν με το τελετουργικό δωμάτιο μέσω ενός ανοίγματος στο οποίο έφθαναν χρησιμοποιώντας όρθια σκάλα. Επιπλέον, υπήρχαν εσοχές σε συγκεκριμένες αποστάσεις κατά μήκος των τοίχων και εικάζεται ότι πολλά αρχιτεκτονικά στοιχεία συνδέονταν με τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, τις φάσεις της Σελήνης και τον ηλιακό κύκλο.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic