Τα μέρη της χριστιανικής βασιλικής είναι: ο περίβολος, το πρόπυλο, το αίθριο, ο νάρθηκας, τα υπερώα ή γυναικωνίτης, το διακονικό, τα παστοφόρια, η αψίδα ή κόγχη του ιερού βήματος.
- Ο περίβολος ήταν η ευρύχωρη αυλή που περικλείει το συγκρότημα της βασιλικής, απομονώνοντας το από τον γύρω χώρο και ταυτόχρονα αναδεικνύοντας το.
- Το πρόπυλο ήταν η είσοδος στο αίθριο.
- Το αίθριο ήταν η τετράπλευρη αυλή που περικλειόταν από στοές και βρισκόταν μπροστά από τη δυτική πλευρά της βασιλικής. Αποσκοπούσε στο να απομονώσει το ναό από το γύρω χώρο και να προετοιμάσει την είσοδο του πιστού στο ναό. Εξυπηρετούσε και λειτουργικούς σκοπούς. Εδώ πραγματοποιούνταν κατά τον 40 αιώνα η ακολουθία του ασματικού όρθρου. Στο χώρο του αιθρίου γινόταν και πρόθεση, η εναπόθεση δηλαδή των διαφόρων προσφορών των πιστών. Στο αίθριο παρέμεναν οι κατηχούμενοι και άλλοι πιστοί που δεν είχαν δικαίωμα εισόδου στον κυρίως ναό. Ακόμη στο αίθριο υπήρχε κρήνη όπου οι πιστοί έπλεναν τα χέρια τους πριν τη είσοδο στο ναό. Εδώ τελούνταν και η ακολουθία του Αγιασμού.
- Ο νάρθηκας ήταν η στενόμακρη αίθουσα που εκτεινόταν σε όλο το μήκος της δυτικής πλευράς της βασιλικής. Η ονομασία οφείλεται στο ότι θυμίζει το στέλεχος του ομώνυμου καλαμοειδούς φυτού. Ο νάρθηκας χρησίμευε ως χώρος παραμονής των κατηχούμενων και των μετανοούντων, αυτών που είχαν διαπράξει κάποιο αμάρτημα και δεν τους επιτρεπόταν να παρακολουθήσουν το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Στο μέσο του δυτικού τοίχου του νάρθηκα δεν υπήρχε πόρτα παρά μόνο παράθυρα. Η έλλειψη κεντρικής θύρας από το αίθριο στο νάρθηκα προφυλάσσει το ναό από τον άνεμο, αλλά και εμποδίζει τη θεά στους αμύητους, που βρίσκονται στο αίθριο, των διαδραματιζομένων στο ναό κατά τη διάρκεια της μυστηριακής φάσης της Θείας Λειτουργίας.
- Πάνω από τα κλίτη και το νάρθηκα διαμορφώνεται όροφος που ονομάζεται υπερώον ή γυναικωνίτης. Από το χώρο αυτό παρακολουθούσαν τις ακολουθίες οι γυναίκες. Στις μέρες μας η διάκριση γίνεται απλά με το να στέκονται οι γυναίκες στο βόρειο κλίτος και οι άνδρες στο νότιο.
- Το διακονικό είναι χώρος του ναού που σύμφωνα με τη «Διαθήκη του Κυρίου» βρισκόταν στα δεξιά της εισόδου του ναού, δηλαδή στη νότια πλευρά. Εδώ κατατίθονταν οι προσφορές των πιστών και φυλάσσονταν τα ιερά σκεύη της εκκλησίας (σκευοφυλάκιο). Το διακονικό ήταν ορθογώνιο δωμάτιο με κόγχη, προσαρτημένο στο νότιο τμήμα του νάρθηκα. Αργότερα, από τον προχωρημένο 6ο αιώνα από άμεση επίδραση της εξέλιξης της ευχαριστιακής λατρείας, θα μεταφερθεί στο ανατολικό άκρο του νότιου κλίτους, ενώ στο αντίστοιχο σημείο του βόρειου κλίτους θα διαμορφωθεί άλλος όμοιος χώρος, η πρόθεση.
- Τα παστοφόρια προέρχονται από τη λέξη «παστάς» που σημαίνει «νυφικό κρεβάτι» και αναφέρεται στην μυστική ένωση του πιστού μέσω του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας με το νυμφίο Χριστό. Τα παστοφόρια είναι οι δύο ορθογώνιοι χώροι που διαμορφώνονται εκατέρωθεν της αψίδας του ιερού βήματος. Χρησιμεύουν ως σκευοφυλάκια, αλλά και για άλλες λειτουργικές δραστηριότητες, που σχετίζονται με την κατάθεση προσφορών από τους πιστούς, τις σχετικές δεήσεις από τους κληρικούς υπέρ των προσφερόντων και την προετοιμασία της Θείας Ευχαριστίας, καθώς και τη διαφύλαξη της.
- Η ανατολική πλευρά των βασιλικών απολήγει σε ημικυκλική κόγχη, την αψίδα ή κόγχη του ιερού βήματος. Μερικές φορές σε πρώιμα μνημεία η αψίδα πλαισιωνόταν εσωτερικά με κίονες ή ημικίονες που τοποθετούνταν στην άκρη της χορδής, διαμορφώνοντας θριαμβευτικό τόξο. Αυτό αποσκοπούσε στην έξαρση του σημαντικότερου σημείου του ναού, που συμβολίζει τον ουράνιο κόσμο.
