Τα ημερολόγια της Αρχαίας Αιγύπτου

Τα ημερολόγια της Αρχαίας Αιγύπτου ήταν τρία, το σεληνιακό, το πολιτικό και το θρησκευτικό. Τα τρία ημερολόγια εφευρέθηκαν για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της διοίκησης αλλά και του αιγυπτιακού λαού, ώστε να μετρούν και να διαχειρίζονται καλύτερα τον χρόνο.

Τα ημερολόγια της Αρχαίας Αιγύπτου
Ο γερακόμορφος θεός Χόρους, που προσωποποιεί τον Ήλιο, σε μια αιγυπτιακή παράσταση που αναφέρεται στη στιγμή της δημιουργίας

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν από τους πρώτους μεσογειακούς πολιτισμούς που ανακάλυψαν την σπουδαιότητα του χρόνου. Επιπλέον ήταν ο πρώτος πολιτισμός που ενέταξε τους σεληνιακούς μήνες, που ήταν αισθητοί από όλους, σε μια αντικειμενική αστρική χρονική περίοδο, όπως ήταν η ετήσια κίνηση του Σείριου-Σώθι. Άγνωστο γιατί αυτός ο αρχαίος πολιτισμός δεν επέλεξε το ηλιακό έτος, ως έτος αναφοράς, αλλά το αστρικό έτος του Σείριου, που αντιστοιχούσε στο τροπικό ηλιακό με διαφορά μόλις 12 λεπτών ανά έτος.

Η εσωτερική διαίρεση του έτους με βάση τους σεληνιακούς μήνες παρουσίαζε όλες τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν τα ημερολόγια τα βασισμένα στις φάσεις της Σελήνης, γιατί οι 29,5 μέρες ενός πλήρους κύκλου της Σελήνης δεν διαιρούν ακριβώς τον αριθμό 365,25 ημερών που έχει το ηλιακό έτος. Για την επίλυση αυτού του προβλήματος οι Αιγύπτιου εφηύραν ένα συμβατικό πολιτικό ημερολόγιο 365 ημερών που διαιρούνταν σε τρεις εποχές, η κάθε μία από τις οποίες διαιρούνταν σε τέσσερις μήνες των 30 ημερών. Για να συμπληρωθεί το έτος προσέθεταν πέντε εμβόλιμες μέρες και συμπλήρωνα έτσι τον αριθμό των 365 ημερών.

Αυτό το πολιτικό ημερολόγιο προήλθε από το συνδυασμό του σεληνιακού ημερολογίου, που χρησιμοποιούσε μήνες, και του ηλιακού, που διέκρινε εποχές από την παρατήρηση των διακυμάνσεων της στάθμης του Νείλου, που έδειχνα μια εποχική περιοδικότητα. Ο αριθμητικός ορισμός του χρόνου από το πολιτικό ημερολόγιο δεν προέβλεπε την αυτορρύθμιση του παλαιότερου αστρονομικού και με την πάροδο των αιώνων απομακρύνθηκε από τις πραγματικές εποχές. Το πολιτικό έτος των 365 ημερών παρέμεινε τελικά σε ισχύ για την κυβέρνηση και την διοίκηση παράλληλα με το σεληνιακό, που εξακολουθούσε να ρυθμίζει την καλλιέργεια και τη θρησκευτική ζωή. Υπολογίστηκε πως το έλλειμμα του ενός τετάρτου της μέρας θα συμπλήρωνε ένα πλήρες έτος σε 1.460 χρόνια. Αυτήν την περίοδο που από τον Σείριο-Σώθι, που ήταν ο αστέρας αναφοράς, την ονόμασαν σωθιακό κύκλο.

Μετά την παρατήρηση της διαφοράς του πολιτικού ημερολογίου από το αστρικό ημερολόγιο του Σείριου, οι Αιγύπτιοι εισήγαγαν ένα δεύτερο σεληνιακό ημερολόγιο που συμφωνούσε με την αρχή του πολιτικού έτους ήταν ένα τεχνητό ημερολόγιο που το χρησιμοποιούσαν μόνο για τον καθορισμό των θρησκευτικών εορτών. Προκειμένου να συμβαδίζει με το πολιτικό έτος παρεμβάλλονταν ένας μήνας κάθε φορά που τύχαινε η πρώτη μέρα του σεληνιακού έτους να προηγείται της πρώτης μέρας του πολιτικού έτους. Ωστόσο το παλαιό σεληνιακό ημερολόγιο δεν εγκαταλείφθηκε εντελώς. Το κράτησαν κυρίως στη γεωργία επειδή συμφωνούσε με τις εποχές. Έτσι οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι διέθεταν τρία ημερολόγια, το καθένα για ξεχωριστή χρήση.

Η μόνη χρονική μονάδα που ήταν μεγαλύτερη από το έτος ήταν ο χρόνος βασιλείας του εκάστοτε Φαραώ. Η αρίθμηση των ετών της βασιλείας των εκάστοτε Φαραώ, σε συνδυασμό με την ύπαρξη καταλόγων βασιλικής διαδοχής, όριζε ακριβώς το χρόνο των ιστορικών γεγονότων. Έτσι η ιστορία αποκτούσε συνέχεια.

Το πολιτικό έτος της αρχαίας Αιγύπτου διαιρούνταν σε τρεις εποχές, ανάλογα με τη στάθμη των νερών του Νείλου και τις αντίστοιχες γεωργικές εργασίες: την εποχή της πλημμύρας, όταν ο Νείλος υπερχειλίζοντας κατέκλυζε τους αγρούς, την εποχή της σποράς, όταν ο Νείλος ξαναγύριζε στην κοίτη του και επέτρεπε την έναρξη των γεωργικών ασχολιών, τέλος, την εποχή της συγκομιδής.

Οι μήνες του πολιτικού ημερολογίου απλά απαριθμούνταν με βάση τις εποχές που ανήκαν και δεν είχαν ιδιαίτερη σημασία. Ονομαζόταν π.χ. 3ος μήνας της εποχής της πλημμύρας. Οι μήνες όμως είχαν ονόματα στο θρησκευτικό σεληνιακό ημερολόγιο. Δεν είναι γνωστό από πότε αυτές οι ονομασίες των μηνών άρχισαν να χρησιμοποιούνται και στο μεταγενέστερο σεληνιακό ημερολόγιο, που σήμερα αντιστοιχεί με το κοπτικό ημερολόγιο των χριστιανών της Αιγύπτου.

Οι μέρες επίσης αναφέρονταν στο πολιτικό ημερολόγιο με τον αριθμό τους και καταγράφονταν σύμφωνα με τους αντίστοιχους μήνες. Έτσι μια πλήρης πολιτική χρονολόγηση είχε τη μορφή: «έτος βασιλείας Χ, μήνας Ψ, της πλημμύρας Ζη ημέρα, βασιλεύοντος του τάδε ηγεμόνα». Αντίθετα, στο σεληνιακό ημερολόγιο η κάθε μέρα είχε ιδιαίτερη ονομασία και από μερικά τέτοια ονόματα βλέπουμε ότι αναγνωρίζονταν έμμεσα τα τέσσερα τέταρτα των κύριων φάσεων της Σελήνης, αν και οι Αιγύπτιοι δεν χρησιμοποιούσαν τα τέταρτα αυτά για να υποδιαιρέσουν το μήνα σε βδομάδες.

Αντίθετα με τους περισσότερους λαούς που χρησιμοποιούσαν σεληνιακά ημερολόγια, οι Αιγύπτιοι άρχιζαν τη μέρα τους με την ανατολή του Ηλίου και όχι με τη δύση του, γιατί άρχιζαν το μήνα τους, άρα και την ημέρα τους, με το σβήσιμο της παλιάς Σελήνης, δηλαδή την αυγή. Η ημέρα διαιρούνταν σε ώρες. Οι ώρες της ημέρας διαιρούνταν σε δύο ομάδες: τις 12 ώρες ημέρας και τις 12 νύχτας. Η ώρα δεν ήταν το 1/24 της ημέρας, αλλά το 1/12 του χρόνου από την ανατολή ως τη δύση του Ηλίου για τη μέρα και το 1/12 της νύχτας χρόνου από τη δύση ως την ανατολή του Ηλίου για τη νύχτα. Με τον τρόπο αυτό η διάρκεια της αιγυπτιακής ώρας δεν ήταν σταθερή, αλλά άλλαζε ανάλογα με την εποχή του έτους. Τα ηλιακά ωρολόγια και οι κλεψύδρες ήταν κατάλληλα βαθμολογημένα για να δείχνουν αυτές τις εποχικές διαφορές των ωρών.

Άμεσος απόγονος του αρχαίου θρησκευτικού ημερολογίου της Αιγύπτου είναι το σημερινό κοπτικό ημερολόγιο, που αρχίζει, σε γρηγοριανή αντιστοιχία, στις 11 Σεπτεμβρίου και διατηρεί τα αρχαία ονόματα των μηνών κατά τη φαραωνική σειρά.

Υποβολή απάντησης

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *