Κατά τη διάρκεια των πέντε αιώνων του Αρχαίου Βασιλείου μια συμβολική γλώσσα αναπτύχθηκε και αποτέλεσε τη βάση όλων των καλλιτεχνικών δημιουργιών των δυναστειών που ακολούθησαν. Αυτή τη μακρά περίοδο η τέχνη ήταν κυρίως ο τρόπος να εκφραστούν θρησκευτικές ιδέες, εμπνευσμένες από τις ίδιες αρχές που είχαν οδηγήσει στην κατασκευή των πυραμίδων: την αέναη προσπάθεια να ξεπεράσουν την ανθρώπινη διάσταση και να φτάσουν στο βασίλειο της αιωνιότητας.
Οι αιγυπτιακές καλλιτεχνικές δημιουργίες δεν θεωρούνταν έργα τέχνης, φτιαγμένα μόνο για να τέρπουν το μάτι, αλλά είχαν ορισμένη χρησιμότητα. Τα περισσότερα γλυπτά και οι ζωγραφικές παραστάσεις που έχουν σωθεί προέρχονται από τάφους, και ήταν κρυμμένα βαθιά μέσα στους ταφούς αποκλειστικά για την χρήση των θεών ή των φαραώ, ή για να αναπαραστήσουν τα κατορθώματά τους και να εγγυηθούν έτσι την αθανασία τους.
Οι Αιγύπτιοι ζωγράφοι διδάσκονταν την τέχνη τους σε εργαστήρια των ανακτόρων ή των ναών, όπου μαθαίναν τους αυστηρούς κανόνες που θα καθοδηγούσαν τη δουλειά τους. Η ζωγραφική στην Αίγυπτο συγγένευε με τη γραφή, με την έννοια ότι χρησίμευε στην αφήγηση επεισοδίων την γήινης ή της μεταθανάτιας ζωή του φαραώ μέσω των επιγραφών που ήταν σαφείς και κατανοητές.
Τα γεγονότα της ιστορίας τοποθετούνταν σε λωρίδες ή σειρές, με τον φαραώ να απεικονίζεται στην κεντρική λωρίδα, σε μέγεθος μεγαλύτερο από τις άλλες ανθρώπινες μορφές, μόνος του ή με τη συντροφιά θεοτήτων. Οι άλλες μορφές απεικονίζονταν στις δευτερεύουσες λωρίδες.
Οι κανόνες που καθόριζαν τα χαμηλά ανάγλυφα ήταν όμοιοι με εκείνους της ζωγραφικής, όπως μπορεί κανείς να παρατηρήσει στα αρχαιότερα δείγματα. Μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν δύο τεχνικές ανάλογα το αποτέλεσμα που ήθελαν να πετύχουν: το χαμηλό ανάγλυφο, με μορφές που αναδύονταν από το φόντο αφαιρώντας την πέτρα ολόγυρά τους, ή τις «σκαμμένες» μορφές, που σμιλεύονταν αφαιρώντας τον όγκο των μορφών από τη λεία πέτρα. Τα πιο κοινά θέματα στις σκηνές των ανάγλυφων ήταν οι τελετουργίες των βασιλικών ιωβηλαίων ή οι συνομιλίες μεταξύ των φαραώ και των θεών, ενώ μέσα στους τάφους αναπαριστούσαν σκηνές της καθημερινής ζωής ή ταφικές τελετουργίες.
Η αιγυπτιακή γλυπτική κινήθηκε στα ίδια αυστηρά πλαίσια με τις ζωγραφικές παραστάσεις και τα ανάγλυφα. Τα αγάλματα, είτε ήταν κατασκευασμένα από λιγότερο ή περισσότερο πολύτιμα είδη πέτρας ή ξύλου, θεωρούνταν ενσαρκώσεις του ατόμου που απέδιδαν, ενώ τα χαραγμένα ονόματα του προσώπου αναπαριστούσαν και οι μαγικές φόρμουλες τους προσέδιδαν ζωή και εξουσία.
Κατά τη διάρκεια της 3ης δυναστείας η εικονογραφία της ανθρώπινης μορφής προσδιοριζόταν με ένα πολύ λεπτομερή τρόπο, παρότι αυτοί οι κανόνες αρχικά εφαρμόζονταν μόνο για την αναπαράσταση του φαραώ. Υπήρχαν επτά στάσεις που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την απόδοση του βασιλιά και σε όλες δινόταν έμφαση στον πολιτικό ρόλο του και στη θεϊκή φύση του: οι πιο κοινές έδειχναν το βασιλιά καθισμένο είτε όρθιο, με το αριστερό πόδι του ελαφρά προτεταμένο. Στους ναούς ο φαραώ απεικονιζόταν συνήθως να δέχεται προσφορές της καθημερινής λατρείας, όρθιος, με τα χέρια τεντωμένα και ακουμπισμένα πάνω στο κοντό πτυχωτό περίζωμά του, το σεντίτ, ή σε λατρευτική στάση προς τους θεούς γονατιστός με αγγεία στα χέρια.
Τα βασιλικά σύμβολα αναπαρίσταντο συχνά: ο βασιλιάς φορούσε πάντα στέμμα, το βασιλικό κάλυμμα κεφαλής (νεμές), και λιγότερο συχνά, μια φενάκη με τον ουραίο. Η ενδυμασία μπορεί να περιλάμβανε το κοντό πτυχωτό περίζωμα ή ένα τριγωνικό ύφασμα που κάλυπτε τους λαγόνες. Άλλα σύμβολα ήταν προαιρετικά, όπως η ψεύτικη γενειάδα και τα βασιλικά εμβλήματα, μεταξύ των οποίων η στριφτή ράβδος και ο δάρτης. Από την 3η δυναστεία (2686-2613π.Χ.). ιδιώτες άρχισαν να τοποθετούν ομοιώματα των εικόνων τους μέσα στους τάφους τους, για να επωφεληθούν από τις λατρευτικές προσφορές όπως οι φαραώ.
Η αιγυπτιακή τέχνη ήταν πάντα στενά συνδεδεμένη με τα πολιτικά και ιστορικά γεγονότα του έθνους από την εποχή της δημιουργίας της. Στα πρώτα τέχνεργα του Μέσου Βασιλείου χρησιμοποιούνταν ένα σχηματικό στιλ που φαινόταν να έχει χάσει κάθε επαφή με τα λαμπρά χαρακτηριστικά του Αρχαίου Βασιλείου, αλλά η αρχαία μεγαλοπρέπεια επανήλθε κατά τη 12η δυναστεία (1991-1778π.Χ.). Οι νέοι καλλιτέχνες απέδειξαν την ικανότητα τους, ειδικά στη γλυπτική και στα ανάγλυφα που χαρακτηρίζονται από τη μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια και στη φυσικότητα, καθώς και στις τοιχογραφίες των τάφων που διακρίνονται για τη μεγαλύτερη προσοχή στο χρώμα.
Στην παραγωγή γλυπτών για ιδιώτες, μια νέα εικονογραφία έκανε την εμφάνιση της: το άγαλμα, που αναπαριστούσε το άτομο καθισμένο στο έδαφος με τα πόδια μαζεμένα στο στήθος και τα χέρια σταυρωμένα πάνω στα γόνατα, περιβαλλόταν από ένα μανδύα που άφηνε μόνο το κεφάλι, τα χέρια και τα πόδια σε κοινή θέα.
Η αρχιτεκτονική δεν έδωσε μεγάλα οικοδομήματα σαν αυτά του οροπεδίου της Γκίζας. Εντούτοις, έγιναν μεγάλα έργα, όπως στην όαση του Φαγιούμ. Εδώ ο Αμενεμχάτ Γ’, ένας βασιλιάς της 12ης δυναστείας ένα ναό του οποίοι οι τοίχοι είναι διακοσμημένοι με σκηνές του βασιλιά συνοδευόμενου από τον γιο του να κάνουν προσφορές στους θεούς. Ο Αμενεμχάτ κατασκεύασε επίσης μια πυραμίδα γαι τον εαυτό του, με εντελώς διαφορετική εμφάνιση από εκείνες της 4ης δυναστείας. Ο ταφικός ναός, ο οποίος ονομάζεται «λαβύρινθος» από τους αρχαίους συγγραφείς, είχε 3.000 δωμάτια.
Κατά τη διάρκεια του Μέσου Βασιλείου μια νέου τύπου βασική κολόνα εμφανίστηκε. Ήταν διακοσμημένη στις δύο πλευρές με το κεφάλι της θεάς Αθώρ και έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής. Από τις λεπτοτεχνίες, τα κατασκευασμένα με πολύ μεγάλη προσοχή χρυσά και ασημένια κοσμήματα με ένθετους λίθους καρνεόλιου, τιρκουάζ, λάπις λάζουλι και πάστα γυαλιού διαφόρων χρωμάτων που βρέθηκαν στους τάφους των πριγκιπισσών, συνάγεται ότι η τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας ήταν πολύ αναπτυγμένη.
Την αναγέννηση της καλλιτεχνικής λαμπρότητας στη διάρκεια του Μέσου Βασιλείου ακολούθησε μια περίοδος παρακμής, που συνοδεύτηκε από εσωτερικές ταραχές σε όλη τη Αίγυπτο επί δύο αιώνες περίπου, μέχρι την εμφάνιση του Νέου Βασιλείου, όταν το έθνος κατάφερε να φτάσει σε ένα άνευ προηγουμένου επίπεδο ευημερίας. Αυτή την εποχή, ως άμεση συνέπεια της ευημερίας, η αιγυπτιακή τέχνη έφτασε στο απόγειο της.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic