Γύρω από τη μάχη στον Ευρυμέδοντα ποταμό είναι πολλές οι διαφωνίες μεταξύ των ιστορικών. Υπάρχει ασυμφωνία σχετικά με τη χρονολόγηση της, την τάξη που ακολουθήθηκε στις επιχειρήσεις -αν έγινε πρώτα η ναυμαχία ή η πεζομαχία- καθώς και για την απήχηση που είχε η νίκη στις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, ώστε να σπεύσουν να γίνουν μέλη, όσες δεν ήταν, της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας.
Το 468π.Χ. έκλειναν δέκα χρόνια από την ίδρυση της συμμαχίας και εκτός από τις επιχειρήσεις της Θράκης, της Σκύρου και της Καρύστου, οι δυνάμεις της συμμαχίας δεν είχαν δράσει κάπου αλλού, αφού άλλωστε ο σκοπός της συμμαχίας ήταν άλλος. Στο διάστημα αυτό οι εισφορές των συμμάχων καταβάλλονταν κανονικά και ο περσικός κίνδυνος φαινόταν να έχει απομακρυνθεί οριστικά.
Η Νάξος, μόνο, είχε αποστατήσει. Αλλά αυτή η αποστασία κατεστάλη με τις ενέργειες του Κίμωνα, που έδρασε ως «αστυνόμος» της συμμαχίας. Ο κίνδυνος, όμως, να ακολουθήσουν και άλλες πόλεις το παράδειγμα της αποσοβήθηκε για ένα διάστημα από την ανάγκη που παρουσιάστηκε να αναληφθεί σοβαρή δράση εναντίον των Περσών. Στην προσπάθεια που αποφάσισαν να αναλάβουν οι Αθηναίοι έπρεπε να πετύχουν, γιατί από την έκβαση της εξαρτιόταν το μέλλον της συμμαχίας.
Ο Κίμων στον Ευρυμέδοντα ποταμό
Ο Κίμων ορίστηκε αρχηγός της εκστρατείας στη Μικρά Ασία. Αποδείχτηκε εξαίρετος στρατηγός και οι μεγάλες επιτυχίες του αύξησαν καταπληκτικά το γόητρο της Αθήνας στους συμμάχους, αλλά και την προσωπική επιβολή του Κίμωνα σε όλες τις τάξεις της Αθήνας.
Ο Πλούταρχος αποδίδει στον Κίμωνα μια μεταβολή που είχε γίνει στις αθηναϊκές τριήρεις αυτήν την εποχή, ώστε να είναι πλατύτερες και να υπάρχει έτσι χώρος όχι μόνο για τους ερέτες αλλά και για οπλίτες. Η αλλαγή αυτή κρίθηκε απαραίτητη για την επιθετική μορφή που προβλεπόταν να πάρει ο αγώνας εναντίον των Περσών. Τα πλοία εκτός από τα πληρώματα τους, έπρεπε να διαθέτουν στρατιωτικές δυνάμεις έτοιμες για απόβαση στην ξηρά και για άμεση επίθεση εναντίον του εχθρού.
Τριακόσια πλοία συγκέντρωσε ο Κίμων στην Κνίδο της Καρίας και στο ακρωτήριο Τριόπιον. Τα διακόσια ήταν αθηναϊκά και εκτός από τους ερέτες είχαν μέσα γύρω στους 5.000 οπλίτες. Στις εκατό συμμαχικές τριήρεις, εκτός από τους ερέτες, υπήρχαν και μερικοί τοξότες. Από την Καρία τράβηξαν οι Έλληνες προς την Παμφυλία και έφτασαν στην Φάσηλι, ελληνική πόλη που ήταν ακόμα υπό την κυριαρχία των Περσών και βρισκόταν απέναντι από την στρατιωτική τους βάση στον Ευρυμέδοντα ποταμό.
Ο Κίμων πρότεινε στους Φασηλίτες να αποστατήσουν από τους βάρβαρους. Επειδή όμως εκείνοι αρνήθηκαν, αναγκάστηκε και να πολιορκήσει την πόλη και να λεηλατήσει τη γύρω περιοχή με το στρατό του. Η δυσάρεστη αυτή κατάσταση λύθηκε με την επέμβαση των Χίων συμμάχων, που έχοντας παλαιούς δεσμούς με τους Φασηλίτες, σκέφτηκαν να στείλουν μηνύματα στους πολιορκημένους στέλνοντας τα με βέλη που έρριχναν στην πόλη. Τελικά, συμφωνήθηκε να γίνει μέλος της συμμαχίας η Φάσηλις και να πάρει μέρος στις επιχειρήσεις εναντίον των Περσών.
Στις εκβολές του Ευρυμέδοντα βρίσκονταν οι πεζικές και ναυτικές δυνάμεις των Περσών. Οι Πέρσες εκτός από τα τριακόσια πενήντα πλοία, φοινικικά κυρίως, που είχαν συγκεντρώσει εκεί, περίμεναν να φθάσουν από την Κύπρο, που είχαν και πάλι καταλάβει, ογδόντα ακόμα φοινικικά πλοία.
Ο Κίμων εκμεταλλεύτηκε τη διστακτικότητα των Περσών αρχηγών, που δεν αποφάσιζαν να δώσουν ναυμαχία με τους Έλληνες αν δεν έφταναν οι ενισχύσεις από την Κύπρο. Έτσι, με αιφνιδιαστική επίθεση στις εκβολές του ποταμού, κατόρθωσε να συντρίψει τον περσικό στόλο και να αιχμαλωτίσει ή να καταστρέψει διακόσια εχθρικά πλοία.
Την ίδια μέρα, μετά τη ναυμαχία, οι ελληνικές τριήρεις πλησίασαν στη στεριά, αποβίβασαν τους στρατιώτες και επιτέθηκαν στο περσικό πεζικό. Η πεζομαχία που ακολούθησε ήταν πολύ σκληρή και οι απώλειες των συμμάχων σημαντικές, κατόρθωσαν, όμως, οι Έλληνες να διαλύσουν τις εχθρικές δυνάμεις. Πολλοί Πέρσες σκοτώθηκαν, άλλοι αιχμαλωτίστηκαν, και στο στρατόπεδο τους, όταν το κατέλαβαν, οι σύμμαχοι βρήκαν πλουσιώτατα λάφυρα.
Ο Κίμων υπολογίζοντας να αιφνιδιάσει και τα ογδόντα φοινικικά πλοία που θα έρχονταν από την Κύπρο, χωρίς να φαντάζονται ότι θα τον δουν ξαφνικά μπροστά τους, έπλευσε προς τα εκεί αμέσως. Στη ναυμαχία που ακολούθησε οι Φοίνικες έπαθαν πραγματική πανωλεθρία. Την άνοιξη του 465π.Χ. ο Κίμων οδηγώντας τέσσερις τριήρεις ξεκαθάρισε στην Χερσόνησο τα υπολείμματα των περσικών δυνάμεων, που είχαν εγκατασταθεί εκεί από 513π.Χ.
Συνέπειες της νίκης στον Ευρυμέδοντα ποταμό
Ύστερα από την εκμηδένιση των πεζικών και ναυτικών τους δυνάμεων οι Πέρσες δεν μπορούσαν πια να σταθούν στο Αιγαίο. Το κύρος της συμμαχίας μετά την εντυπωσιακή νίκη, είναι φυσικό να υψώθηκε αφάνταστα και όλες οι ελληνικές πόλεις να πείσθηκαν πως η ελευθερία τους ήταν εξασφαλισμένη, εφόσον οι Αθηναίοι είχαν το πρόσταγμα, ως ηγέτες της συμμαχίας. Είναι φυσικό, αφού οι Πέρσες είχαν νικηθεί, κάθε πόλη της Καρίας, της Λυκίας, της Ιωνίας, που έβλεπε αναγκαία την υποστήριξη της Αθήνας για τη διατήρηση της ανεξαρτησίας της από τους βαρβάρους να προσχώρησε τότε στη συμμαχία.
Στην Αθήνα, από τα λάφυρα που έφερε μαζί ο στρατός, πέρα από τις τιμές των νεκρών, τα αφιερώματα και τις ευχαριστίες στην θεά Αθηνά, ο Κίμων φρόντισε να γίνει το νότιο τείχος της Ακρόπολης, να «καλλωπισθεί το άστυ», να φυτευθούν στην αγορά πλατάνια και να γίνει ο χώρος της Ακαδημίας από άγονος και χέρσος τόπος σε θαυμάσιο άλσος. Τότε, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, πραγματοποιήθηκε η θεμελίωση των Μακρών Τειχών, που τα ονόμασαν Σκέλη, ένα δύσκολο τεχνικό έργο, γιατί χρειάσθηκε για τη στήριξη τους σε «τόπους ελώδεις και διαβρόχους» να γίνει ειδική εργασία: χρησιμοποιήθηκε πολύ χαλίκι και μεγάλες πέτρες και το τείχος που υψώθηκε αργότερα ήταν συμπαγές, από πέτρες δηλαδή σε ολόκληρο το πλάτος του.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους