Στη Νάξο υπάρχει ένα κάστρο, το οποίο βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο της πόλης. Είναι κυκλικό με μεγάλους πύργους στα άκρα του, ανάμεσα στους οποίους υπάρχει ένα μεγάλος, τετράγωνος με παχιά τοιχώματα και ο οποίος ήταν κάποτε το παλάτι των δουκών. Οι απόγονοι των Λατίνων ευγενών που εγκαταστάθηκαν στο νησί υπό την αρχηγία αυτών των πριγκίπων κατέχουν ακόμη την τοποθεσία του κάστρου.
Οι Έλληνες, οι οποίοι είναι πολύ περισσότεροι, κατέχουν όλη την περιοχή από το κάστρο μέχρι τη θάλασσα. Η έχθρα μεταξύ των Ελλήνων και των Λατίνων της μικρής αριστοκρατίας είναι αγεφύρωτη: οι Λατίνοι προτιμούσαν να κάνουν δεσμό με τη φτωχότερη αγρότισσα παρά να παντρευτούν Ελληνίδες κυρίες -πράγμα το οποίο τους έκανε να εξασφαλίσουν άδεια από τη Ρώμη να παντρευτούν ξαδέλφια τους από τη Γερμανία.
Οι Τούρκοι αντιμετωπίζουν όλους αυτούς τους ευγενείς των δύο πλευρών με τον ίδιο τρόπο. Με την άφιξη του ταπεινότερου μπέη μιας γαλιότας, ούτε οι Λατίνοι, ούτε οι Έλληνες τολμούν να εμφανιστούν παρά μόνο με κόκκινα φέσια σαν τους κοινούς δούλους μιας γαλέρας και τρέμουν μπροστά στον κατώτατο αξιωματούχο.
Μόλις αποσυρθούν οι Τούρκοι η ευγενική τάξη της Νάξου ανακτά το αγέρωχο ύφος, δεν βλέπει κανείς παρά βελούδινα καπέλα και δεν ακούει παρά μόνο για γενεαλογικά δέντρα. Μερικοί θεωρούν ότι είναι απόγονοι των Παλαιολόγων και των Κομνηνών. Άλλοι ότι κατάγονται από τους Ιουστινιάνι και τους Γκριμάλντι.
Ο σουλτάνος δεν πρέπει να φοβάται πιθανή εξέγερση σε αυτό το νησί: τη στιγμή που ξεσηκώνεται ένας Λατίνος, οι Έλληνες το αναφέρουν στον καδή. Και αν ένας Έλληνας ανοίξει το στόμα του, ο καδής ξέρει τι θέλει να πει πριν το κλείσει.
Οι αρχόντισσες εδώ είναι ματαιόδοξες μέχρι γελοιότητας. Θα δει κανείς να επιστρέφουν από την ύπαιθρο μετά τον τρύγο με συνοδεία 30-40 γυναικών, οι μισές με τα πόδια και οι άλλες μισές πάνω στα γαϊδούρια, ή μία να έχει στο κεφάλι της μία ή δύο βαμβακερές πετσέτες, ή ένα μεσοφόρι της κυράς της. Άλλη περπατάει κρατώντας ένα ζευγάρι κάλτσες, ένα πέτρινο τσουκάλι ή μερικά πήλινα πιάτα.
Όλα τα έπιπλα του σπιτιού γίνονται δημόσιο θέαμα και η κυρία, αξιοθρήνητα θρονιασμένη πάνω στο γάιδαρο, κάνει την είσοδο της στην πόλη θριαμβευτικά, στην κεφαλή αυτής της πομπής. Τα παιδιά είναι στο μέσον αυτής της καβαλαρίας και ο σύζυγος συνήθως ουραγός.
Οι ευγενείς της Νάξου μένουν όλοι στην ύπαιθρο, στους πανέμορφους τετράγωνους πύργους τους και επισκέπτονται σπάνια ο ένας τον άλλον. Η κυριότερη ασχολία τους είναι το κυνήγι. Όταν τους επισκέπτεται ένα φιλικό πρόσωπο, διατάζουν έναν υπηρέτη να φέρει το πρώτο ζυγούρι ή μοσχάρι που μπορεί να βρεθεί στο κτήμα τους: το ζώο που πιάνεται είναι αδέσποτο, κατάσχεται και σφάζεται σύμφωνα με το έθιμο της περιοχής και ακολουθεί γλέντι με το σφαχτό.
Μερικά χρόνια πριν 12 οικογένειες στη Νάξο ασπάστηκαν τον μωαμεθανισμό: οι χριστιανοί της λατινικής κοινότητας έβαλαν τους κουρσάρους να τους αρπάξουν και να τους μεταφέρουν στη Μάλτα. Από εκείνη τη στιγμή και μετά δεν πέρασε από το μυαλό κανενός να γίνει μωαμεθανός στη Νάξο.
[…] Στη Νάξο, το «λατινικό» νησί | δρακοπουλιάδα στο Περιηγητές στην Ελλάδα […]