Σοφιστής, Πλάτωνα

Έξι διάλογοι του Πλάτωνι, το Συμπόσιον, η Πολιτεία, ο Σοφιστής, ο Πολιτικός, οι Νόμοι και η Επινομίς τιτλοφορούνται από το περιεχόμενό τους. Στους παλαιότερους διαλόγους διατηρεί την εικόνα του πραγματικού Σωκράτη, ενώ στους νεότερους, όπως εικάζουν οι φιλόλογοι, κάτω από το πρόσωπο του δάσκαλου κρύβεται ο ίδιος ο μαθητής.

Σοφιστής

Ι. Πρόλογος. Ό Σωκράτης παρακαλεί τόν Έλεάτη ξένο ν’ ανακοινώσει, πώς ορίζουν oι ελεατικοί το σοφιστή, τόν πολιτικό, το φιλόσοφο.

Ι. ΘΕΟΔΩΡΟΣ. Καθώς είχαμε μείνει σύμφωνοι χτες, κι εμείς ήρθαμε στην ώρα μας καί φέρνουμε μαζί μας καί τούτον έδώ τον ξένο. Είν’ άπό τήν Ελέα κι άπό τή συντροφιά των οπαδών τοϋ Παρμενίδη καί του Ζήνωνα”, σπουδαίος φιλόσοφος.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Μήπως, αγαπητέ Θεόδωρε, χωρίς να το καταλάβεις έφερες μαζί σου, όχι κάποιον ξένο, παρά κάποιο Θεόν, όπως είπε κι ο Όμηρος ; θυμάσαι, πού λέει, πώς κι άλλοι Θεοί, προπάντων όμως ό θεός τών ξένων συνοδεύει τους ανθρώπους, που σέβουνται το δίκιο, γιά να παρατηρεί, κάποιο άνθρωποι : φέρνουντ’ άνομα καί κάποιοι έχουν δίκιους νόμους”». Μή τάχα λοιπόν καί τώρ’ αυτός, που σ’ακολουθεί είναι κανένας άπό τους μεγαλοδύναμους κι ήρθεν εδώ για να μας ξεσκεπάσει, πώς είμαστ’ αδύνατοι στή συζήτηση καί να μας ξετινάξει, οντάς αυτός Θεός της κριτικής;

ΘΕΟ. “Οχι, Σωκράτη, δεν είναι τέτοιος. που λες, ό τρόπος τού ξένου μας. Αυτός είναι πολύ πιο συγκρατημένος άπό κείνους, που ζητάνε σώνει καί καλά συζήτηση καί φιλονικία. Όσο γιά νά ‘ναι θεός ό άντρας ετούτος, δέ μου φαίνεται καθόλου, είν’ όμως σίγουρα θεϊκός. Γιατί όλους έγώ τους φιλοσόφους έτσι τους ονομάζω.

ΣΩ Καί πολύ καλά κάνεις, φίλε μου. Καί όμως, για να πούμε το σωστό, δέν είναι καί πολύ ευκολότερο να ξεχωρίσει κανείς ετούτο το είδος τους ανθρώπους, απ’ ό,τι τό γένος των θεών. Γιατί ετούτου του είδους οί άνθρωποι, όσοι δέν είναι πλαστοί παρ’ αληθινά φιλόσοφοι, παρουσιάζουνται λογιώ λογιώ έπειδής ό πολύς κόσμος δέ νιώθει άπ’ αυτά, καί «τριγυρνούν στίς χώρες» κοιτάζοντας άπό ψηλά τή ζωή των άλλων, πού ζούνε χαμηλά. Κι άλλοι τους παίρνουνε, πώς δέν αξίζουνε τίποτα, καί γι’ άλλους πάλι αξίζουνε τα πάντα. Καί πότε φαντάζουν σα νά ‘ναι πολιτικοί, άλλοτε πάλι σα σοφιστές καί κάποτε σέ μερικούς φαίνουνται σαν ολότελα τρελοί. Γι’αυτό μέ μεγάλην ευχαρίστηση θά ‘θελα νά μάθω άπό τον ξένο μας. άν θά ‘χε τήν καλοσύνη νά μας πει, τί ιδέα είχαν εκείνοι ‘κεί κάτω για όλ’ αυτά τά είδη των ανθρώπων καί πώς τά ονομάζανε.

ΘΕΟ. Ποια είδη, καλέ;

ΣΩ. Νά, τό σοφιστή, τόν πολιτικό, τόν φιλόσοφο.

ΘΕΟ. Καί τί ‘ναι κείνο δά, πού προπάντων σου γέννησε απορία καί στοχάστηκες νά τό ρωτήσεις;

ΣΩ. Έτοϋτο ‘δω. “Αραγες όλ’ αυτά τά νόμιζαν ένα πράμα ή δυό; Η καθώς είναι τρία τά ονόματα, διαιρούσανε καί τά.γένη σέ τρία καί σέ κάθε γένος έβαζαν κι άπό ένα όνομα;

ΘΕΟ. Μα μού φαίνεται, πώς δέ θά ‘χε καμιάν αντίρρηση νά μας τά ‘ξηγήσει όλ’ αυτά. Δέ λέω καλά. ξένε;

ΞΕΝΟΣ Πολύ καλά λες, Θεόδωρε. Ούτε καμιάν αντίρρηση έχω, ούτε καμιά δυσκολία νά σας πω, πώς τά λογάριαζαν γιά τρία. “Οσον όμως για νά ξεδιαλύνει κανείς καθαρά καί χωριστά, τ ί ‘ναι το καθένα , τούτο δέν είν ‘ ούτε μικρή, ούτ’ εύκολη δουλειά.

ΘΕΟ. Ίσα ίσα δά που έτυχε, Σωκράτη, ν ά τόνε ρωτήσει ς πράματα παρόμοια μέ κείνα, πού τόν ερωτούσαμε καί μείς , πρίν νά ‘ρθουμ ‘ έδώ. Καί νά ιδείς, πού έκανε καί σ ‘ εμάς τίς ίδιες επιφύλαξες , πού κάνει και τώρα σέ σένα. Κι όμω ς γιά όλ’ αυτά λέει, πώς έχει ακούσει αρκετά μαθήματα καί δέν τά ‘χει λησμονημένα.

Π. Ή συζήτηση θα γίνει μ’ έρωταπόκριση καί μέ συνομιλητή το Θεαίτητο.

ΣΩ. Λοιπόν, άφοΰ είν’ έτσι, μή μας αρνηθείς, ξένε μου, τήν πρώτη δά χάρη πού σοΰ ζητήσαμε, μόνο πες μας, τί προτιμάς καλύτερα, νά μιλάς συνέχεια μόνος σου καί νά εξετάζεις σ ‘ ένα μακρύ λόγο τό θέμα, πού θέλεις νά εξηγή­σεις σέ κάποιον ή προτιμάς νά συζητείς μ’ έρωταπόκρισες, όπως κι έγώ άκουσα κάποτε ό ίδιος τόν Παρμενίδη ‘ νά μιλάει καί νά κάνει ωραιότατες συζήτησες, όταν είμουνα νέος, ένώ εκείνος είτανε τότες πολύ γέρος.

ΞΕ . “Αν έχει κανείς, Σωκράτη, απέναντι του έναν συζητητήν ευχάριστο καί καλόβολο, ευκολότερο είν΄έτσι, νά συζητάει μ’ άλλον. Είδεμή καλύτερα είναι νά μιλάει κανείς συνέχεια μόνος του.

ΣΩ. Μπορείς λοιπόν νά διαλέξεις όποιον θέλεις άπό τούτους έδώ γιά συζητητή. Γιατί όλοι θά συζητηθούνε μαζί σου μέ ηρεμία. Κι α ν θέλεις τή συμβουλή μου, νά διαλέξεις κάποιον άπό τους νέους. Νά, το Θεαίτητο λόγου χάρη ή καί άπό τούς άλλους κανέναν, όποιον προτιμάς.

ΞΕ . Ώ Σωκράτη, νιώθω κάποια ντροπή γιά πρώτηψορά, πού βρέθηκα στή συντροφιά σας. νά μή συζητήσω μα­ζί σας μέ σύντομες έρωτοπόκρισες, παρά νά τραβήξω ένα μακρύ λόγο μονολογώντας ή καί μιλώντας σ’ έναν άπό σας, σα νά σας κάμω ρητορικήν επίδειξη. Αληθινά το ζήτημα, που καταπιαστήκαμε δέν είναι τόσο απλό, όσο θά μπορούσε νά ελπίσει κανείς άπό τήν έρωτησούλα, πού μου ‘καμες, παρά έχει ανάγκη άπό μακρότατην εξέταση. Άπό τήν άλλη μεριά πάλι νά μήν κάνω τή χάρη καί σέ σένα καί σε τούτους έδώ τους φίλους, υστέρα μάλιστ’ άπ’ τον τρόπο, πού μου μίλησες, μου φαίνεται μεγάλη χωριατιά καί προστυχιά. Δέχομαι λοιπόν πολύ ευχαρίστως νά ‘ναι συνομιλητής μου ο Θεαίτητος κρίνοντας κι άπό τις συνομιλίες, πού έχω κάμει ό ίδιος πρωτύτερα μαζί του κι άπό τή δική σου τήν τωρινή προτροπή.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ. Κάνε λοιπό ν’ έτσι, ξένε. καί θά μας ευχαριστήσεις όλους, καθώς είπε κι ό Σωκράτης.

ΞΕ. ‘Απάνω σ’ αυτό δέ χρειάζουντ’ άλλα λόγια, Θεαίτητε. Από δώ καί πέρα θά ‘χω νά συζητήσω μέ σένα, καθώς φαίνεται. Άν όμως κουραστείς λιγάκι άπό τό μάκρος της προσπάθειας, νά μήν τά βάλεις μέ μένα. παρά μέ τούτους έδώ τους συντρόφους σου.

ΘΕΑΙ. Έχω τή γνώμη πώς δέ θά κουραστώ τόσο εύκολα. Άν όμως γίνει κάτι τέτοιο, θά παραλάβουμε καί τούτον έδώ τό Σωκράτη, πού είναι συνονόματος τού Σωκράτη, μα είναι συνομήλικος μου καί γυμνάζεται μαζί μου κι έτσι δέν είν’ ασυνήθιστος να κοπιάζει πολύ συχνά κοντά μου.

III. θ’ αναζητηθεί ορισμός του σοφιστή μέ τή διχοτομική μέθοδο. Γιά προάσκηση χρησιμεύει ό ορισμός του ψαρά.

ΞΕ. Καλά λές. Αυτό, άλλως τε, θά τό κρίνεις έσύ ο ίδιος, όταν προχωρήσει ή συζήτηση. Τώρα όμως πρέπει μαζί μου νά καταπιαστείς μέ τήν έρευνα κάνοντας αρχή πρώτα πρώτα, καθώς μου φαίνεται, άπό τό σοφιστή κι εξετάζοντας καί προσπαθώντας νά ορίσεις καθαρά, τίνα είν’ άραγες ό σοφιστής. Γιατί ώς τούτη τή στιγμή έσύ κι έγώ μόνο τήν ονομασία έχουμε κοινή. Ώς προς τό πράμα όμως. που ονομάζουμε μ’ αύτήν τή λέξη, ίσως ο καθένας άπό τους δυό μας έχει δική του αντίληψη. Ένώ τό σωστό είναι πάντα για κάθε τι νά συμφωνάμε περισσότερο γιά τό περιεχόμενο, δίνοντας τό λογικό του ορισμό παρά νά ‘μαστε σύμφωνοι μόνο γιά τ ‘ όνομα χωρίς νά ορίζουμε τήν ουσία. Αυτό μάλιστα τό είδος τών ανθρώπων, πού σκοπεύουμε τώρα νά ερευνήσουμε, δηλαδή ο σοφιστής, δέν είναι καθόλου εύκολο νά συλλάβουμε, τί είναι. Όταν λοιπόν πρόκειται νά βγάλει πέρα κανείς έργα μεγάλα, επικρατεί άνέκαθεν σ’ όλους ή γνώμη γιά τούτα τά πράματα, πώς είναι ανάγκη νά σπουδάζει πρωτύτερα κανείς απάνω σέ μικρά κι ευκολότερα, πρίν νά καταπιαστεί τά πολύ μεγάλα. Γι’ αυτό λοιπόν κι έγώ τώρα, Θεαίτητε, δίνω στον εαυτό μας ετούτη τή συμβουλή. Κρίνοντας πώς είναι βαρύ καί δύσκολο έργο να ξεδιαλύνουμε τό γένος του σοφιστή νά μελετήσουμε πρωτύτερα τή μέθοδο, πού θ’ ακολουθήσουμε, σ’ ένα άλλο θέμα ευκολότερο, έκτός άν έσύ έχεις νά πεις κανέναν άλλο πια εύκολο δρόμο.

ΘΕΑΙ. Μα δέν έχω.

ΞΕ. θέλεις λοιπόν νά εξετάσουμε κάποιο μικρό ζητηματάκι καί νά δοκιμάσουμε νά τό βάλουμε γιά παράδειγμα στό μεγαλύτερο;

ΘΕΑΙ. Ναι, ναι!

ΞΕ. Γί θά μπορούσαμε λοιπόν νά καταπιαστούμε πρώτα, πού νά ‘ναι μικρό κι εύκολογνώριστο, νά ‘χει όμως κι αυτό λογικόν όρισμόν όχι λιγότερο δύσκολο άπό κάθε μεγαλύτερο, Ας πάρουμε λόγου χάρη τόν ψαρά μέ τ’ άγκίστρι. Δέν είναι πράμα, πού όλοι το ξέρουν καί πού δέ χρειάζεται μεγάλη σπουδή γιά νά τό μελετήσει κανείς ;

ΘΕΑΙ. Έτσι είναι.

ΞΕ. Κι όμως ελπίζω, πώς κι αυτός χρειάζεται μέθοδο γιά νά οριστεί καί λογικήν εργασία όχι ακατάλληλη καί γιά κείνο, πού εμείς θέλουμε νά μελετήσουμε.

ΘΕΑΙ. “Ε! Πολύ λαμπρά τότε.

……………………………………………………………………………………………

μετάφραση: Δημήτρης Γληνός

Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Πλάτων