Σαντορίνη, η Αγία Ειρήνη των Κυκλάδων (500.000π.Χ.-…)

Η Σαντορίνη δεν είναι τίποτα άλλο από ένας κρατήρας υποθαλάσσιου ενεργού ηφαιστείου του οποίου τη λεκάνη πλαισιώνουν η Θήρα, η Θηρασία και το Ασπρονήσι. Στο κέντρο του υπάρχουν η Παλιά Καμένη (σχηματίστηκε στην έκρηξη του 197μ.Χ.), η Μικρή Καμένη (τη δημιούργησε η έκρηξη του 1570) και η Νέα Καμένη (αναδύθηκε στην έκρηξη του 1707). Η πρωτεύουσα Θήρα ή Φηρά είναι σκαρφαλωμένη στην κορυφή του βράχου, πάνω από το παλιό λιμάνι που δεν χρησιμοποιείται.

Η Σαντορίνη του ηφαιστείου

Γεωλογικές έρευνες στον βυθό του Αιγαίου έχουν αποκαλύψει ότι ηφαίστειο της Θήρας, μετά από διάλειμμα εκατομμυρίων χρόνων, πέρασε σε πολλές φάσεις ενεργού δράσης, με καταλυτικά για την περιοχή αποτελέσματα. Χωρίς να σβήνει ποτέ, διανύει μακρές περιόδους ηρεμίας, που διακόπτονται από εκρήξεις, εκτεταμένες ή όχι. Οι πιο «πρόσφατες» καταλυτικές πριν από τη κατοίκηση του ανθρώπου στην περιοχή, ήταν πριν από 500.000 και 80.000 χρόνια.

Η έκρηξη του γύρω στο 1750 π.Χ. συνέπεσε με την έναρξη της Νεοανακτορικής περιόδου, της πιο λαμπρής μινωικής εποχής στην Κρήτη. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί σε ποια εποχή αντιστοιχεί η αποίκηση της Θήρας από τον Μεβλίαρο. Οι θρύλοι τον θέλουν να ξεκίνησε από τη Φοινίκη (ανάμεσα στη Συρία και την Αίγυπτο). Η υπόθεση αυτή έχει εγκαταλειφθεί καθώς αποκαλύφθηκε ότι υπήρχαν πολλοί μινωικοί οικισμοί στην περιοχή τη Φοινίκης. Η ομοιότητα δηλαδή σήμαινε ως κοινή προέλευση την Κρήτη. Υπόθεση που ενισχύεται και από την κατοπινή ανάπτυξη του μινωικού πολιτισμού στη Θήρα. Τη Μεσοκυκλαδική εποχή η Θήρα γνώρισε μεγάλη ακμή, ίσως ως διοικητικό κέντρο που αναφερόταν στην Κνωσό.

Η καταστροφή της Θήρας

Η τρομακτική έκρηξη του 1450π.Χ. την κατέστρεψε. Εξελίχθηκε σε τρεις φάσεις, που απείχαν ή μία από την άλλη άγνωστο χρονικό διάστημα, αρκετό, όμως, ώστε να πείσει τους κατοίκους να φύγουν και να τους επιτρέψει να το κάνουν, όπως αποκαλύφθηκε αργότερα: ο προϊστορικός οικισμός βρέθηκε άδειος από ανθρώπινους σκελετούς.

Πρέπει να ήταν αρχή καλοκαιριού επειδή οι αποθήκες σιταριού ήταν άδειες, σημάδι ότι δεν είχαν ακόμη θερίσει. Και φυσούσε βορειοδυτικός άνεμος όπως αποκάλυψε στους γεωλόγους ο βυθός της θάλασσας. όπου, βέβαια, κι αν πήγαν οι κάτοικοι ο όλεθρος πρέπει να τους πρόλαβε. Στην αρχή το ηφαίστειο βρυχήθηκε κα εξέπεμψε μια τριανταφυλλιά στάχτη, που σκέπασε ως τα τρία μέτρα το νησί. Ακολούθησε μια δεύτερη φάση,, όμοια με την πρώτη. Όμως, η στάχτη έφτασε σε μερικά σημεία ως και δέκα μέτρα ύψος και ήταν γκρίζα.

Η τρίτη φάση ήταν τρομερή: Πρώτα η στάχτη πυκνή και σε τεράστιες ποσότητες, κάλυψε το νησί ως και με τριάντα μέτρα πάχος. Μετά ήρθε η έκρηξη. Το ηφαίστειο σχίστηκε στα δύο, η πυρακτωμένη λάβα εκτοξεύτηκε με γιγάντια δύναμη, σπρώχνοντας τη κορυφή να γκρεμιστεί στο θαλάσσιο βάραθρο και δίνοντας στην περιοχή περίπου τη σημερινή της εικόνα. Λάβα και στάχτη αφάνισαν κάθε ζωή στη Κρήτη, σκέπασαν την Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια, τη Ζάκρο.

Ο μινωικός πολιτισμός θάφτηκε κάτω από την ηφαιστειογενή στάχτη. Δεν θα ξανάνθιζε ποτέ πια. όσο για τον οικισμό στο Ακρωτήρι της Θήρας, ίσως ποτέ να μη μαθαίναμε ποτέ γι’ αυτόν να δεν συνέβαινε ο καταστροφικός σεισμός του 1956.

Η καταβύθιση της κορυφής του ηφαιστείου δημιούργησε παλιρροϊκό κύμα, ύψους 100 με 250μ. που σάρωσε τα πάντα. Χτυπήθηκαν όλες οι ακτές του Αιγαίου, η Αίγυπτος, η Παλαιστίνη. Η καταστροφή ήταν τρομακτική. Οι αρχαίοι μύθοι για τις πλημμύρες ερμηνεύονται από το αναμφισβήτητο αυτό γεγονός. Ερμηνεύονται, όμως, και άλλα συμβάντα, μερικά από τα οποία περιγράφει η Βίβλος και επιβεβαιώνουν οι αιγυπτιακοί πάπυροι. όταν συνέβη η έκρηξη αυτή στην Αίγυπτο βασίλευε ο Φαραώ Τούθμωσης Γ’. Ξέρουμε ότι η βασιλεία του διήρκεσε από το 1479π.Χ. ως το 1447π.Χ. Δύο πάπυροι αναφέρουν πως η καταστροφή κράτησε εννέα μέρες με αποτέλεσμα οι πόλεις να ερημώσουν και να καταστραφεί η παραγωγή. Οι περιγραφές μοιάζουν με τις πληγές του Φαραώ που αναφέρει η Βίβλος και ερμηνεύονται από την ηφαιστειακή στάχτη.

Το σύγχρονο της έκρηξης παλιρροϊκό κύμα σάρωσε τις ακτές και επανήλθε είκοσι λεπτά αργότερα. Το διάστημα ήταν αρκετό για να περάσουν κάποιοι την Ερυθρά θάλασσα, αν το πέρασμα βρίσκεται στο σημείο που έχει υποδείξει ο καθηγητής Άγγελος Γαλανόπουλος και όχι εκεί που πιστευόταν. Η έξοδος των Εβραίων από την Αίγυπτο, σύμφωνα με τη Βίβλο, συνέβη 480 χρόνια πριν από τη βασιλεία του Σολομώντα, που τοποθετείται στο 970π.Χ. με 930π.Χ. Φτάνουμε δηλαδή στο 1450 με 1410π.Χ. Η μελέτη της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης μας βοηθά να κατανοήσουμε τι έγινε στον ελλαδικό χώρο.

Αν η καταστροφή στην Αίγυπτο ήταν τέτοια που να έδωσε την ευκαιρία να ξεσπάσουν επαναστάσεις υποτελών, γίνεται φανερό, το τι μπορεί να συνέβη στη Μικρά Ασία. Το χτύπημα ήταν οδυνηρό για το κράτος των Χετταίων. Και η κατάρρευση του αναπόφευκτη μέσα στο χρόνο. Διαλύθηκε, όταν έπεσε θύμα των μετακινούμενων λαών. όταν πια δε μπορούσε να βοηθήσει τους συμμάχους Τρώες, οι Αχαιοί πήραν την πόλη. Πίσω στις πατρίδες τους, όμως, οι καταστροφές έφεραν τις ανατροπές.

Όσοι κατοικούσαν στις ακτές και χτυπήθηκαν από το παλιρροϊκό κύμα, αποσύρθηκαν στην ενδοχώρα. Αναγκαστικά, πίεσαν και πολέμησαν και εκδίωξαν τους ντόπιους, όπου τα κατάφεραν. Κάποιοι από τους διωγμένους κινήθηκαν ειρηνικά, κάποιοι μεταβλήθηκαν σε ληστές, κάποιοι έγιναν πειρατές.

Οι Δωριείς στην Σαντορίνη

Μέσα σε αυτό το χαμό κινήθηκαν και οι Δωριείς. Έψαχναν νέους τόπους να εγκατασταθούν. Δεν κατέστρεφαν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Κανείς δεν καταστρέφει το μέρος όπου θέλει να εγκατασταθεί. Η μετακίνηση τους συνέπεσε χρονικά με τις τρομερές αναστατώσεις και έτσι χρεώθηκαν τις καταστροφές. Ίσως, επειδή μετά τις καταστροφές βρέθηκαν ως οι νέοι κάτοικοι. Οι πραγματικοί νομάδες, ληστές χτυπούσαν λεηλατούσαν άρπαζαν και έφευγαν. Οι Δωριείς έφτιαχναν νέες εγκαταστάσεις. Δωριείς εγκαταστάθηκαν και στηΘήρα. Αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ.

Η Σαντορίνη και η Αγία Ειρήνη

Η Θήρα υπέκυψε στους Αθηναίους τον 4ο αιώνα π.Χ. όλο το Αιγαίο πέρασε στην κυριαρχία των Πτολεμαίων το 315π.Χ. Το νησί μεταβλήθηκε σε ισχυρή ναυτική βάση. Την ρωμαϊκή και μετέπειτα βυζαντινή εποχή το νησί έπεσε σε παρακμή. Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους η Θήρα έγινε βενετική κτήση του δουκάτου της Νάξου. Την είπαν Σάντα Ειρήνη (Αγία Ειρήνη) και από εκεί βγήκε το Σαντορίνη.

Μια πολύ, σχετικά, πρόσφατη έκρηξη, μόλις το 1457μ.Χ., έδιωξε ξανά τους κατοίκους από το νησί. Στα 1537, η Σαντορίνη και η Ίος κυριεύτηκαν από τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα. Στα 1579 μεταβλήθηκε σε τουρκική κτήση. Ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830, όπως όλες οι Κυκλάδες.