Το σημαντικότερο παράδειγμα στρογγυλού ναού είναι η Ροτόντα στην Πρεσλάβα, πρωτεύουσα του Βούλγαρου τσάρου Συμεών (893-927), που χτίστηκε έξω από την ακρόπολη γύρω στο 900. Πρόκειται για μια σχετικά μικρή δωδεκάπλευρη ροτόντα διαμέτρου 15μ.
Έχει ολόγυρα ημικυκλικές κόγχες και μία εξέχουσα αψίδα. Μπροστά από τος κόγχες έχει διώροφη κιονοστοιχία που στηρίζει τον τρούλλο και διαμορφώνει περιμετρικά διάδρομο. Τρεις πόρτες δυτικά οδηγούν σε διώροφο νάρθηκα που με τα δύο ζευγάρια κίονες παίρνει τη μορφή λιτής. Στη δυτική πλευρά του νάρθηκα υπάρχουν στις γωνίες δύο κυκλικά κλιμακοστάσια που οδηγούν στον επάνω όροφο, Μπροστά τέλος από το νάρθηκα υπάρχει τετράπλευρο αίθριο με κόγχες και κιονοστοιχίες στις τρεις πλευρές.
Το πρότυπο του μνημείου πρέπει να είναι κωνσταντινοπολίτικο. Τούτο προδίδουν οι κίονες από το προκονήσιο μάρμαρο, τα κατάλοιπα του διακόσμου και το γεγονός ότι ο τσάρος Συμεών είχε ζήσει στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο Βασίλειος Α΄ είχε χτίσει στο Μέγα Παλάτιο παρόμοια εκκλησία με επτά κόγχες και κιονοστοιχία ολόγυρα αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία. Αυτή η εκκλησία θα πρέπει να ήταν εμπνευσμένη από αρμένικα κτίρια, όπου είναι συνηθισμένα τα πολυγωνικά κτίσματα με ακινωτά διαταγμένες κόγχες. Οι Αρμένιοι όμως δεν χρησιμοποιούσαν εσωτερικές κιονοστοιχίες και το στοιχείο αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί καθαρά κωνσταντινοπολίτικο.
Το άλλο παράδειγμα βρίσκεται στην Κρήτη. Πρόκειται για την Ροτόντα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην Επισκοπή Κισσάμου. Το μνημείο έχει κάτω περιμετρικά πέντε μικρές κόγχες και στα ανατολικά μεγάλο άνοιγμα που επικοινωνεί με μακρόστενο με μακρόστενο χώρο με ημικυκλική αψίδα που είναι μεταγενέστερη προσθήκη χαμηλότερων διαμερισμάτων σε τετράπλευρο. Το κτίριο μάλλον αρχικά θα ήταν βαπτιστήριο και μετά την ανάκτηση της Κρήτης από τους Βυζαντινούς το 961 μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της οικοδομικής δραστηριότητας που παρατηρείται την εποχή εκείνη στο νησί επισκευάστηκε και χρησιμοποιήθηκε ως εκκλησία.
