Προσωπικότητες του Βυζαντίου (6ος-11ος αιώνας)

Η Βυζαντινή Ιστορία καλύπτει πάνω από 1100 χρόνια. Πολλές προσωπικότητες πέρασαν από διάφορα ανώτερα αξιώματα κατά τη διάρκεια αυτών των 11 αιώνων. Σε αυτό το άρθρο θα μας απασχολήσουν μερικές από αυτές τις προσωπικότητες, οι οποίες έδρασαν τους πρώτους αιώνες της ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και συνέδεσαν το όνομα τους με την Βυζαντινή Ιταλία.

Προσωπικότητες του Βυζαντίου

Ιουστινιανός (482-565)

Ένας από τους μεγαλύτερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου (527-565), ανιψιός του προκατόχου του Ιουστίνου Α’, γεννημένος στο Ταυρίσιο στην περιοχή της Ναϊσσού. Σημαντική στιγμή της βασιλείας του υπήρξε η κατάληψη της Ιταλίας και η κατάλυση του κράτους των Οστρογότθων το 554 και η επέκταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η οποία επί των ημερών του έφτασε στο απόγειο της δύναμης της. Η πρώτη φάση του γοτθικού πολέμου (535-540) τελειώνει με τη θριαμβευτική πτώση της Ραβένας το Μάιο του 540 από τον Βελισάριο, ενώ είχαν προηγηθεί επιχειρήσεις σε όλη την Ιταλία. Το διάστημα 542-552 αναζωπυρώνεται ο γοτθικός πόλεμος στην Ιταλία, μετά τις επιτυχίες του βασιλιά των Γότθων Τωτίλα, ο οποίος κατέλαβε σχεδόν ολόκληρη την Ιταλία και τη Ρώμη τον Ιανουάριο του 550. Ο Ιουστινιανός ανέθεσε τότε την αρχηγία του στρατού εναντίον των Γότθων στον ευνούχο στρατηγό Ναρσή, ο οποίος κατάφερε έπειτα από σειρά σημαντικών νικών να καταλύσει οριστικά το γοτθικό βασίλειο στην Ιταλία το 552. Από το σημείο αυτό αποκαθίσταται η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία, από τις Άλπεις μέχρι το στενό της Μεσσήνης, με ουσιαστικό πολιτικό διοικητή το Ναρσή, ενώ κατά την περίοδο αυτή έχουμε και τις σημαντικότερες αλληλεπιδράσεις στα γράμματα και τις τέχνες, ανάμεσα στο Βυζάντιο και το λατινικό κόσμο.

Βελισάριος (505-565)

Στρατηγός του Βυζαντίου, καταγόμενος από τη Θράκη, ένας από τους πλέον σημαντικότερους στρατηγούς στην ιστορία της Αυτοκρατορίας. Τα κατορθώματα του και η λαμπερή του προσωπικότητα άφησαν εποχή και τον έκαναν πρόσωπο σχεδόν μυθικό. Ήταν αριστοκρατικής καταγωγής και εντυπωσιακός στην εμφάνιση. Ξεκίνησε ως αξιωματικός της ανακτορικής φρουράς και διορίστηκε από τον Ιουστινιανό ως μέλος της προσωπικής του φρουράς. Παντρεύτηκε τη φίλη της Θεοδώρας, Αντωνίνα, και σε νεαρή ηλικία έγινε στρατηλάτης της Ανατολής (529). Πολέμησε εναντίον των Περσών για 30 χρόνια, ανέκτησε την Αφρική, κατέκτησε την Καρχηδόνα και γνώρισε τον ιταλικό θρίαμβο καταλύοντας το κράτος των Οστρογότθων σε όλη την Ιταλία το 540. Στην Ιταλία έφτασε την άνοιξη του 535, κατέλαβε τη Σικελία, στη συνέχεια στη Νεάπολη και το χειμώνα του 538 τη Ρώμη. Ακολούθησε η μεγάλη νίκη στη Ραβένα το Μάιο του 540, γεγονός που σφράγισε την πρώτη νικηφόρα για τους Βυζαντινούς περίοδο των γοτθικών πολέμων στην Ιταλία. Κοντά στον Βελισάριο, έζησε ως γραμματέας ο ιστορικός Προκόπιος, το έργο του οποίου είναι η βασικότερη πηγή για την περίοδο αυτή.

Γρηγόριος Α’ ο Μέγας (540-604)

Άγιος της Καθολικής Εκκλησίας, γεννημένος στη Ρώμη. Ασπάστηκε το μοναχικό βίο, ίδρυσε μοναστήρια στη Σικελία και στη Ρώμη, στα οποία διέμενε και ο ίδιος ζώντας ασκητικά. Χειροτονήθηκε διάκονος το 577 από τον πάπα Βενέδικτο Α’ και στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη ως πρεσβευτής στην αυλή του αυτοκράτορα Τιβερίου. Το 584 επανήλθε στη Ρώμη και μετά το θάνατο του πάπα Πελαγίου εξελέγη πάπας το 590. Διακρίθηκε για το χαρακτήρα του, την ευσέβεια του και τα πολλά έργα του. Προσπάθησε συστηματικά να εκχριστιανίσει τους Λογγοβάρδους, που ήταν ειδωλολάτρες, και εργάστηκε για τη διάδοση του μοναχισμού στην Ευρώπη. Πίστευε στα πρωτεία του πάπα, και ήταν από τους βασικούς θεμελιωτές των παπικών αξιώσεων της κοσμικής εξουσίας. Αντιτάχθηκε στον όρο «οικουμενικός» που έλαβε ο Πατριάρχης Ιωάννης Δ’ ο Νηστευτής από τη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 587. Ο Γρηγόριος εργάστηκε όσο κανείς για την εκκλησία, αφιερώθηκε στην προάσπιση του χριστιανισμού και των πιστών στην Ιταλία, σε μια εποχή που η περιοχή αυτή ήταν το θέατρο των συγκρούσεων. μεταξύ Γότθων και Βυζαντινών, έλαβε τον τίτλο του Μεγάλου και ανακηρύχθηκε Άγιος. Η μνήμη του εορτάζεται στις 12 Μαρτίου.

Λουδοβίκος Β’ ο Ιταλικός (822-875)

Βασιλιάς της Ιταλίας (840-850) και αργότερα αυτοκράτορας (850-875), γιος του αυτοκράτορα Λοθαρίου Α’. Στέφθηκε βασιλιάς της Ιταλίας από τον πάπα Σέργιο Β’ το 840 και το 850 στέφθηκε αυτοκράτορας στη Ρώμη από τον πάπα Λέοντα Δ’, ενώ το ίδιο έτος παντρεύτηκε την εξαδέλφη του, κόρη του βασιλιά Λουδοβίκου του Γερμανικού. Ο Λουδοβίκος προσπάθησε να αντιμετωπίσει τον αραβικό κίνδυνο. Οι Άραβες είχαν καταλάβει τον Τάραντα και το Μπάρι το 841 και απειλούσαν τη Ρώμη και ο Λουδοβίκος, αφού κατέλαβε το Μπενεβέντο το 849, αντιστάθηκε στους Άραβες, περιμένοντας και τη βοήθεια των Βυζαντινών, των οποίων οι κτήσεις στην Ιταλία απειλούνταν εξ ίσου από τους Άραβες. Το 867 ο Λουδοβίκος με τη βοήθεια του πάπα Αδριανού Β’ συμμάχησε με το Βυζαντινό αυτοκράτορα Βασίλειο Α’ και από κοινού πλέον οι βυζαντινές και δυτικές δυνάμεις απελευθέρωσαν το Μπάρι το 871, το οποίο περιήλθε στην κυριαρχία του Λουδοβίκου. Ωστόσο, οι Βυζαντινοί ήλθαν σε ρήξη μαζί του εξαιτίας του ανταγωνισμού για τον έλεγχο των περιοχών αυτών και εν τέλει κατάφεραν και τον απομάκρυναν από το Μπάρι και τη Νότια Ιταλία, γεγονός που οδήγησε στην αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας στην Ιταλία.

Βασίλειος Α’ ο Μακεδών (825/835-886)

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (867-886), ιδρυτής της σημαντικότερης ίσως βυζαντινής δυναστείας. Ο Βασίλειος προκειμένου να αντιμετωπίσει τους Σαρακηνούς συμμάχησε με τον ηγεμόνα των Φράγκων Λουδοβίκο Β’, ώστε οι δύο βασιλείς να αναλάβουν συνδυασμένη δράση. Όμως οι συνομιλίες απέτυχαν και το 870 οι Άραβες είχαν σχεδόν ολοκληρώσει την κατάληψη της Σικελίας και της Μάλτας, σπουδαιότατης ναυτικής βάσης. Μετά τη ρήξη στις σχέσεις του με το Λουδοβίκο ο Βασίλειος στηρίχθηκε στον Λογγοβάρδο ηγεμόνα του Μπενεβέντο, για να προωθήσει τα σχέδια του στην Κάτω Ιταλία. Πράγματι το Μπάρι (876) και το Οτράντο (880), σημαντικότατες πόλεις και λιμάνια. παραδόθηκαν στο Βυζαντινό στρατηγό Νικηφόρο Φωκά τον Πρεσβύτερο, άλλες βυζαντινές πόλεις αναγνώρισαν τη βυζαντινή επικυριαρχία και ο Βασίλειος οργάνωσε την άμυνα της περιοχής ιδρύοντας τα θέματα της Λογγοβαρδίας και της Καλαβρίας. Ο στρατηγός του θέματος της Λογγοβαρδίας συγκέντρωνε στο πρόσωπο του σημαντική εξουσία. Εξασκούσε χρέη αντιβασιλέα στο θέμα της Καλαβρίας και στα υπόλοιπα ιταλικά πριγκιπάτα, που ήταν υποτελή στο Βυζάντιο. Μόνο η απώλεια των Συρακουσών, με την οποία ολοκληρώθηκε η κατάληψη της Σικελίας, ήταν αρνητικό σημείο σε όλη αυτή τη βυζαντινή προσπάθεια, αλλά η παρουσία των Βυζαντινών σε ιταλικό έδαφος ύστερα από πολλά χρόνια ήταν σημάδι της αναγέννησης του στρατιωτικού μηχανισμού του κράτους. Ο ιδρυτής της Μακεδονικής δυναστείας πέθανε το 886, ύστερα από ένα θανάσιμο ατύχημα που συνέβη κατά τη διάρκεια κυνηγιού.

Ροβέρτος Γυισκάρδος (1015-1085)

Κόμης και δούκας της Απουλίας, της Καλαβρίας και της Σικελίας (1059-1085). Γιος του Ταγκρέδου της Οτβίλ, κατέλαβε την Καλαβρία και νίκησε τα στρατεύματα του πάπα Λέοντα Θ’ το 1053. Κατάφερε να εκδιώξει τους Βυζαντινούς από τη Νότια Ιταλία και κατέλαβε τη Σικελία από τους Σαρακηνούς. Λόγω των επιδρομών του στα παπικά εδάφη αφορίστηκε το 1075 από τον πάπα Γρηγόριο Ζ’, αλλά τελικώς δέχθηκε να θεωρηθεί υποτελής της Αγίας Έδρας το 1080. Ο Ροβέρτος Γυισκάρδος ουσιαστικά κατάφερε να ενώσει την Ιταλία και μέσα σε 12 χρόνια να καταλύσει την ελληνική εξουσία στις ιταλικές περιοχές, κατά το διάστημα 1060-1072. Εξεστράτευσε εναντίον της Ιλλυρίας to 1081 με την ελπίδα να κατακτήσει τελικώς την Κωνσταντινούπολη, νίκησε το στρατό του Αλέξιου Κομνηνού στο Δυρράχιο το 1082. Υποχρεώθηκε, όμως, να επιστρέψει στην Ιταλία όπου ο Ερρίκος Δ’ πολιορκούσε τον Γρηγόριο στο Σαιντ-Άντζελο. Ο Ροβέρτος απελευθέρωσε τον πάπα, αλλά τα στρατεύματα του κατέλαβαν και λεηλάτησαν τη Ρώμη αναγκάζοντας τον Γρηγόριο να καταφύγει στο Σαλέρνο, όπου και πέθανε το 1085. Ο Ροβέρτος πέθανε κατά την πολιορκία της Κεφαλλονιάς τον Ιούλιο του 1085.