Η τραγωδία «Προμηθεύς Δεσμώτης» είναι μέρος μιας Τριλογίας (Προμηθεύς Δεσμώτης, Προμηθεύς λυόμενος, Προμηθεύς πυρφόρος) του Αισχύλου που σχετίζεται με το μύθο του τιτάνα Προμηθέα. Τα δύο άλλα μέρη της Τριλογίας δεν μας έχουν σωθεί.
Ο Προμηθέας ήταν ένας τιτάνας ο οποίος έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και την έδωσε στους ανθρώπους ούτως ώστε να βελτιώσει το επίπεδο ζωής του. Για αυτήν την «κλοπή» ο Δίας τον τιμώρησε δένοντας τον στον Καύκασο και υποβάλλοντας τον στο μαρτύριο να πηγαίνει κάθε μέρα ένας αητός και να του τρώει το συκώτι, το οποίο κάθε βράδυ αναγεννιόταν. Όλα αυτά μέχρι να τον ελευθερώσει ο Ηρακλής.
Από όσα προοικονομούνται στο έργο που μας σώζεται και από λεπτομέρειες του σχετικού μύθου ο τιτάνας ήταν μια φιλάνθρωπη θεότητα, που στο έργο αυτό τιμωρείται από το Δία στον Καύκασο, όπου τον επισκέπτονται οι συγγενείς του και η πολυβασανισμένη Ιώ κατά την ατελείωτη περιπλάνηση της. Στον Προμηθέα Λυόμενο προφανώς εξιστορείται η απελευθέρωση του τιτάνα από τον Ηρακλή και στο Προμηθέα πυρφόρο μάλλον το θέμα αφορούσε στον εορτασμό με τον οποίο ο Αθηναϊκός λαός υποδεχόταν τον απελευθερωμένο Προμηθέα με λαμπαδηφορία.
Σε αυτό το έργο βλέπουμε μια φάση της αντιδικίας των θεών με τον Προμηθέα. Στο έργο λειτουργεί η «τερατεία», δηλαδή ο σκηνικός εντυπωσιασμός με την παρέλαση θεοτήτων και μιας μεταμορφωμένης ανθρώπινης μορφής. Μέσα σε όλα αυτά κυριαρχούν δύο θέματα: η ανιδιοτελής δραστηριότητα του τιτάνα να ευεργετήσει τους ανθρώπους που πληρώνεται με τα προσωπικά του δεινά και η επιστράτευση του Δία σκληρών μέσων για στερέωση μιας πρόσφατης, πραξικοπηματικά κερδισμένης, εξουσίας Ο Προμηθεύς Δεσμώτης συγκινεί με όσα ανάξια πάσχει.
Προμηθεύς Δεσμώτης
ΕΡΜΗΣ: Σε σένα το σοφό που μίλησες πολύ χολωμένα, που αμάρτησες απέναντι στους θεούς παρέχοντας τιμές στους εφήμερους, τον κλέφτη της φωτιάς μιλάω. Ο πατέρας σε προστάζει να φανερώσεις για ποιους γάμους κομπορημονείς, από τους οποίους εκείνος θα χάσει το θρόνο του, και αυτά όμως να τα αποκαλύψεις χωρίς αινίγματα, αλλά να τα λες το καθένα χωριστά, και μη με βάλεις Προμηθέα σε διπλό κόπο. Βλέπεις βέβαια ότι με κάτι τέτοια δεν εξευμενίζεται ο Δίας.
ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ: Μεγαλόστομα και γεμάτα έπαρση είναι τα λόγια σου, όπως ταιριάζει σε υπηρέτη θεών. Νέοι είστε και έχετε νέα εξουσία, και νομίζετε βέβαια ότι κατοικείτε σε παλάτια που δεν τα φτάνει ο πόνος. Δεν είδα εγώ να απ’ αυτά να διώχνονται με το χειρότερο τρόπο και πολύ γρήγορα, αυτόν που τώρα κυβερνά. Μήπως δίνω την εντύπωση σ εσένα πως τρέμω και ζαρώνω από φόβο μπροστά στους νέους θεούς; πολύ απέχω από κάτι τέτοιο. και εσύ όμως βιάσου να πάρεις πίσω το δρόμο που ήρθες. Γιατί δε θα μάθεις τίποτα από όσα με ρωτάς.
……………………………………………………………………………………
ΕΡΜΗΣ: Τόλμησε, ανόητε, τόλμησε επιτέλους να σκεφτείς σωστά, μπροστά στις τωρινές σου συμφορές.
ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ: Με ενοχλείς μάταια σα να μιλάς στο κύμα. Και ας μη σου περάσει ποτέ από το μυαλό, πως τάχα εγώ, από φόβο για την απόφαση του Δία, θα αποχτήσω σκέψη και συμπεριφορά γυναικεία και θα εκλιπαρήσω αυτόν που μισώ τόσο πολύ, με χέρια ικετευτικά στραμμένα προς τα πάνω, όπως κάνουν οι γυναίκες, για να με απαλλάξει από αυτά τα δεσμά. Κάθε άλλο μάλιστα.
……………………………………………………………………………………..