Πιρούν και Βολός

Οι συνθήκες ειρήνης που υπογράφτηκαν ανάμεσα στους Ρως και Βυζαντινούς από τους πρίγκιπες Ολέγκ, Ιγκόρ και Σβιατοσλάβ το 907, το 945 και το 971 αντίστοιχα, δείχνουν ότι αυτοί οι θεοί είχαν σημαντική δικαστική λειτουργία. Ο Μύθος των παρελθοντικών χρόνων περιγράφει το πως ο Ολέγκ με πελώριο στρατό και στόλο δύο χιλιάδων πλοίων ξεκίνησε να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη. Βρήκε την πόλη καλά οχυρωμένη και γι’ αυτό επιδόθηκε σε πόλεμο φθοράς στη γύρω περιοχή κατεδαφίζοντας εκκλησίες και σπίτια. Η συνθήκη ειρήνης που ακολούθησε την συνθηκολόγηση Ελλήνων και Ρως είχε την υπογραφή και τον όρκο των δύο μερών κατά τις θρησκευτικές τους συνήθειες. Οι χριστιανοί Έλληνες φίλησαν τον ιερό σταυρό και οι ειδωλολάτρες στρατιώτες των Ρως ορκίστηκαν στα όπλα επικαλούμενοι τους θεούς τους Πιρούν και Βολός.

Πιρούν και Βολός
Ο στρατός του πρίγκιπα Ιγκόρ σε μάχη

Το όνομα του Πιρούν συνυπάρχει με το όνομα του Βολός σε δύο από τις τρεις προαναφερθείσες συνθήκες. Αν ο Βολός ήταν τόσο σημαντικός θεός γιατί δεν κατείχε μια θέση στο πάνθεον του Βλαδίμηρου; Ο Πιρούν θεωρείται ο ανώτατος θεός του λαού των Ρως, είναι επίσης κατεξοχήν θεός του πολέμου προστάτης των στρατηγών και των πολεμιστών. Το 945 όταν ο πρίγκιπας Ιγκόρ συμφώνησε να ανανεώσει το σύμφωνο ειρήνης με τους Έλληνες, αυτός και οι άνδρες του με την παρουσία πρεσβευτών από την αυλή του αυτοκράτορα Ρωμανού, ορκίστηκαν στον Πιρούν και απέθεσαν τα όπλα και τις ασπίδες τους μαζί με χρυσό στη βάση του ειδώλου ως ένδειξη καλής πίστης. Όπως αποσαφηνίζουν οι συνθήκες η παραβίαση του όρκου στον Πιρούν επιφέρει πολεμική εκδίκηση. Οι επίορκοι πεθαίνουν από το ίδιο τους το σπαθί και από τα ίδια τους τα βέλη.

Είναι πιθανό ο Βολός να μνημονεύεται για διαφορετικό λόγο. Οι πρεσβείες από τους Ρως στην αυλή των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων αποτελούνταν από πολλούς εμπόρους, εκτός από στρατιωτικούς και διπλωμάτες. Βασικός σκοπός των συνθηκών ήταν να εξασφαλίσουν ευνοϊκούς εμπορικούς όρους και συνθήκες. Έτσι η συνθήκη του 907 εξασφάλισε ψωμί, κρέας, ψαρικά, λαχανικά και κρασί για τους εμπόρους στην Κωνσταντινούπολη και επέτρεπε την ανοικοδόμηση λουτρών.

Στη γλώσσα της Ηγεμονίας του Κιέβου η λέξη σκοτ, που σήμαινε όλα τα είδη των οικιακών ζώων, είχε επίσης μια δεύτερη σημασία: «πλούτη» ή «χρήματα». Ο Βολός ήταν πιθανότατα προστάτης των εμπόρων, των δημιουργών του πλούτου των Ρως. Αν και δεν ανήκε στις θεότητες του κράτους έξω από το ανάκτορο του Βλαδίμηρου, το είδωλο του Βολός βρισκόταν στην εμπορική συνοικία του Κιέβου, κοντά στον ποταμό Ποτσάινα, όπου τα εμπορικά πλοία προσορμίζονταν και όπου, σύμφωνα με τον θρύλο, το πέτρινο άγαλμα του θεού γκρεμίστηκε μετά τον εκχριστιανισμό του Βλαδίμηρου.

Η λατρεία του Πιρούν ήταν σαφώς σημαντική και αρχαιότερη από την εποχή του Βλαδίμηρου και είχε ευρεία διάδοση. Ο Πιρούν δοξαζόταν και σε άλλες πόλεις των Ρως, όπως το Νόβγκοροντ, όπου την ίδια χρονιά που χρίστηκε το Πάνθεον του Βλαδίμηρου, ο θείος του, Ντομπρίνια, έστησε το είδωλο του Πιρούν στην όχθη του ποταμού Βόλχοφ. Ο Πιρούν λατρευόταν από τις φυλές των παραλίων της Βαλτικής Θάλασσας, αλλά και από τους ανατολικούς Σλάβους.

Ο Προκόπιος στην Ιστορία του αναφέρει σχετικά με τους Γότθους μια ανώτατη θεότητα που λατρευόταν από τους Άντνες και τους Σλαβόνους, μισθοφόρους πιθανόν σλαβικής καταγωγής, οι οποίοι τον λάτρευαν ως θεό της αστραπής και του θυσίαζαν ταύρους. Το χωρία αυτό, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές αναφέρεται στον Πιρούν.

Ασφαλώς από τον 19ο αιώνα και εξής οι ερευνητές της σλαβικής μυθολογίας θεωρούσαν δεδομένο ότι ο Πιρούν ήταν θεός όχι μόνο του πολέμου, αλλά και του κεραυνού και της αστραπής, ένα είδος σλαβικού Δία, του οποίου τα όπλα ήταν το αστροπελέκι και το λίθινο σφυρί.

Τα επίπεδα απολιθώματα με μυτερές άκρες, γνωστές ως κωνικά απολιθωματικά κοχύλια, θεωρούνταν και ακόμα θεωρούνται ευρέως στη Ρωσία ως «βέλη κεραυνού». Στη Ρωσική μάλιστα λαϊκή παράδοση υπάρχει από παλιά μια δυσοίωνη σχέση μεταξύ αφενός των όπλων όπως των λογχών και των βελών που χρησιμοποιούνται στη μάχη, και αφετέρου του κεραυνού και της αστραπής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της σχέσης περιγράφεται στην Μπαλάντα της στρατιάς του Ιγκόρ. Η επικείμενη ήττα της στρατιάς του Ιγκόρ προαγγέλλεται με θύελλα, κατά την οποία ανάμεσα στα μαύρα σύννεφα τρεμοπαίζουν μαβιές αστραπές και η βροχή πέφτει πυκνή σαν βέλη.

Πέρα από κάποιες αναφορές στον Βολός ως «θεό των βοοειδών» δεν γνωρίζουμε τίποτα άλλο γι’ αυτόν. Μαθαίνουμε μόνο ότι η λατρεία του τελούνταν στις βορειότερες περιοχές των Ρως. Στο Ροστόβ υπήρχε κάποτε ένα πέτρινο είδωλο του Βολός, που όμως καταστράφηκε, όπως ισχυριζόταν ο Άγιος Αβραάμιος, που έχτισε μια εκκλησία στον ίδιο τόπο.