Την περίοδο της Περσικής Αυτοκρατορίας, η πρόσβαση στην Περσέπολη απαγορευόταν στους ξένους. Μόνο μία φορά το χρόνο οι Αχαιμενίδες ηγεμόνες υποδέχονταν τους εκπροσώπους των υπόδουλων λαών σε μια μεγαλειώδη τελετή κατά την οποία οι εκπρόσωποι με τον ανώτερο βαθμό είχαν το προνόμιο να γονατίσουν μπροστά στον βασιλικό θρόνο, αποθέτοντας δώρα και προσφορές. Το γεγονός αυτό έχει καταγραφεί στα τείχη της Περσέπολης για να γίνει γνωστό και στις επόμενες γενιές. Ο Μέγας Αλέξανδρος υπήρξε ο πρώτος ξένος που εισήλθε στην Περσέπολη θριαμβευτικά, ενώ η είσοδος του σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας άλλης. Ο στρατός του έκαψε ολοσχερώς την πόλη, γεγονός που ο ίδιος ο στρατηλάτης αποδοκίμασε. Παρ’ όλα αυτά η Περσέπολη είναι από τις λίγες πόλεις της αρχαιότητας που θα διατηρήσει το μεγαλείο και την επιβλητικότητα της.
Όταν ιδρύθηκε η Περσέπολη, το 520π.Χ., η περιοχή μετρούσε ήδη μερικούς αιώνες ιστορίας, στη διάρκεια των οποίων εμφανίστηκαν και άκμασαν διάφορα φύλα μέχρι και τη δημιουργία της Περσικής Αυτοκρατορίας. Στα ιρανικά υψίπεδα, στις απαρχές της Εποχής του Σιδήρου, σημειώθηκε μια σημαντική εισχώρηση ινδοαρίων και ινδοϊρανικών φύλων από την κεντρική Ασία. Ανάμεσα στον 15ο π.Χ. και τον 8ο π.Χ. αιώνα ο λαός Παρσού (όνομα που οι Ασσύριοι είχαν δώσει στους Πέρσες) κατοικούσε στις όχθες της λίμνης Ούρμια.
Εκείνη την εποχή η Μεσοποταμία, ήταν χωρισμένη σε βασίλεια, που εκτείνονταν σε μεγάλα τμήματα της περιοχής. Στο Βορρά, στο σημερινό βόρειο Ιράκ, είχαν εγκατασταθεί οι Ασσύριοι, οι οποίοι με τον ισχυρό στρατό τους είχαν ιδρύσει μια αυτοκρατορία που έφτανε μέχρι την Μεσόγειο. Στο κέντρο της Μεσοποταμίας είχαν εγκατασταθεί οι Βαβυλώνιοι, οι οποίοι διαδέχτηκαν τους Ασσυρίους, στον έλεγχο της Εγγύς Ανατολής. Νοτιότερα, στο σημερινό νοτιοδυτικό Ιράν, βρισκόταν το βασίλειο του Ελάμ, που συνόρευε με το κράτος των Περσών. Ο πληθυσμός του συνυπήρχε επί χιλιετίες με τους Μεσοποτάμιους και τους Ιρανούς γείτονες του.
Μέσα σε ένα τόσο πολύπλοκο σύστημα βασιλείων και λαών, έκαναν την εμφάνιση και οι Μήδοι, λαός που εγκαταστάθηκε στα υψίπεδα του δυτικού Ιράν, πολύ κοντά στα βασίλεια των Ασσυρίων, των Ουραρτού και των Βαβυλωνίων. Καθώς είχαν δεχθεί επιθέσεις και είχαν ηττηθεί από τους Ασσυρίους, οι Μήδοι, στη διάρκεια του 7ου π.Χ. αιώνα προχώρησαν σε μια ισχυρή ένωση με τους Βαβυλωνίους, οι οποίοι εναντιώθηκαν στην ασσυριακή υπεροχή, εισέβαλαν στα ασσυριακά εδάφη και κατέστρεψαν το 612π.Χ. την Ασσούρ και τη Νινευί. Έτσι έχτισαν την νεο-ασσυριακή αυτοκρατορία.
Από το 612π.Χ. ως το 539π.Χ., οι Βαβυλώνιοι κάλυψαν το κενό που είχε δημιουργήσει η διάλυση της Ασσυριακής αυτοκρατορίας, μέχρις ότου μια νέα δύναμη γίνεται η απόλυτη κυρίαρχος. Την περίοδο εκείνη στα όρη του Μπαχτιάρ, στα νοτιοδυτικά Σούσα, γεννιέται το μικρό βασίλειο της Παρσουμάς, που διοικείται από τους Πέρσες. Κατά τις παραδόσεις των Περσών, το βασίλειο ιδρύθηκε από ένα μυθικό βασιλιά, τον Αχαιμένη, ενώ αρχικά ήταν υπόδουλο στο βασίλειο των Ελαμιτών και μετά των Μήδων. Η ένωση των βασιλείων της Περσίας και της Μηδίας πραγματοποιήθηκε από τον Κύρο Β’ τον Μέγα, απόγονο του Τεΐσπη.
Είναι δύσκολο να καταλάβουμε αν η Περσέπολη χτίστηκε σε παρθένο έδαφος ή να προϋπήρχε εκεί κάποιος οικισμός. Λίγα ίχνη από ψημένες πλίνθους χρονολογούνται σε εποχή παλαιότερη του Δαρείου, διαδόχου του Κύρου Β’, και μαρτυρούν την ύπαρξη ενός χωριού ή ενός μικρού τοπικού κέντρου, που αφανίστηκε οριστικά με την υλοποίση του μεγαλειώδους σχεδίου του Αχαιμενίδη ηγεμόνα.
Η περιοχή όπου υψώνεται η επιβλητική πρωτεύουσα περιλαμβάνει ένα τεχνητό άνδηρο, το ύψος του οποίου κυμαίνεται από 8 έως 18 μέτρα, ενώ το μήκος του είναι 450 μέτρα και το πλάτος του 300 μέτρα. Το εντυπωσιακό αυτό πλάτωμα χρησίμευε στην ανύψωση της πόλης, που έτσι δέσποζε στην τεράστια πεδιάδα του Μαρβ Νταστ. Στο άνδηρο φτάνει κανείς από μια διπλή κλίμακα με 111 σκαλοπάτια που οδηγεί στην πύλη του Ξέρξη, την επονομαζόμενη Πύλη των Εθνών, που φέρει κιονοστοιχία μήκους 25 μέτρων, σε κάθε πλευρά και έχει μια τεράστια είσοδο ύψους 10 μέτρων.
Μία από τις πιο σημαντικές κατασκευές της Περσέπολης είναι η «απάδανα», αίθουσα ακροάσεων. Πρόκειται για μια μεγάλη τετράγωνη αίθουσα με κιονοστοιχίες μήκους 60 μέτρων σε κάθε πλευρά, η οποία στηρίζεται σε μία βάση ύψους 2,60 μέτρων και αποτελείται από 36 κίονες που έχουν τοποθετηθεί σε έξι σειρές, έχουν ύψος 20 μέτρα και φέρουν ζωόμορφα κιονόκρανα. Σε αυτό το κτίριο δοξαζόταν το βασίλειο των βασιλέων: όλοι οι υποταγμένοι λαοί συγκεντρώνονταν εκεί μία φορά το χρόνο για να προσκυνήσουν τον βασιλιά, την ημέρα του Νόου Ρουζ, του περσικού Νέου Έτους.
Η κατασκευή της Περσέπολης διήρκεσε 180 χρόνια, ενώ με το έργο ασχολήθηκαν οι σημαντικότεροι βασιλείς της δυναστείας των Αχαιμενιδών. Η πρώτη αρχιτεκτονική φάση της Περσέπολης είχε να κάνει με τα θεμέλια της πόλης και έλαβε χώρα στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα κατά τη βασιλεία του Δαρείου. Στον Δαρείο οφείλονται η «απάδανα», η κατασκευή του ανακτόρου κια η πρώτη κατασκευαστική φάση του Θησαυρού, του κτιρίου όπου φυλάσσονταν τα δώρα που έφεραν στον Πέρση βασιλιά οι αντιπρόσωποι των υπόδουλων λαών.
Ο Ξέρξης συνέχισε τις εργασίες το 480π.Χ. Κατασκεύασε την Πύλη των Εθνών, ολοκλήρωσε την «απάδανα», διπλασίασε την έκταση του Θησαυροφυλακίου και έφτιαξε ένα παλάτι, ένα χαρέμι και τις οικίες των αξιωματούχων. Ο Αρταξέρξης Α’ έφτιαξε την Αίθουσα με τους Εκατό κίονες ή Αίθουσα του Θρόνου. Παρ’ όλα αυτά η δημιουργία της Περσέπολης οφείλεται κυρίως στον Δαρείο τον Μέγα, ο οποίος εμπνεύστηκε την αρχική ιδέα και συνέβαλε κατά πολύ στον σχεδιασμό της πόλης, αλλά και στον Ξέρξη που συνέχισε πολλά από τα έργα και υλοποίησε σχέδια του προκατόχου του.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic