Περιηγητές στην Ελλάδα

Αιώνες αλλά και δεκαετίες πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο ελλαδικός χώρος έγινε χώρος περιηγήσεων. Το κίνημα του Διαφωτισμού μετέδωσε το αρχαίο ελληνικό πνεύμα στους Ευρωπαίους, οι οποίοι αποφάσισαν, είτε λόγω εργασίας είτε λόγω προσωπικής αναζήτησης, να επισκεφτούν την Ελλάδα στα πλαίσια περιηγητισμού. Αυτοί οι περιηγητές ταξίδευαν σε όλο τον ελλαδικό χώρο για πολύ καιρό. Επισκέπτονταν αρχαιολογικούς χώρους, συνέλεγαν πληροφορίες για τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων, παρατηρούσαν τη γεωμορφία του ελλαδικού χώρου και την καθημερινή ζωή.

Περιηγητές

Joseph Pitton de Tournefort (1656-1708

Ο Joseph Pitton de Tournefort ήταν Γάλλος Βοτανολόγος, γιατρός και περιηγητής, γεννημένος στην Εξ-Αν-Προβάνς. Σπούδασε ιατρική και παρ΄ότι ο πατέρας του τον προόριζε για ιερέα, κατάφερε να ασχοληθεί με τη Βοτανική, που τον ενδιέφερε από πολύ μικρή ηλικία. Το 1688 διορίστηκε καθηγητής στον Βοτανικό Κήπο των Παρισίων, θέση στην οποία παρέμεινε ως το θάνατό του. Ταξίδεψε αρκετά στην Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και τα Πυρηναία και από τις επιστημονικές αυτές αποστολές συνέλεξε δείγματα από πολλά φυτικά είδη, ενώ παράλληλα έγραψε με γλαφυρότητα για τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις. Εκπόνησε ένα σύστημα ταξινόμησης των φυτών, το οποίο για την εποχή υπήρξε πρωτοποριακό και σε γενικές γραμμές ισχύει μέχρι και σήμερα.

Richard Chandler (1738-1810)

Ο Richard Chandler ήταν Άγγλος λόγιος και αρχαιολόγος, που επισκέφτηκε την Ελλάδα στο διάστημα 1764-66. Η αγγλική αρχαιόφιλη εταιρεία των Dilettanti τον όρισε επικεφαλής της πρώτης επιστημονικής αποστολής που πραγματοποιήθηκε στον ελλαδικό χώρο. Ο Chandler συνοδευόταν στο ταξίδι του από τον αρχιτέκτονα Nicholas Revett και τον ζωγράφο William Pars. Στην αρχή οι τρεις συμπατριώτες επισκέφτηκαν τις αρχαιότητες των παραλίων της Μικράς Ασίας. Στη συνέχεια, περιηγήθηκαν στην Αττική, την Πελοπόννησο, τους Δελφούς στη Στερεά. Τα κείμενα του Chandler απέκτησαν εξαιρετική φιλολογική αξία, οι παρατηρήσεις του εμπλούτισαν με πλήθος στοιχείων τις γνώσεις μας για τη γεωγραφία του ελλαδικού χώρου και τη χωροθέτηση των αρχαιοτήτων. Επίσης ο Chandler ανέδειξε μέσα από το έργο του τους χαρακτήρες των σύγχρονων Ελλήνων, τα ήθη και τις νοοτροπίες τους. Το έργο του Chandler συνιστά σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση της δυτικής συναντίληψης για τον Ελληνισμό του 18ου αιώνα.

Antoine-Laurent Castellan (1772-1838)

Ο Antoine-Laurent Castellan ήταν Γάλλος σχεδιαστής, ο οποίος το 1797 εργάστηκε σε μια γαλλική αποστολή που είχε αναλάβει την εκτέλεση έργων στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης. Ταξίδεψε στη συνέχεια στην Πελοπόννησο, σε νησιά του Ιονίου και του Αργοσαρωνικού. Εξέδωσε με τη μορφή επιστολών σε τόμο το 1808 και 1810 τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις από την παραμονή του στην Κωνσταντινούπολη και την περιήγηση του στον ελλαδικό χώρο. Ζωγράφισε ο ίδιος 23 σχέδια που αναφέρονται στους τόπους που επισκέφθηκε. Ο θαυμασμός του για τις επιτυχίες των σύγχρονων Ελλήνων στο εμπόριο και τη ναυτιλία καταγράφεται στο έργο του, όπως και η διατύπωση πληροφοριών για το καθεστώς αυτοδιοίκησης του νησιωτικού χώρου και ειδικά της Ύδρας. Ο Castellan έκδηλα υποκλίνεται μπρος στην τόλμη και τη ναυτοσύνη των Ελλήνων ναυτικών. Ανέδειξε στοιχεία του πολιτισμικού περιβάλλοντος, πληροφορίες που αξιοποιήθηκαν αργότερα με συστηματικό τρόπο από ξένους και Έλληνες μελετητές. Μέσα από το έργο του Castellan απεικονίζονται επίσης σκηνές του βίου των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, καθότι ο Γάλλος σχεδιαστής γνώρισε από κοντά τον Ελληνισμό της Πόλης, συνεργάστηκε μαζί τους και φιλοξενήθηκε σε ελληνικά σπίτια.

William Martin Leake (1777-1860)

Ο William Martin Leake, Άγγλος αξιωματικός του στρατού, ταξίδεψε στην Ελλάδα την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα κατ΄ εντολή του υπουργείου Εξωτερικών Υποθέσεων του Ηνωμένου Βασιλείου. Στόχος του ήταν η συγκέντρωση πληροφοριών προς χρήση από τις βρετανικές διπλωματικές και στρατιωτικές υπηρεσίες. Βρέθηκε στην Ελλάδα στα 1802, 1805 και 1809-1810. Σε όλο αυτό το διάστημα ταξίδευε σχεδόν αδιάκοπα. Στα πολύχρονα και κοπιαστικά ταξίδια του σε ολόκληρη την έκταση του ελλαδικού χώρου αξιοποίησε τις γνώσεις του, αλλά προπάντων ανέπτυξε ένα πρωτόγνωρο εξερευνητικό ταλέντο, που εντυπωσιάζει για την πληρότητα της επιστημονικής προσέγγισης σε πολλούς τομείς. Για παράδειγμα, οι γνώσεις μας για τη γεωγραφία της νεότερης Ελλάδας θα ήταν σημαντικά φτωχότερες χωρίς τη συμβολή του Leake. Το ίδιο και οι γνώσεις μας για τις εμπορικές και εν γένει οικονομικές δραστηριότητες, για τα τοπωνύμια της ελληνικής γης, για το οδικό δίκτυο, για τις αρχαιότητες. Η δραστηριότητα του ως πράκτορα των βρετανικών υπηρεσιών τον έφερε επί πολύ καιρό στην αυλή του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, έτσι μέσα από το πλούσιο έργο του ο Leake φώτισε φυσιολογικά την προσωπικότητα του τυράννου της Ηπείρου.

Nicholas Biddle (1786-1844)

Ο Nicholas Biddle, Αμερικανός διπλωμάτης, τραπεζίτης, φιλόλογος και περιηγητής, σπούδασε στα πανεπιστήμια της Πενσιλβανίας και του Πρίνστον. Ταξίδεψε στην Ελλάδα το 1806 και επισκέφτηκε τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα. Έγραψε τις εντυπώσεις του από την προεπαναστατική Ελλάδα στο προσωπικό του ημερολόγιο. Υπήρξε ένθερμος φιλέλληνας και ο πρώτος Αμερικανός που κατέγραψε τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις από την Ελλάδα. Μετά την επιστροφή του στην Αμερική, συνεπαρμένος από την επαφή του με την κοιτίδα του ελληνικού πολιτισμού, έδωσε πλήθος διαλέξεων σχετικά με την Ελλάδα, με τις οποίες προσπάθησε να διατρανώσει την πίστη του για την ελληνική απελευθέρωση. Διετέλεσε πρόεδρος της Τράπεζας των ΗΠΑ στο διάστημα 1822-1836.

Charles Robert Cockerell (1788-1863)

Ο Charles Robert Cockerell, Άγγλος αρχιτέκτονας, ήρθε νεαρότατος στην Ελλάδα στα 1810, μέλος μιας εταιρείας αρχαιοθήρων, μεταξύ των οποίων ήταν ο Εσθονός Stackelberg, ο Δανός Brostend και ο Γερμανός Haller. Απώτερος στόχος της εταιρείας ήταν η ανακάλυψη αρχαιοτήτων στον ελλαδικό χώρο, η ανασκαφή, η σύληση και η πώληση σε πλούσιους συλλέκτες του εξωτερικού. Φυγάδευσαν πλήθος ευρημάτων της κλασικής περιόδου από τους χώρους της Αίγινας (ναός Αφαίας), της Ολυμπίας και των αρχαίων Βασσών (Επικούριος Απόλλων), τα οποία σήμερα ανήκουν σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Ο Cockerell παρέμεινε περίπου τέσσερα χρόνια στην Ελλάδα, από τα επτά συνολικά που ανάλωσε σε περιηγήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε όλη τη διάρκεια των ταξιδιών του και για την εξυπηρέτηση των ανασκαφικών τους επιδιώξεων ο Cockerell και η παρέα του ήρθαν σε επαφή με κατοίκους της ελληνικής ενδοχώρας, γεγονότα που κατέγραψε ο Άγγλος αρχιτέκτονας στο προσωπικό του ημερολόγιο, το οποίο, όπως είναι ευνόητο, διακρίνεται από άκρατο υποκειμενισμό. Έτσι, τα αισθήματα του προς τους Έλληνες και τους Τούρκους εναλλασσόμενα, προκύπτουν σχεδόν αποκλειστικά από την πιθανότητα επίτευξης των ιδιοτελών στόχων του ίδιου του Cockerell και της συντροφιάς του. Ο Cockerell έγινε σπουδαίος καθηγητής της Αρχιτεκτονικής στη Βασιλική Ακαδημία της Βρετανίας.

Jean Alexandre Buchon

Ο Jean Alexandre Buchon ιστορικός μεσαιωνικής ιστορίας της Γαλλίας. Ταξίδεψε το 1840 στην Ελλάδα, προκειμένου να μελετήσει αρχειακό υλικό. Η μελέτη που δημοσίευσε με τίτλο Voyage dans l’ Eubee, les iles Ionnienes et les Cyclades en 1841 τυπώθηκε στο Παρίσι το 1841 και είναι διάσπαρτη με πληροφορίες για αρχεία και βιβλιοθήκες λογίων του ελλαδικού χώρου. Δημοσίευσε επίσης μεταξύ των άλλων και μια μελέτη για το πριγκιπάτο του Μορέως.

David Thomas Ansted (1814-1880)

Ο David Thomas Ansted υπήρξε σημαντικότατος καθηγητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Θεωρείται ένας από εκείνους που καθόρισαν την εξέλιξη της επιστήμης της Γεωλογίας. Αποφάσισε να ταξιδέψει στα Ιόνια Νησιά λίγο πριν την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, προκειμένου να διαπιστώσει εκ του πλησίον την πολιτική κατάσταση και τις αιτίες των αντιβρετανικών αισθημάτων, τις κοινωνικές σχέσεις και τα έθιμα των κατοίκων των νησιών. Προπάντων όμως να εξετάσει τη γεωλογία των Επτανήσων.

Henry Fanshawe Tozer

Ο Henry Fanshawe Tozer υπήρξε σημαντικός γεωγράφος καθηγητής στο Exeter College της Οξφόρδης και συγγραφέας ταξιδιωτικών έργων. Το 1904 μετέφρασε στα αγγλικά τη Θεία Κωμωδία του Δάντη. Εκδόθηκε στο Λονδίνο το βιβλίο του Lectures on the geografhy og Greece, δείγμα του πόσο σύγχρονο και καινοτόμο θεωρείται το συνολικό του έργο του Tozer πάνω στα θέματα της γεωγραφίας της Ελλάδας. Το πιο σημαντικό του έργο είναι το A History of Ancient Geogarphy, 1897, το οποίο έκανε και πολλές επανεκδόσεις.

Frederick Trench Townshend (1838-1924)

Ο Frederick Trench Townshend ήταν λοχαγός στο Σύνταγμα Ιππικού της Βασιλικής σωματοφυλακής της Βρετανίας, υπήρξε συγγραφέας ενός διάσημου έργου του 19ου αιώνα ήταν η περιγραφή ενός πολύμηνου ταξιδιού στην Αμερική. Το συγκεκριμένο βιβλίο πραγματοποίησε μεγάλες πωλήσεις στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μετά την επίσκεψη του στην Αμερική ταξίδεψε στη Μεσόγειο και συγκεκριμένα στην Αλγερία, την Ελλάδα, την Τουρκία και την Τύνιδα. Το βιβλίο του με τις ταξιδιωτικές αναμνήσεις του από τον ελλαδικό χώρο εκδόθηκε το 1870 μετά τα γεγονότα στο Δήλεσι, γεγονός που επισήμανε με αποτροπιασμό ο συγγραφέας στον πρόλογο του.

Louis de Launay

Ο Louis de Launay ήταν γόνος οικογένειας με πολύ μεγάλη παράδοση στα γράμματα. Δημοσίευσε το έργο του Chez les Grecs de Turquie στο Παρίσι το 1897.

Victor Guerin

Ο Victor Guerin γεννήθηκε το 1829. Υπήρξε καθηγητής στη Γαλλική Σχολή της Αθήνας και μετέπειτα καθηγητής γαλλικού Πανεπιστημίου. Επισκέφτηκε τη Σάμο ο 1850 και το 1856 εξέδωσε στο Παρίσι τις ταξιδιωτικές του σημειώσεις. Οι περιγραφές του είναι αναλυτικές και το περιεχόμενο του έργου του αναφέρεται κυρίως στη γεωγραφία, τις κλιματολογικές συνθήκες, την παραγωγή και τις απασχολήσεις.

Irving Manatt

Ο Irving Manatt ήταν Αμερικάνος περιηγητής, καθηγητής των ελληνικών στο Πανεπιστήμιο του Brown και Αμερικανός πρόξενος στην Αθήνα το διάστημα 1889-1893. Επισκέφτηκε ξανά την Ελλάδα στα χρόνια, 1899, 1905 και 1913. Ταξίδεψε στα νησιά του Αιγαίου και κατέγραψε τις εντυπώσεις του στο βιβλίο του «Μέρες του Αιγαίου».

Οι παραπάνω είναι λίγοι από τους περιηγητές που πέρασαν από την Ελλάδα. Σε κάποιους περιηγητές οφείλουμε πληροφορίες και γνώσεις, που παίρνουμε από τα έργα τους, ευγνωμοσύνη για το ενδιαφέρον τους που μετέδωσαν στην Ευρώπη και έσπειραν τον φιλελληνισμό. Κάποιοι άλλοι περιηγητές, όμως, με την παράνομη, τις περισσότερες φορές, δραστηριότητα τους στον ελληνικό χώρο έσπειραν τον όλεθρο σε σημαντικά μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.