Περάσαμε την Κυριακή του Πάσχα στην Πάρο. Ήταν μια ήρεμη μέρα, χωρίς τίποτα το εντυπωσιακό, στην τοπική εκκλησία που ήταν παλιά και ασυνήθιστη και είχε, ενδιαφέρουσα εξωτερικά και εσωτερικά στοιχεία, γιατί ορισμένα τμήματα της ανάγονται στην ειδωλολατρική εποχή. Το πάτωμα της ήταν στρωμένο με αρωματικά φύλλα που είχαν πέσει και πατηθεί κατά την προηγούμενη νύχτα από τους πιστούς της μεσονύχτιας λειτουργίας, μέρος της οποίας παρακολουθήσαμε στο γειτονικό νησί, Ίος. Οι δρόμοι της Πόλης της Πάρου ήταν έρημοι, γιατί το Πάσχα στην Πάρο είναι μια σπιτική γιορτή. Ο ήχος κάποιου πυροτεχνήματος ακουγόταν κάθε τόσο.
Κάναμε ένα πρωινό περίπατο στους δρόμους της πόλης και φθάσαμε στην σε μια μεγάλη άσπρη εκκλησία, όχι μακριά από τη θάλασσα που ήταν αφιερωμένη στην Παναγία, που λέγεται Παναγία Εκατονταπυλιανή: ήταν ένα είδος τριπλής εκκλησίας μ δύο παρεκκλήσια αριστερά και δεξιά της κύριας αίθουσας της εκκλησίας και περίπου στο ίδιο μέγεθος. Στο δεξιό παρεκκλήσι υπήρχε μια σταυροειδής κολυμπήθρα αρκετά παλιά και σε μικρό ύψος από το επίπεδο του πατώματος, πράγμα που φανέρωνε τη χρήση αυτού του τμήματος του ναού.
Η παρουσία των αρχαίων μαρμάρινων κιόνων που ήταν ενσωματωμένοι στο πρώιμο χριστιανικό οικοδόμημα ήταν εξίσου εντυπωσιακή. Στο κύριο μέρος του ναού, το πιο αξιοσημείωτο, υπήρχε ένα πέτρινο τέμπλο με τρεις θύρες που οδηγούν μέσα στο Ιερό αντί για τη συνηθισμένη μία θύρα, μια διαρρύθμιση που πολλοί θεωρούν ότι προσομοιάζει το προσκήνιο του αρχαίου θεάτρου.
Ήταν εντελώς άδεια και υπήρχε μια βαριά μυρωδιά από λιβάνι και μυρωδιά βάλσαμου από τα φύλλα και τα κλαδιά που είχαν πέσει την προηγούμενη νύχτα. ήταν όλα ακίνητα, πολύ υγρά και κρύα και εμφανώς πολύ παλιά, που χωρίς αμφιβολία έχουν αντικαταστήσει κάποιον προηγούμενο ειδωλολατρικό ιερό χώρο.
Στην αυλή μπροστά στην εκκλησία υπήρχε ένα είδος εγκαταλελειμμένου μοναστηριού, που με τους τοίχους περιέκλειε το χώρο μπροστά από τη εκκλησία. Σε ένα τμήμα των κτιρίων αυτού του περιφραγμένου χώρου υπάρχει ένα μικρό μουσείο, γνωστό κυρίως για τις επιγραφές, μία από τις οποίες αναφέρεται στον Αρχίλοχο, το συγγραφέα της ιαμβικής ποίησης, που ζούσε στην Πάρο τον 7ο αιώνα π.Χ. Η Πάρος ήταν, φυσικά, γνωστή για τα μάρμαρα της. Το λατομείο από όπου προέρχονταν οι τεράστιοι ογκόλιθοι βρισκόταν στα βορειοανατολικά.
Τριγυρνώντας στην μικρή σύγχρονη πόλη, που βρίσκεται στην ίδια τοποθεσία που βρισκόταν η αρχαία πόλη της Πάρου, και λέγεται Παροικιά, διαπιστώσαμε ότι δεν έλειπε το χρώμα που ήταν τόσο ευχάριστο στα μάτια, παρ΄όλο που οι δρόμοι ήταν γενικά λασπωμένοι και βρώμικοι.
Στη νότια πλευρά του λιμανιού υπάρχει ένα ύψωμα πάνω στο οποίο υπήρχε στην αρχαιότητα μια μικρή ακρόπολη, που ακόμη και έχει στην κορυφή ένα σχετικά ογκώδη πύργο, χτισμένο από τους Φράγκους, λίγο πιο πέρα από τα αρχαία μαρμάρινα οικοδομήματα. Απ΄έξω είχε κανείς μια παράξενη εικόνα μιας καλύβας φτιαγμένης από κορμούς, εικόνα που δημιουργούνταν από τη χρησιμοποίηση μαρμάρινων κιόνων για τα τείχη, με τον κάθε κίονα με τις πλευρές στραμμένες προς τα έξω, που δέσποζε και εντυπωσίαζε.
Μέσα βρήκαμε μια μικρή λάρνακα, ερειπωμένη όπως ήταν και η μεγάλη εκκλησία, που όμως έχει ακόμη μαρτυρίες πρόσφατης θρησκευτικής δραστηριότητας. Εκτός από τα απομεινάρια παλαιών ναών, που χρησιμοποιήθηκαν στα τείχη του φράγκικου φρουρίου, λίγα πράγματα στην Πάρο θυμίζουν την εποχή που ήταν η πλουσιότερη από όλες τις περιοχές που ήταν υποτελείς στην Αθήνα.
Τα πιο διατηρημένα από τα κλασικά μνημεία είναι τα λατομεία, τώρα εγκαταλελειμμένα, που όμως φέρουν τα σημάδια της αρχαίας σμίλης από όπου προήλθε η πρώτη ύλη για τα περισσότερα από τα φημισμένα ελληνικά γλυπτά που μας παραδόθηκαν.
Philip Sanford Marden