Όταν ξέσπασε η Επανάσταση στην Κρήτη αρχηγός των τουρκοαιγυπτιακών δυνάμεων ήταν ο Χασάν, ο οποίος έχασε τη ζωή του αρχές Φεβρουαρίου 1823 όταν έπεσε από το άλογο του. Νέος αρχηγός ορίστηκε ο Χουσεΐν. Ο τελευταίος ακολούθησε ευφυές στρατηγικό σχέδιο, που στηριζόταν στη ταχύτητα και την τόλμη των κινήσεων του.
Το σχέδιο του προέβλεπε την καταστολή της Επανάστασης πρώτα στα ανατολικά, για να μην παρενοχλείται αργότερα κατά τις επιχειρήσεις στα δυτικά. Οδηγώντας 12.000 στρατό άριστα οργανωμένο και οπλισμένο με υποστήριξη πυροβολικού και ιππικού, έρχεται στο Ηράκλειο και στρατοπεδεύει στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας.
Μετά την αποχώρηση του Μιχαήλ Αφεντούλη από την Κρήτη, νέος Αρμοστής ορίστηκε ο Εμμανουήλ Τομπάζης. Ο Τομπάζης κατόρθωσε να συγκεντρώσει 3.000 άνδρες στην απέναντι περιοχή της Γέργερης. Στη μάχη που έγινε στις 20 Αυγούστου στο χωριό Αμουργέλλες οι Κρητικοί δεν μπόρεσαν παρά την ηρωική τους άμυνα να υπομείνουν την πίεση του πολυάριθμου εχθρικού στρατού και υποχώρησαν, αφού έχασαν 300 άνδρες. Ο Τομπάζης δεν μπόρεσε να στρατολογήσει άλλους στην περιοχή της Μεσαράς και αναχώρησε για τις δυτικές επαρχίες.
Ο Χουσεΐν αφού υπέταξε τη Μεσαρά, πέρασε στα ρεθεμνιώτικα. Στις αρχές Οκτωβρίου 1823 στρατοπεδεύει στο χωριό Μελιδόνι και πολιορκεί 370 γυναικόπαιδα και 30 περίπου οπλοφόρους σε παρακείμενο σπήλαιο. Η πολιορκία διήρκεσε τρεις ολόκληρους μήνες. Το δράμα των πολιορκουμένων κορυφώθηκε τον Ιανουάριο του 1824, όταν από το άνοιγμα της οροφής του σπηλαίου οι Τούρκοι έριξαν εύφλεκτες ύλες και έβαλαν φωτιά. όλοι πνίγηκαν από τους καπνούς.
Ο Χουσεΐν κινείται πιο δυτικά. Ο Τομπάζης προσπαθεί να καταλάβει το φρούριο στην Γραμπούσα, αλλά χωρίς επιτυχία. Ο εμφύλιος πόλεμος στην ηπειρωτική Ελλάδα δεν επέτρεψε την αποστολή βοήθειας που ζήτησε ο Τομπάζης. Δυστυχώς η Κρήτη αφέθηκε στην τύχη της. Ο Χουσεΐν, αφού λεηλάτησε τα χωριά του Αποκόρωνα και συνέβαλε πλήθος αιχμαλώτων κατά τον Φεβρουάριο του 1824, εισέβαλε τον επόμενο μήνα στα Σφακιά, από το φαράγγι του Κατρέ και από την Κράπη.
Πολλοί Σφακιανοί οπλαρχηγοί λιποψύχησαν και δήλωσαν υποταγή και αυτό επηρέασε δυσμενώς το ηθικό των υπολοίπων. Οι εχθροί έφθασαν σχεδόν ανενόχλητοι στο λιμάνι του Λουτρού, όπου ο Τομπάζης διέταξε να κάψουν τις αποθήκες των τροφίμων και των εφοδίων, για να μην περιέλθουν στους εχθρούς. Έντρομοι οι κάτοικοι ζήτησαν σωτηρία στα πλοία και στο απρόσιτο φαράγγι της Αγίας Ρούμελης. Ο ελληνικός στόλος παρέλαβε 10.000 ψυχές από το λιμάνι του Λουτρού και 2.000 από άλλα λιμάνια. Σε 60.000 υπολογίζονται οι Κρήτες, που εκπατρίστηκαν μόνο κατά τους πρώτους μήνες του 1824. Ο Χουσεΐν με εκπληκτική ταχύτητα πέρασε στο Σέλινο και στην Κίσαμο για να διαλύσει και τις τελευταίες εστίες των επαναστατών. Τα θύματα στις επαρχίες αυτές ξεπέρασαν τους 1.500 νεκρούς.
Ο Τομπάζης δεν έχει πια κανένα λόγο να παραμένει στην Κρήτη. Απευθύνοντας στις 6 Απριλίου 1824 την τελευταία προκήρυξη συνιστούσε στους Κρητικούς να συνεχίσουν τον Αγώνα. Στις 12 Απριλίου με την φρεγάτα «Τερψιχόρη» αποχώρησε από την Κρήτη. Φεύγοντας πήρε μαζί του και τον γενναίο οπλαρχηγό της Μεσαράς, Μιχαήλ Κουρμούλη, ο οποίος πέθανε λίγο αργότερα στην Ύδρα, από τη λύπη του, αφού είχε δώσει τα πάντα στον Αγώνα της πατρίδα του. Με την αποχώρηση του Τομπάζη η Επανάσταση στην Κρήτη ουσιαστικά έσβησε. Η απώλεια της Κρήτης θα επέφερε μεγάλες δυσκολίες και κινδύνους για την Επανάσταση στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Την ίδια μέρα ο Χουσεΐν με προκήρυξη του από το λιμάνι της Σούδας προς τον κρητικό λαό δήλωνε ότι παραχωρούσε γενική αμνηστία, που πολλοί τη δέχτηκαν με ανακούφιση. Ελάχιστοι έμειναν απροσκύνητοι και αποφασισμένοι να συνεχίσουν έναν απελπισμένο αγώνα, που έλαβε τώρα μορφή κλεφτοπόλεμου. Σχημάτισαν αντάρτικες ομάδες και ενεργούσαν αιφνιδιαστικές νυχτερινές επιθέσεις και δολιοφθορές. Αυτοί ήταν οι διαβόητοι «Καλησπέρηδες». Οι Τούρκοι, ακολουθώντας και αυτοί την ίδια τακτική, οργάνωναν τρομοκρατικές ομάδες από φανατικούς γενίτσαρους. Αυτοί ονομάζονταν «Ζουρίδες», γιατί ενεργούσαν ύπουλες νυχτερινές καταδρομές (Ζουρίδα λέγεται στην Κρήτη η αλεπού).
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών
Pingback: Γραμπούσα Κρήτης | δρακοπουλιάδα
Pingback: Η καταστροφή της Κάσου | δρακοπουλιάδα